انواع ناباروری در مردان : اختلال در اسپرماتوژنز و مشکلات دفع اسپرم

تاریخ 23 آبان 1402

ناباروری یک بیماری است که در دستگاه تولید مثل ایجاد می‌شود و بر روی توانایی تولید مثل و باروری تأثیر می‌گذارد. از نظر علمی، ناباروری به معنای ناتوانی زن و مرد برای تولید مثل پس از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده است. این مشکل شایع، بیش از پنج میلیون زن و مرد را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است و از هر شش زوج، یک زوج که قصد بچه دار شدن دارند، را درگیر می‌کند. در نیمی از موارد ناباروری، مشکلات مربوط به آقایان نقش مهمی ایفا می‌کند، به طوری که حدود ۱۰ درصد از مردانی که قصد پدر شدن را دارند، دچار مشکل ناباروری هستند. متخصصان ارولوژی به ارائه روش‌های تخصصی و جامع برای تشخیص و درمان ناباروری مردان می‌پردازند تا بتوانند به آن‌ها در فرزندآوری کمک کنند. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، پیشرفت‌های قابل توجهی را در زمینه تشخیص و درمان ناباروری ارائه داده است به نحوی که اکنون تعداد زیادی از زن و مردانی که با مشکل ناباروری روبرو بوده‌اند، می‌توانند به راحتی فرزندان خود را به دنیا بیاورند.

 انواع ناباروری مردان

---

 منظور از ناباروری مردان این است که یک مرد بالغ می‌تواند به تولید مثل بپردازد که این مشکل معمولاً به دو دلیل به وجود می‌‌آید که عبارت است از:

• ناباروری ترشحی به علت اختلال در اسپرماتوژن‌ها به وجود می‌آید.
• ناباروری دفعی که به مشکلات مربوط به دفع اسپرم ارتباط دارد.

 عوامل ایجاد ناباروری در مردان

---

 ناباروری مردان مسئله ای است که هنوز هم تعداد زیادی از مردان را درگیر می‌‌کند و دلایل متعددی دارد. حدود دو سوم از زمان شوهرهایی که به دنبال درمان ناباروری هستند سعی می‌‌کنند که بر مشکل ناباروری که از طرف مرد مطرح می‌‌شود غلبه کنند. ناباروری مردان می‌تواند از مسئله کاهش تعداد اسپرم تولید شده تا انسداد مجرای هدایت اسپرم از مبدا به مقصد متغیر باشد.

 واریکوسل 

 واریکوسل به واریسی شدن یکی از عروق کیسه بیضه گفته می‌‌شود. هنگامی ‌که خون به عقب بر می‌گردد و درون رگ جمع می‌شود باعث بزرگ شدن رگ می‌‌شود و بیضه‌ها را بیش از حد گرم می‌کند که این امر بر روی فرایند تولید اسپرم، مورفولوژی و قدرت حرکت آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

 نقص لوله منی بر 

 لوله منی بر یک لوله بسیار مهم در دستگاه تولید مثل مردان است که در باروری نقش دارد. این لوله در قسمت فوقانی بیضه‌ها قرار دارد و یک منبع ذخیره برای سلول‌های اسپرم محسوب می‌‌شود تا این سلول‌ها بالغ شوند. لوله منی بر به حمل اسپرم به خارج از اپی دیدیم می‌‌پردازد تا در بیضه‌ها با ترکیباتی که مایع منی را می‌سازند ادغام شود. در صورتی که این لوله مسدود شود، دچار بد شکلی شده باشد یا اصلا وجود نداشته باشد سلول‌های اسپرم نمی‌‌توانند از بیضه خارج شوند و به این ترتیب باعث ناباروری مردان خواهند شد.

 عفونت و عوامل محیطی

در برخی از موارد، ناباروری مردان به دلیل فاکتورهای موقتی ایجاد می‌شود که قابل تغییر هستند. عفونت‌های مختلف مانند آنفولانزا یا عفونت‌های ناشی از بیماری‌های مقاربتی می‌توانند باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم شوند. در این موارد، تشخیص و درمان عفونت معمولاً منجر به رفع مشکل ناباروری می‌شود، اگرچه زمانی برای برطرف شدن عوارض عفونت ممکن است لازم باشد. عوامل محیطی خاص نیز می‌توانند باعث ناباروری مردان شوند، به عنوان مثال گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها به صورت مداوم و طولانی، تماس با مواد خطرناک و پرتوها، سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد مشروبات الکلی باعث کاهش تعداد اسپرم‌های سالمی که مردان تولید می‌کنند می‌شود.

