فهرست موضوعات
تاریخ 24 آبان 1402
سنگ کلیه، رسوبات سختی است که بر اثر تجمع نمک‌ها و مواد معدنی در کلیه شکل می‌گیرد. کلیه‌های سنگ ساز به دلایل مختلفی تشکیل سنگ می‌دهند و ممکن است این سنگ‌ها در هر جایی از مجرای ادراری تشکیل شوند (از کلیه تا مثانه). سنگ کلیه معمولاً زمانی شروع به شکل‌گیری می‌کند که ادرار فرد غلیظ می‌شود و امکان بلور شدن مواد معدنی و چسبیدن آن‌ها به هم به وجود می‌آید.
در صورتی که کلیه‌های شما سنگ‌ساز هستند و احتمال تشکیل دوباره سنگ کلیه وجود داشته باشد، متخصصین ما در کلینیک اورولوژی دکتر اسلامی برای کاهش خطر بازگشت سنگ کلیه، روش‌های پیشگیرانه‌ی مناسب را برای شما تجویز می‌کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره در زمینه روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه و مراقبت از کلیه سنگ ساز می‌توانید با ما تماس حاصل نمایید.
کلیه سنگ‌ساز چیست؟
هنگامی که کلیه مواد زائد خون را فیلتر می‌کند، ادرار تولید می‌شود و مواد زائد از طریق آن دفع می‌شوند. گاهی اوقات، نمک‌ها و مواد معدنی در ادرار از کلیه خارج نمی‌شوند و به یکدیگر می‌چسبند و سنگ‌های کلیه را تشکیل می‌دهند. اندازه سنگ‌های کلیه ممکن است از اندازه یک دانه شکر تا اندازه یک توپ پینگ‌پنگ متغیر باشد. معمولاً فرد احساس وجود این سنگ‌ها در کلیه خود را نمی‌کند مگر این که سنگ‌ها در مجرای ادراری انسداد ایجاد کنند. اگر این سنگ‌ها تکه‌تکه شوند و وارد لوله‌های حالب شوند، درد شدیدی ایجاد می‌کنند. حالب‌ها، لوله‌های باریکی هستند که ادرار را از کلیه به مثانه هدایت می‌کنند.
انواع سنگ کلیه
دانستن نوع سنگ کلیه شما به تشخیص علت تشکیل سنگ کلیه (یا سنگ ساز بودن کلیه‌ها) کمک می‌کند و از این طریق پزشک به موارد مهمی در مورد چگونگی پیشگیری از تشکیل مجدد سنگ کلیه می‌رسد.
- سنگ‌های کلسیمی: اغلب سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی و معمولاً به شکل کلسیم اگزالات هستند. اگزالات یک ماده‌ی طبیعی است که در مواد غذایی یافت می‌شود و همچنین توسط کبد نیز هر روز تولید می‌شود. برخی از میوه‌ها و سبزیجات، مغزها و همچنین شکلات دارای اگزالات بالایی هستند. عوامل مربوط به رژیم غذایی، مصرف دوز بالای ویتامین D، انجام عمل بای‌پس معده و برخی اختلالات متابولیسمی بدن می‌توانند موجب افزایش میزان کلسیم یا اگزالات در ادرار شوند.
سنگ‌های کلسیمی همچنین ممکن است به صورت کلسیم فسفات باشند و سنگ‌های کلسیم فسفات معمولاً بر اثر بیماری‌های متابولیسمی مانند اسیدوز لوله پروکسیمال کلیوی تشکیل می‌شوند. تشکیل سنگ‌های کسیم فسفات می‌تواند با برخی سردردهای میگرنی، مصرف داروهای تشنج مانند توپیرامات در ارتباط باشد.
- سنگ‌های استروویت (Struvite): سنگ‌های استروویت بر اثر عفونت‌هایی مانند عفونت مجرای ادرار ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت رشد کرده و بزرگ شوند و در عین حال علائم هشداردهنده بسیار کم و خفیفی ایجاد کنند.
