بی اختیاری ادرار در زنان و مردان: علت و درمان
بی اختیاری ادراری نشت بی اختیار ادرار است؛ به عبارت ساده، به این معنی است که فرد وقتی ادرار می‌کند که قصد آن را ندارد. در حالت بی اختیاری ادراری کنترل اسفنگتر ادراری در فرد یا از بین رفته یا ضعیف شده است. بی اختیاری ادراری یک مشکل بسیار رایج است که اکثر افراد متوجه آن می‌شوند.
بی اختیاری ادرار در زنان رایج‌تر از مردان است. تخمین زده می‌شود که سی درصد از زنان 30 تا 60 ساله در مقایسه با 5/1 تا 5 درصد مردان از مشکل بی اختیاری ادرار رنج می‌برند.
دلایل
علل را در میان چهار نوع بی اختیاری می‌توام تقسیم کرد:
علل بی اختیاری ناشی از استرس
- بارداری
- به دنیا آوردن نوزاد (زایمان)
- یائسگی: زمانی که سطوح استروژن کاهش می‌یابد، عضلات ممکن است ضعیف‌تر شوند.
- هیسترکتومی: عمل جراحی رحم
- برخی از روش‌های جراحی دیگر
- سن
- چاقی
علل بی اختیاری ناشی از ضرورت
- التهاب مثانه: التهاب لایه داخلی مثانه
- اختلالاتCNS (سیستم عصبی مرکزی): مواردی از جمله مولتیپل اسکلروزیس، سکته مغزی و بیماری پارکینسون
- بزرگی پروستات: مثانه ممکن است دچار افتادگی شود ومجاری ادراری تحریک شوند.
علل بی اختیاری جریان ادرار
این مسئله زمانی اتفاق می افتد که یک مانع یا انسداد ادراری وجود دارد. موارد زیر ممکن است باعث ایجاد انسداد شوند:
- بزرگی غده‌ی پروستات
- توموری که باعث فشارآوردن به مثانه می‌شود. (سرطان مثانه)
- سنگ‌های ادراری (سنگ مثانه)
- یبوست
- جراحی بی اختیاری ادرار که بسیار فراتر رفته است.
علل عمومی بی اختیاری
- نقص آناتومی مادرزادی
- آسیب نخاعی که باعث ایجاد اختلال در سیگنال‌های عصبی بین مغز و مثانه می‌شود.
- فیستول ادراری: یک لوله (کانال) بین مثانه و نواحی اطراف معمولاً واژن ایجاد می‌شود.
سایر علل بی اختیاری ادرار
- برخی از داروها: به ویژه برخی از داروهای دیورتیک (مدر)، داروهای ضد فشار خون، قرص خواب، آرام بخش‌ها و آرام بخش‌های عضلانی
- الکل
- عفونت دستگاه ادراری
عوامل خطرساز بی اختیاری ادرار
عوامل خطرساز مرتبط با بی اختیاری ادرار عبارتند از:
- چاقی
- سیگار کشیدن
- جنسیت
- افزایش سن
- برخی از بیماری‌ها و شرایط
- بیماری‌های پروستات
علائم
علامت اصلی این بیماری بی اختیاری (نشت) ادرار است. زمان و چگونگی وقوع بی اختیاری ادرار به نوع بی اختیاری ادرار بستگی دارد.
بی اختیاری ناشی از استرس
بی اختیاری ناشی از استرس شایع‌ترین نوع بی اختیاری ادراری است، به ویژه در زنانی که در دوران یائسگی به سر می‌برند یا زایمان کرده‌اند. در این مورد "استرس" بیشتر به فشار فیزیکی اشاره دارد، نه استرس ذهنی. هنگامی که مثانه و عضلات درگیر در کنترل ادراری تحت فشار ناگهانی اضافی قرار می‌گیرند، فرد ممکن است دچار بی اختیاری ادراری شود.
فعالیت‌های زیر ممکن است باعث بی اختیاری ادراری ناشی از استرس شوند:
- سرفه ناگهانی
- عطسه کردن
- خنده
- بلند کردن اجسام سنگین
- ورزش
بی اختیاری اجباری (بی اختیاری در اثر انقباض ناخواسته)
این نوع همچنین به نام بی اختیاری رفلکس یا "مثانه بیش فعال" شناخته می‌شود. این دومین نوع شایع بی اختیاری ادراری است. یک انقباض ناخواسته و ناگهانی در دیواره عضلانی مثانه به وجود می‌آید که موجب اجبار فرد به انجام ادرار می‌شود به گونه‌ای که ادرار کردن نمی‌تواند متوقف شود.