 اختلالات هورمونی 

 اگرچه ناباروری به دلایل اختلالات هورمونی در میان زنان شایع تر از مردان است اختلالات هورمونی نیز می‌توانند یکی از دلایل بالقوه ناباروری و عدم تولید اسپرم و مایع منی و کاهش میل جنسی در میان مردان باشند. در این شرایط پزشک درخواست انجام آزمایش خون را می‌دهد تا سطح هورمون‌های تستسترون، FSHو LH اندازه‌ گیری کند.

 اختلالات ژنتیکی 

 برخی از اختلالات ژنتیکی خاص و نادر از قبیل سندروم یونگ یا کلینفلتر می‌تواند باعث بروز ناباروری در مردان شوند. معمولاً این اختلالات ژنتیکی بررسی نمی‌شود مگر آنکه سابقه خانوادگی این اختلاف وجود داشته باشد یا آنکه آزمایش سمن نشان دهد که هیچ گونه اسپرمی ‌در نمونه تهیه شده وجود ندارد و فرد آزواسپرمی ‌است. می‌‌توان به کمک فناوری پیشرفته تولید مثل بر برخی از این مشکلات غلبه کرد امکان درمان برخی دیگر وجود ندارد.

 آیا با بالا رفتن سن شانس باروری مردان کاهش پیدا می‌کند؟

---

 مردان سالم در دهه هفتاد از عمر خود و پس از آن می‌‌تواند تولید مثل و فرزند آوری را دارند با این حال اگر شما در دوران میان سالی قرار دارید معمولاً مدت بیشتری طول می‌کشد تا شما بتوانید صاحب فرزند شوید که این مسئله به کاهش روابط جنسی، کاهش حجم مایع منی، تغییر در سطح تحرک اسپرم‌ها، کاهش تعداد اسپرم‌های فعال یا کاهش عملکرد و کیفیت اسپرم و ماده وراثتی آن‌ها ارتباط دارد. با بالا رفتن سن احتمال اینکه شما صاحب فرزندی شوید که دچار مشکلات ژنتیکی و کروموزومی‌ است افزایش پیدا می‌کند.

 نشانه‌های انواع ناباروری در مردان

---

 در اکثر موارد ناباروری مردان هیچ گونه نشانه و علامتی ندارد زیرا فرد هیچ گونه مشکلی برای انجام فعالیت جنسی و نعوظ و ارگاسم و دفع منی ندارد و مایع منی با چشم غیر مسلح کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد. برای تشخیص علت ناباروری مردان باید به انجام برخی آزمایشات پرداخت.

 تست تشخیص ناباروری مردانه

---

پزشک برای مشخص کردن انواع ناباروری مردان به انجام یکسری آزمایشات جامع خواهد پرداخت که به شرح زیر می‌باشند:

• پزشک در ابتدا از بیمار در خصوص مشکلی که دارد می‌پرسد سپس سابقه خانوادگی و مسائل ارثی مرتبط با ناباروری را ارزیابی خواهد کرد و از بیمار در خصوص سابقه ابتلا به بیماری در گذشته، بیماری مزمن یا انجام عمل جراحی در گذشته سوال می‌پرسد زیرا این عوامل نقش مهمی را در فرایند تشخیص ایفا می‌کنند. پزشک علاوه بر انجام معاینات جامعه پزشکی از بیمار در خصوص روابط جنسی و روش پیشگیری از بارداری که تاکنون استفاده کرده است سوال خواهد پرسید.
• پزشک در مرحله دوم درخواست انجام تست‌های آزمایشگاهی را می‌دهد و نمونه مایع منی زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا میزان تحرک، تعداد، مورفولوژی و سایر مسائل ارزیابی گردد و بتواند بر اساس اطلاعات به دست آمده از نمونه موجود اطلاعات کاملی را در این خصوص اختیار پزشک قرار دهد.
• پزشک همچنین درخواست انجام آزمایش عفونت را می‌دهد که شامل آنالیز و بررسی مجرای پیشاب، ترشحات پروستات، ترشحات بیضه‌ها، آنالیز اسپرم به لحاظ وجود باکتری و آنالیز ترشحات پروستات است تا بتوانند وجود عفونت ویروسی، میکروبی و قارچی را تشخیص دهد.
• پزشک درخواست انجام آزمایشات هورمونی، اسکن اولتراسوند، نمونه برداری از بیضه و عکس برداری توسط اشعه ایکس را می‌دهد تا بتواند به طور قاطع علت ناباروری را مشخص نماید.