- سنگ‌های اسید اوریکی: این سنگ‌ها اغلب در افرادی که مایعات کم می‌نوشند، مایعات زیادی از بدن خود از دست می‌دهند، رژیم غذایی با پروتئین بالا دارند و به نقرس مبتلا هستند، ایجاد می‌شود. برخی عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در تشکیل این نوع از سنگ‌ها مؤثر باشند.
- سنگ‌های سیستین: این سنگ‌ها در افرادی تشکیل می‌شود که سابقه ارثی در ابتلا به نوع خاصی بیماری را دارند که این بیماری موجب می‌شود کلیه‌ها نوعی آمینواسید خاص را زیاد ترشح کند. این آمینواسید، سیستینوریا نام دارد و موجب تشکیل سنگ‌های سیستین می‌شود.
عوامل تشدیدکننده کلیه سنگ‌ساز
عواملی که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- سابقه شخصی یا خانوادگی: اگر شخصی در خانواده شما به سنگ کلیه مبتلا است، احتمال بروز این مشکل در شما نیز بیشتر است. همچنین اگر در گذشته به سنگ کلیه دچار شده‌اید، احتمال آنکه در آینده مجدداً سنگ کلیه داشته باشید زیاد است.
- کم‌آبی بدن: نخوردن آب و مایعات کافی در طول روز باعث می‌شود که احتمال تشکیل سنگ کلیه زیاد شود. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند و یا زیاد عرق می‌کنند، بیش از دیگران در معرض خطر هستند.
- رژیم‌های غذایی خاص: داشتن رژیم غذایی که دارای پروتئین، سدیم (نمک) و شکر بالایی است، ریسک تشکیل سنگ کلیه را زیاد می‌کند. خصوصاً خوردن نمک زیاد، تأثیر زیادی بر این موضوع دارد. خوردن نمک زیاد موجب می‌شود میزان کلسیم تجمع یافته در کلیه‌ها که باید فیلتر شود، افزایش یابد و بدین ترتیب خطر تشکیل سنگ کلیه به‌طور بسیار چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
- چاقی: داشتن توده بدنی بالا (شاخص BMI)، عرض کمر زیاد و اضافه‌وزن موجب افزایش احتمال سنگ ساز شدن کلیه‌ها می‌شود.
- بیماری‌های گوارشی و انجام جراحی: انجام جراحی بای‌پس معده، ابتلا به بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن موجب ایجاد تغییراتی در روند گوارش می‌شوند که بر میزان جذب کلسیم و آب در بدن تأثیر می‌گذارند و میزان تجمع رسوبات سنگ‌ساز در کلیه را افزایش می‌دهند.
- سایر بیماری‌ها: بیماری‌ها و مشکلاتی که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند، شامل اسیدوز لوله پروکسیمال کلیوی، سيستينوری، هيپرپاراتيروئيدی، عفونت مجرای ادراری می‌شوند. مصرف برخی داروهای خاص نیز می‌تواند موجب سنگ ساز شدن کلیه‌ها شود.
علائم
سنگ کلیه تا زمانی که در خود کلیه حرکت نکند یا وارد مجراهای حالب نشود، ایجاد هیچ علائمی نمی‌کند (حالب لوله‌ای است که کلیه را به مثانه متصل می‌کند). اما زمانی که این اتفاق بیافتد، علائم زیر بروز می‌کنند:
- درد شدید در پهلو، کمر و زیر دنده‌ها
- درد تیر کشنده‌ای که به زیر شکم و کشاله ران منتشر می‌شود.
- دردی که حالت موجی دارد و شدت آن کم و زیاد می‌شود
- درد و سوزش هنگام ادرار
- صورتی، قرمز یا قهوه‌ای بودن ادرار
- کدر بودن و بوی بد ادرار
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس اضطرار مداوم برای ادرار کردن
- ادرار کردن به دفعات بشتر از حد معمول
- تب و لرز در صورت ابتلا به عفونت
- کاهش میزان ادرار
تشخیص
در صورتی که پزشک شما احتمال دهد که شما به مشکل سنگ کلیه مبتلا هستید، ممکن است برای تشخیص قطعی، تست‌ها و آزمایشاتی را تجویز کند.
