فهرست موضوعات
تاریخ 25 آبان 1402
هیدرونفروز به وسیع شدن کلیه، به ویژه لگنچه کلیوی که محل ذخیره ادرار است، گفته می‌شود. ورم کردن کلیه نتیجه ناهنجاری‌های جریان ادراری یا تغییرات نادری است که علی‌رغم غیرعادی بودن ناهنجاری، محسوب نمی‌شود.
نوزادان مبتلا به هیدرونفروز دچار انسداد مجاری ادراری یا مشکلات مربوط به جریان ادرار هستند، که باعث جمع شدن ادرار در کلیه‌ها می‌شود. ورم کلیه در اکثر موارد برای نوزادان مشکلات جدی را در دوران بارداری ایجاد نمی‌کند.
پزشکان و متخصصین مربوطه وضعیت نوزاد را در دوران بارداری به دقت تحت نظر دارند و مراقبت کاملی را پس از تولد از نوزاد به عمل می‌آورند. پس از تشخیص هیدرونفروز، در دوران بارداری یا پس از تولد، غالباً لازم است آزمایش‌های بیشتری برای تعیین شدت ورم انجام شود. این آزمایش‌ها از آن رو بسیار مهم است که ممکن است کودکان مبتلا به هیدرونفروز دچار ناهنجاری کالبدشناختی یا انسداد مجاری ادراری باشند. تشخیص و درمان زودهنگام ناهنجاری‌های ادراری از عفونت‌های دستگاه ادراری و اسکار یا آسیب دائمی کلیه جلوگیری می‌کند. برای دریافت مشاوره و اطلاع بیشتر درباره روش‌های تشخیص و درمان بیماری‌های کلیوی جنینی می‌توانید با ما از طریق شماره 02188343444 تماس حاصل فرمایید.
هیدرونفروز چیست؟
هیدرونفروز زمانی بروز می‌یابد که مقدار زیادی ادرار به دلیل انسداد مجاری ادراری در کلیه‌ها جمع شود. کلیه‌ها ادرار تولید می‌کنند و در حالت عادی سیستم پمپاژ داخلی دارند که ادرار را به مثانه منتقل می‌کند. دو علت برای انباشته شدن بیش از اندازه ادرار در کلیه‌ها وجود دارد:
- انسداد محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ): این انسداد یا تنگ شدن جریان خروجی از ادرار را آهسته می‌کند.
- رفلاکس وازیکویورترال یا برگشت ادرار از مثانه به حالب (VUR)
هیدرونفروز در اکثر موارد هیچ گونه مشکل جدی را در دوران بارداری برای نوزاد ایجاد نمی‌کند. موارد خفیف ورم کلیه خود به خود در دوران بارداری برطرف می‌شود. بسیاری از نوزادان نیز پس از تولد بهتر می‌شوند و برای تخلیه ادرار نیازی به درمان ندارند.
علت بروز هیدرونفروز
اتساع خوش‌خیم یا فیزیولوژیک
این عارضه عموماً در تصویربرداری‌های دوران بارداری تشخیص داده می‌شود. اگر اتساع لگنچه هر دو کلیه حداقل 5 میلی‌متر باشد، عارضه در سونوگرافی مشخص می‌شود.
انسداد یا تنگی حالب
انسداد یا تنگی حالب در یکی از دو موقعیت زیر بروز می‌یابد:
- شایع‌ترین محل انسداد ناحیه‌ای است که لگنچه کلیوی به حالب متصل می‌شود؛ حالب لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه می‌برد. برآورد می‌شود که مشکل انسداد محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ) از هر هزار نوزاد در یک نوزاد وجود دارد.
- گاهی انسداد در محل اتصال حالب به مثانه وجود دارد که در اصطلاح UVJ نیز گفته می‌شود.
انسداد حالب (دریچه‌های خلفی حالب)
مهم‌ترین و نگران کننده‌ترین انسدادی که در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود، در حالب نوزادان پسر شکل می‌گیرد. دریچه خلفی از تخلیه مناسب مثانه جلوگیری می‌کند و در نتیجه کلیه ورم می‌کند.
ناهنجاری حالب دوگانه
در اکثر موارد یک حالب ادرار را از کلیه‌ها خارج می‌کند. اما حدود یک درصد از کل انسان‌ها دو لوله دارند که ادرار را از کلیه‌ها می‌گیرد. اکثر بیماران دارای دو حالب هیچ ناهنجاری قابل تشخیصی ندارند. حالب پسین به دلیل این که در محل مناسبی وارد مثانه نمی‌شود، باعث اتساع کلیه می‌شود یا مسدود می‌شود.
کلیه مولتی کیستیک
کلیه مولتی کیستیک پی‌آمد انسداد کامل حالب است. در این حالت کلیه نمی‌تواند ادرار تولید کند و به خوبی رشد نمی‌کند. این کلیه در واقع هیچ عملکردی ندارد. خوشبختانه این عارضه فقط در یک کلیه پیش می‌آید و کلیه دیگر نوزاد کاملاً سالم است و عملکردی طبیعی دارد.