 درمان انواع ناباروری مردان 

---

 امروزه به لطف پیشرفت علم و فناوری روش‌های درمانی متعددی برای رفع مشکل ناباروری مردان ارائه شده است که بر اساس علت ناباروری برخی از روش‌هایی که به کار می‌روند به شرح زیر می‌باشند:

 دارو درمانی برای ناباروری مردان  

 در مواردی که سطح تولید اسپرم برای باروری کافی نباشد پزشک به تجویز دارو می‌‌پردازند تا تعداد اسپرم افزایش پیدا کند. در مردانی که مشکلات هورمونی دارند پزشک درخواست انجام هورمون درمانی را می‌دهد تا این مشکل برطرف گردد. متخصصین ارولوژی با بیمار خود در خصوص سبک زندگی اش صحبت می‌‌کنند و توصیه‌های لازم را برای بهبود مشکل ناباروری ارائه می‌دهند. متخصصین ارولوژی همچنین در مردانی که سرطان دارند و قرار است تحت درمان قرار بگیرند بانک اسپرم را پیشنهاد می‌کنند تا بتوانند در آینده صاحب فرزند شوند.

 

 جراحی ترمیم کننده میکروسرجری و جراحی بازگرداندن وازکتومی‌

جراحی برگرداندن وازکتومی، که به آن وازووازوستومی یا وازواپیدیدیمیستومی نیز گفته می‌شود، از جمله روش‌های متداولی است که به صورت سرپایی انجام می‌شود. در هر دو روش جراحی، هدف دوباره متصل کردن لوله منی است. در این روش جراحی، با استفاده از میکروسکوپ با قدرت بالا، لوله منی با دقت به محل اصلی خود برگردانده می‌شود. همچنین، بستن این لوله نیز به همین شیوه انجام می‌شود. برای بازکردن لوله، جراحان آن را به دو قسمت تقسیم می‌کنند و قسمت مسدود شده را خارج می‌کنند و دوباره دو سر لوله را متصل می‌کنند. در مواردی که جراحی وازکتومی خیلی سال پیش انجام شده باشد، یک انسداد دیگر در اپیدیدیم به وجود می‌آید که از ارسال سلول‌های بالغ اسپرم جلوگیری می‌کند. انسداد اپیدیدیم ممکن است به علت آسیب دیدگی یا ورود عفونت به وجود بیاید. با انجام جراحی وازواپیدیدیموستومی، جراح می‌تواند این انسداد را برطرف کند.

 آی وی اف

 در برخی از زن و شوهرهایی که با ناباروری مردانه مواجه هستند آی وی اف یک روش درمانی است که آن‌ها را صاحب فرزند می‌کند. در این روش باید با استفاده از داروهای تزریقی مخصوص باروری تخمدان‌ها تحریک شوند تا چندین تخمک بالغ گردد. پس از آنکه تخمک آماده شدن روشی که تخمک کشی نام دارد جمع‌ آوری خواهد شد و درون ظرف مخصوص اسپرم و تخمک در مجاورت یکدیگر قرار داده می‌شوند یا آنکه اسپرم به طور مستقیم به درون تخمک بالغ تزریق می‌گردد. پس از باروری، سلول به دست آمده به مدت ۳ تا ۵ روز تحت نظر قرار می‌‌گیرد و در صورتی که همه چیز خوب باشد به کمک یک عدد کاتتر کوچک ۲ تا ۳ عدد سلول بارور شده از طریق دهانه رحم درون رحم کاشته خواهد شد.

 تزریق داخل سیتوپلاسمی ‌اسپرم 

 روش‌های مصنوعی برای باروری وجود دارد که در این روش‌ها اسپرم به طور مستقیم به درون تخمک تزریق می‌شود که به این روش تزریق داخل سیتوپلاسمی ‌اسپرم گفته می‌‌شود. این روش توانسته است به طرز قابل توجهی به مردانی که دچار ناباروری شدید مردانه هستند کمک کند. این روش به ۹۰ درصد از مردانی که مشکل ناباروری دارند کمک می‌کند تا بتوانند فرزند ژنتیکی خود را داشته باشند. در این روش درمانی اسپرم در یک محیط کشت واسطه به طور مستقیم به درون تخمک تزریق می‌شود و سپس اقدامات لازم انجام می‌‌شود و پس از آماده شدن جنین، درون رحم مادر انتقال خواهد یافت.

 استخراج اسپرم برای لقاح مصنوعی 

 تقریباً یک درصد از مردانی که دچار مشکل ناباروری هستند به صورت مادر زادی لوله منی بر ندارند و وضعیتی شبیه افرادی دارند که عمل وازکتومی ‌در آن‌ها انجام شده است. متاسفانه هیچ گونه لوله مصنوعی وجود ندارد که بتوان آن را جایگزین این لوله کرد با این حال می‌توان با استفاده از روش‌های غیر جراحی به جمع آوری اسپرم از کیسه بیضه پرداخت و آن‌ها را فریز کرد سپس برای لقاح مصنوعی و بارداری به روش آی وی اف مورد استفاده قرار داد. آزواسپرمی ‌غیر تخریبی به وضعیتی گفته می‌‌شود که در آن در مایع منی فرد هیچ گونه اسپرمی‌ وجود ندارد.