- آزمایش خون: آزمایش خون ممکن است وجود کلسیم یا اوریک‌اسید بالا را در خون نشان دهد.
- آزمایش ادرار: تست 24 ساعته ادرار ممکن است وجود بیش از حد مواد معدنی سنگ ساز در ادرار را نشان دهد. برخی مواد نیز در پیشگیری از تشکیل رسوب و سنگ در ادرار مؤثرند که ممکن است میزان وجود این مواد در ادرار بیش‌ازحد کم باشد.
- عکس‌برداری از کلیه‌ها: در تصاویر تهیه شده ممکن است وجود سنگ در کلیه یا مجرای ادرار مشخص باشد. در برخی روش‌های عکس‌برداری حتی کوچک‌ترین سنگ‌ها نیز آشکار می‌شوند. برخی از روش‌های عکس‌برداری عبارت‌اند از سونوگرافی و توموگرافی وریدی.
- تحلیل و ارزیابی سنگ‌های کوچک دفع شده: ممکن است پزشک از شما بخواهد که در یک صافی مخصوص ادرار کنید تا سنگ‌های دفع شده از طریق ادرار را نگه دارید. انجام آزمایش بر روی این سنگ‌ها، ساختار و نوع آن‌ها را مشخص می‌کند.
درمان
پیشگیری
با انجام اقدامات زیر می‌تواند خطر برو سنگ کلیه را کاهش دهید:
در تمام طول روز مقادیر زیادی آب بنوشید
پزشکان به بیمارانی که قبلاً سنگ کلیه داشته‌اند، معمولاً توصیه می‌کنند که روزانه حدود 2.5 لیتر ادرار دفع کنند. برای اطمینان از میزان مصرف مایعات، پزشک ممکن است از شما بخواهد میزان دفع ادرار روزانه‌ی خود را اندازه‌گیری کنید.
اگر در محیط گرم و خشکی زندگی می‌کنید، تمرینات ورزشی انجام می‌دهید و بسیار عرق می‌کنید، باید بیشتر آب بنوشید تا به میزان کافی ادرار کنید. اگر ادرار شما شفاف و کم‌رنگ است، احتمالاً به میزان کافی آب می‌نوشید.
غذاهای حاوی اگزالات را کمتر بخورید
اگر سنگ کلیه شما از نوع کلسیم اگزالات بوده است، پزشک به شما توصیه می‌کند که مصرف غذاهای حاوی اگزالات را محدود کنید. برخی از منابع غنی اگزالات عبارت‌اند از ریواس، لبو، برگ چغندر، بامیه، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و محصولات سویا.
رژیمی با نمک و پروتئین حیوانی کم انتخاب کنید
میزان نمک مصرفی خود را کم کنید و مواد پروتئینی غیرحیوانی مانند حبوبات مصرف کنید. از جایگزین‌های نمک استفاده کنید.
به خوردن تمامی غذاهای حاوی کلسیم ادامه دهید اما در خوردن مکمل کلسیم احتیاط کنید.
کلسیم موجود در غذاها، تأثیری در خطر تشکیل سنگ کلیه ندارد. شما می‌توانید همچنان غذاهای حاوی کلسیم را بخورید، مگر اینکه پزشکتان توصیه دیگری داشته باشد.
در نظر داشته باشید که برای مصرف مکمل‌های کلسیم حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید چرا که این مواد خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. برای کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه، می‌توانید این قرص‌های مکمل را همراه با غذای خود مصرف کنید. در برخی از افراد، داشتن رژیم غذایی با کلسیم پایین موجب تشکیل سنگ کلیه می‌شود.