برگشت ادرار
برگشت یا رفلاکس ادرار زمانی بروز می‌یابد که رابط بین حالب و مثانه اجازه برگشت ادرار به کلیه را بدهد. سازو کار دریچه‌ی فلپ سالم اجازه‌ی برگشت ادرار را نمی‌دهد. کودکان دچار مشکل برگشت ادرار به شدت در معرض خطر عفونت مجاری ادراری هستند و باید تحت درمان پیشگیری کننده از عفونت قرار بگیرند.
تشخیص
هیدرونفروز معمولاً به یکی از دو روش زیر تشخیص داده می‌شود:
- سونوگرافی دوران بارداری: ورم کلیه جنین در سونوگرافی مشخص می‌شود. این مورد در 1 % بارداری‌ها پیش می‌آید.
- ورم کلیه در سونوگرافی مشخص می‌شود که به منظور ارزیابی دیگر مشکلات، مانند عفونت مجاری ادراری یا بی اختیاری انجام می‌شود.
در صورت لزوم آزمایش‌های زیر نیز انجام می‌شود:
- سیستواورتروگرام حین تخلیه ادرار (VCUG): این آزمایش اطلاعاتی را درباره شکل و اندازه مثانه، گردن یا دهانه مثانه و لوله‌هایی به دست می‌دهد که ادرار را از کلیه به مثانه می‌برد.
- اسکن کلیه: اسکن کلیه برای ارزیابی عملکرد واقعی ویا تخلیه کلیه‌ها انجام می‌شود. آسیب دیدگی و یا اسکار کلیه که در اثر عفونت‌های قبلی مجرای ادرار یا ورم مزمن کلیه ایجاد شده است، نیز در این اسکن مشخص می‌شود.
درجه‌بندی هیدرونفروز
هیدرونفروز به چهار درجه تقسیم می‌شود، که درجه صفر به عدم وجود تورم در کلیه‌ها اشاره دارد و هیدرونفروز درجه چهار شدیدترین نوع این مشکل است. درجه‌بندی هیدرونفروز به متخصص کمک می‌کند تا روش مناسبی برای درمان علت اصلی ورم کلیه را پیشنهاد دهد و پیش‌آگهی بیماری را تعیین کند. هر چه درجه هیدرونفروز بالاتر باشد، مراجعه به متخصص اورولوژی کودکان ضروری‌تر است. به عنوان مثال، هیدرونفروز درجه 3 و 4 که عامل آن برگشت ادرار نباشد، معمولاً به اسکن کلیه نیاز دارد.
اقدامات پس از تولد نوزاد مبتلا به هیدرونفروز
پس از تولد نوزاد باید علت ورم کلیه مشخص شود. متخصص موارد زیر را بررسی می‌کند:
- عفونت کلیه و مثانه
- نارسایی کلیه که به جراحی نیاز دارد.
درمان
متخصص توصیه می‌کند که سونوگرافی کلیه نوزاد در هفته‌های نخست تولد انجام شود تا علت ورم کلیه مشخص گردد. تنها اقدامی که برای تقریباً تمام موارد هیدرونفروز پیش از تولد ضرورت دارد، سونوگرافی است. این عارضه تاثیری بر بارداری ندارد و زایمان بدون مشکل انجام می‌شود.
در ادامه روش‌های درمان هیدرونفروز را بررسی می‌کنیم.
دارو درمانی
متخصص با در نظر گرفتن چند عامل، که شدت هیدرونفروز مهم‌ترین آنها است، تصمیم می‌گیرد که آیا تجویز آنتی بیوتیک‌های پیشگیری کننده از عفونت (پروفیلاکسی) ضرورت دارد یا خیر. اگر آنتی بیوتیک پروفیلاکسی تجویز شود، کودک دارو را روزانه در مقادیر اندک دریافت می‌کند. آنتی بیوتیک‌های مخصوصی برای مجاری ادراری وجود دارد که اگر هم عوارض جانبی داشته باشد، انگشت‌شمار است. متخصص آنتی بیوتیک مناسب را با توجه به سن، وزن و حساسیت‌های کودک تجویز می‌کند. هدف از تجویز آنتی بیوتیک پیشگیری از عفونت کلیه‌ای است که احتمال دارد به دلیل هیدرونفروز بروز یابد. متخصص غالباً پس از انجام رادیولوژی مخصوص می‌تواند مدت زمان مصرف آنتی بیوتیک را برآورد کند.
جراحی
هیدرونفروز غیرانسدادی و هیدرونفروز درجه یک تا سه به دلیل انسداد محل اتصال لگنچه به حالب، نیازی به مداخله جراحی ندارد و به طور طبیعی بهبود می‌یابد. زمان بهبود برای موارد هیدرونفروز بسته به شدت مشکل متفاوت است و برای تمام کودکان یکسان نیست. هیدرونفروز ناشی از انسداد در محل اتصال حالب به مثانه به ندرت نیاز به جراحی ترمیمی دارد. بیماران مبتلا به هیدرونفروز درجه 4 یا حالت شدید به جراحی نیاز دارند و انجام جراحی معمولاً برای پیشگیری از آسیب کلیه و عفونت‌های مکرر ضروری است. بیشتر کودکان مبتلا به ورم کلیه، حتی آنها که نیاز به جراحی برای اصلاح ناهنجاری دارند، بدون مشکل بزرگی بهبود پیدا می‌کنند و زندگی عادی خود را ادامه می‌دهند.