هنگامی که نیاز به ادرار کردن احساس می‌شود، پیش از آن که شخص زمان کافی برای تصمیم گیری به انجام کاری داشته باشد، ناگهان ادرار آزاد می‌شود. میل به ادرار کردن ممکن است توسط موارد زیر ایجاد شود:
- تغییر ناگهانی موقعیت
- صدای آب جاری (برای برخی افراد)
- جنسیت (به خصوص در طول ارگاسم)
در بی اختیاری اجباری عضلات مثانه می‌توانند به صورت اجباری به علت آسیب به اعصاب مثانه، سیستم عصبی یا خود عضلات فعال شوند.
بی اختیاری مداوم
بی اختیاری مداوم بیشتر در مردان دچار اختلالات غده پروستات، مثانه‌ی آسیب دیده یا تنگی مجرای ادرار شایع است. بزرگی پروستات می‌تواند مثانه را مسدود کند در نتیجه مثانه نمی‌تواند آن میزان ادراری که بدن تولید می‌کند را به طورکامل تخلیه کند و/یا نگه دارد، بنابراین مقدار کمی از ادرار به طور مداوم نشت می‌کند. معمولاً بیماران احساس تکرر ادرار دارند و ممکن است "دریبلینگ" یا خروج مداوم ادرار از مجرای ادراری را تجربه کنند.
بی اختیاری مخلوط
در این حالت فرد بیمار هر دو نوع بی‌اختیاری اجباری و بی‌اختیاری ناشی از استرس را به صورت همزمان تجربه می‌کند.
بی اختیاری عملکردی
در بی اختیاری عملکردی، فرد می‌داند نیاز به ادرار کردن وجود دارد، اما نمی‌تواند به دلیل مشکل در حرکت کردن، به مکان مناسبی جهت تخلیه ادرار برسد.
علل شایع بی اختیاری عملکردی عبارتند از:
- سردرگمی (اختلال حواس)
- دمنتیا (زوال عقل)
- ضعف در بینایی
- اختلال در حرکت کردن
- ضعف شدید (این افراد حتی دکمه‌ی شلوار را به راحتیباز نمی‌کنند)
- افسردگی، اضطراب یا خشم (عدم تمایل به رفتن به توالت)
بی اختیاری عملکردی در میان افراد مسن و در خانه‌های سالمندان رایج‌تر است.
بی‌اختیاری کل و زیاد
این بدان معناست که فرد به طور مداوم ادرار می‌کند یا دچار نشت غیر قابل کنترل و دوره‌ای مقدار زیادی ادرار است. در این حالت بیمار ممکن است مشکل مادرزادی داشته باشد (با نقص متولد شده باشد)، ممکن است آسیب سیستم نخاعی یا سیستم ادراری وجود داشته باشد، یا ممکن است حفره (فیستول) بین مثانه و، به عنوان مثال، واژن وجود داشته باشد.
تشخیص
راه‌های تشخیص بی اختیاری ادرار عبارتند از:
- ثبت عملکردهای مرتبط با مثانه: پزشک ممکن است از بیمار درخواست کند تا میزان مصرف نوشیدنی، ادرار، مقدار ادرار و تعداد موارد بی اختیاری را ثبت کند.
- معاینه‌ی فیزیکی: پزشک ممکن است مهبل و قدرت عضلات کف لگن بیمار را بررسی کند. اگر بیمار مرد باشد، پزشک ممکن است برای پی بردن به مشکل بزرگی غده پروستات، رکتوم را معاینه کند.
- آزمایش ادرار: آزمایشات برای پی بردن به علائم عفونت و ناهنجاری‌ها. آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد کلیه
- اندازه گیری PVR (باقی مانده ادرار): اندازه گیری میزان ادرار باقی مانده بعد از دفع ادرار از مثانه است.
- سونوگرافی محوطه‌ی لگنی
- آزمایش استرس: از بیمار خواسته می‌شود تا همزمان با معاینه و مشاهده‌ی پزشک برای دیدن میزان ادرار کردن، یک فشار ناگهانی را به مثانه‌ی خود اعمال کند.
- آزمایش اورودینامیک: این آزمایش میزان مقاومت مثانه و عضله اسفنگتر در برابر فشار را می‌سنجد.
- سیستوگرام: استفاده از اشعه ایکس برای مشاهده‌ی مثانه
- سیستوسکوپی: یک سیستوسکوپ (یک لوله نازک که دارای یک لنز در انتها است) به داخل مجرای ادرار وارد می‌شود. پزشک می‌تواند اختلالات دستگاه ادراری را از این طریق روی مانیتور مشاهده کند.
درمان بی اختیاری ادرار
درمان بی اختیاری ادرار به عوامل مختلفی مانند نوع بی اختیاری، سن بیمار، سلامت عمومی و وضعیت روحی بیمار بستگی دارد.
تمرینات کف لگن
تمرینات کف لگن همچنین به عنوان ورزش کگل شناخته شده است. تمرینات ورزشی کگل موجب تقویت اسفنگتر و عضلات کف لگن که به کنترل ادرار کمک می‌کنند، می‌گردند.
آموزش دادن مثانه
- تاخیر در ادرار کردن: هدف کنترل احساس نیاز به ادرار کردن است. بیمار یاد می‌گیرد که چگونه ادرار کردن خود را به تا خیر اندازد تا در هر زمان که واقعاً نیاز دارد این عمل را انجام دهد.
- دو بار ادرار کردن: این عمل شامل ادرار کردن، و سپس منتظر ماندن برای مدت چند دقیقه و سپس ادرار کردن مجدد است.
- جدول زمانی ادرار کردن (ادرار کردن به صورت برنامه ریزی شده): این به معنی رفتن به توالت در زمان‌های مشخص در طول روز جهت ادرار کردن است. بیمار به عنوان مثال یاد می‌گیرد که هر 2 ساعت یک بار به توالت برود.
آموزش مثانه به بیمار کمک می‌کند تا به تدریج کنترل مثانه خود را به دست آورد.
داروها
داروها معمولاً به صورت ترکیبی با سایر روش‌ها یا تمرینات استفاده می‌شوند.
تجهیزات پزشکی
تجهیزات پزشکی زیر برای زنان طراحی شده‌اند:
- وسایل داخل مجاری ادراری: فرد دستگاه را قبل از فعالیت وارد می‌کند و زمانی که می‌خواهد ادرار کند، آن را بیرون می‌آورد.
- پساری: یک حلقه‌ی سخت به داخل مهبل (واژن) وارد می‌شود. این حلقه در طول روز داخل واژن می‌ماند. این وسیله کمک به نگه داشتن مثانه کرده و از نشت ادرار جلوگیری می‌کند.
- درمان رادیو فرکانسی: بافت در قسمت پایین دستگاه ادراری گرم می‌شود. هنگامی که بافت بهبود می‌یابد، معمولاً قوی‌تر است، که این حالت اغلب باعث ایجاد کنترل ادراری بهتر می‌شود.
- محرک عصب ساکرال: محرک عصب ساکرال در زیر پوست باسن بیمار قرار می‌گیرد. یک سیم آن را به عصبی متصل می‌کند که از نخاع به مثانه کشیده شده است. سیم، یک پالس الکتریکی را ایجاد می‌کند که باعث تحریک عصب می‌شود، این عمل به کنترل مثانه کمک می‌کند.
عمل جراحی
- جراحی گزینه‌ای است که در صورت مؤثر نبودن درمان‌های دیگر استفاده می‌شود. زنانی که قصد باردار شدن دارند، باید با پزشک خود در مورد این عمل جراحی صحبت کنند.
- روش اسلینگ: یک مش (تور) در زیر گردن مثانه قرار می‌گیرد تا به حمایت از مجرای ادرار کمک کند و مانع خروج ادرار شود.
- کولپوسوسپنشن (لیفت گردن مثانه): گردن مثانه با استفاده از این روش لیفت می‌شود. این روش می‌تواند به بیماران مبتلا به بی اختیاری ناشی از استرس کمک کند.
- اسفنگتر مصنوعی: یک اسفنگتر مصنوعی (شیر) ممکن است برای کنترل جریان ادرار از مثانه در داخل مجرای ادرار قرار گیرد.
گزینه‌های درمانی دیگر
- کاتتر ادرار: لوله‌ای است که از مثانه و از طریق مجرای ادرار، به خارج از بدن و به کیسه‌ای که ادرار را جمع می‌کند، متصل می‌شود.
- پد جاذب ادرار: انواع مختلفی از پد‌های جاذب ادرار در داروخانه‌ها وسوپرمارکت‌ها وجود دارد.
