فهرست موضوعات
تاریخ 25 آبان 1402
وظیفه اصلی مجرای ادرار در زنان و مردان، هدایت و انتقال ادرار به خارج از بدن است. همچنین در مردان این مجرا نقش مهمی در انزال دارد. هنگامی که در اثر تورم، آسیب‌دیدگی، زخم و یا عفونت، مجرا تنگ و مسدود می‌شود، عبور ادرار از این مجرا دشوار شده و میزان آن کاهش می‌یابد. این حالت تنگی مجاری ادراری نامیده می‌شود. برخی افراد هم‌زمان با تنگی مجرای ادراری دچار درد خواهند شد.
در صورت عدم درمان، ممکن است تنگی مجرا کاملاً جریان ادرار را مسدود کند. این امر ممکن است به حبس ادرار منجر شود. در درازمدت این عارضه می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی دائمی کلیه‌ها و مثانه گردد. بنابراین این بیماری باید به‌سرعت درمان شود. اگر شما به علائم تنگی مجرای ادرار (که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد) مبتلا گشتید، در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه نمایید. جهت دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره 02188343444 تماس حاصل نمایید.
فرایند تخلیه ادرار در شرایط طبیعی
مثانه از طریق مجرای ادراری به نام پیشابراه، ادرار را از خود تخلیه کرده و به خارج از بدن هدایت می‌کند. مجرای ادراری در زنان بسیار کوتاه‌تر از مردان است. ادرار در مردان باید از مثانه فاصله‌ی بیشتری را در طول آلت تناسلی طی کند. در مردان، 2 الی 5 سانتیمتری اول مجرا را پیشابراه خلفی می‌نامند. اگر تنگی مجرا در این بخش رخ دهد، به آن تنگی خلفی مجرا می‌گویند. در مردان، بخش انتهایی یعنی 20 الی 25 سانتیمتری انتهایی مجرا، پیشابراه قدامی نامیده می‌شود. اگر در طول مسیر 20 الی 25 سانتیمتری انتهایی مجرا تنگی رخ دهد، به آن تنگی قدامی مجرا می‌گویند.
علل
از آنجاکه مجرای ادراری در مردان طولانی‌تر است، احتمال بیماری‌های مربوط به مجرا و یا آسیب‌دیدگی‌ها در آن‌ها زیادتر است. به همین دلیل تنگی مجرا در مردان شایع‌تر است. تنگی مجرا در زنان و نوزادان کمتر دیده می‌شود. تنگی مجرا (باریک‌تر شدن مجرای ادراری) می‌تواند در هر نقطه‌ای از مجرا، از ابتدای مثانه گرفته تا سر آلت رخ دهد. این مشکل جریان و عبور ادرار را کند و میزان آن را کاهش می‌دهد. برخی از علل شایع تنگی مجرای ادراری عبارت‌اند از:
- آسیب‌دیدگی و ضربه به مجرای ادرار
- عفونت‌ها مانند بیماری‌های منتقله از راه رابطه جنسی
- آسیب‌دیدگی ناشی از جراحی
- شرایطی که باعث تورم مجرا می‌شود.
در اغلب موارد، هیچ علت واضحی را نمی‌توان مشخص نمود.
در بزرگسالان، تنگی مجرای ادرار اغلب به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- آسیب‌دیدگی ناشی از افتادن بر روی کیسه بیضه یا میاندوراه (پرینیوم)
- عمل جراحی پروستات
- جراحی سنگ کلیه
- استفاده از سوند ادراری
- استفاده از سایر ابزارهای جراحی
علائم تنگی مجرا
به عبارت ساده، مجرای ادرار همانند یک لوله باغبانی است. هنگامی که در امتداد لوله، این مجرا دچار پیچ‌خوردگی یا تنگی شود، خواه میزان آن کم باشد و یا زیاد، جریان ادرار کاهش می‌یابد. اگر تنگی به اندازه کافی باریک شود که جریان ادرار کاهش یابد، فرد دچار علائم تنگی مجرای ادراری می‌شود. ایجاد اختلال در تخلیه ادرار، عفونت‌های ادراری و تورم یا عفونت پروستات، ممکن است بیمار را درگیر نماید. در مواردی که انسداد شدید باشد و مدت‌زمان آن طولانی شود، کلیه‌ها نیز دچار آسیب‌دیدگی خواهند شد.
برخی از نشانه‌های تنگی مجرای ادراری عبارت‌اند از:
- وجود خون در ادرار یا تیره شدن ادرار
- وجود خون در مایع منی
- کند شدن جریان ادرار و یا کاهش آن
- پاشش جریان ادرار
- درد و سوزش هنگام تخلیه ادرار
- دردهای شکمی
- نشت ادرار
- عفونت‌های ادراری در مردان
- تورم آلت تناسلی مردان
- از دست دادن کنترل مثانه یا بی‌اختیاری ادراری
تشخیص
آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص و تعیین تنگی مجرای ادراری وجود دارد، از جمله:
- معاینه فیزیکی
- تصویربرداری مجرای ادراری (اشعه ایکس یا سونوگرافی)
- اورتروسکوپی (برای دیدن داخل مجرا)
- اورتروگرافی رتروگراد (عکس برداری رنگی از مجرای ادراری)
اورتروسکوپی
پزشک به آرامی یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر را که به کمک یک ماده روان‌ساز، لیز شده است به نام لوله اسکوپ (ابزاری کوچک برای مشاهده مجرا)، وارد مجرای ادراری می‌کند و تا رسیدن به ناحیه تنگ‌شده آن را هدایت می‌کند. این کار به پزشک اجازه می‌دهد ناحیه تنگ‌شده را مشاهده و ارزیابی نماید. این فرایند در مطب انجام می‌شود و به پزشک کمک می‌کند تا مناسب‌ترین درمان را برای بیمار انتخاب نماید.
اورتروگرافی رتروگراد
برای ارزیابی تنگی و شدت آن، از این آزمایش استفاده می‌شود. این روش با استفاده از تصویربرداری اشعه ایکس و به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. در این روش، یک ماده حاجب (مایعی که در زیر تصویربرداری اشعه ایکس قابل‌مشاهده می‌گردد)، از طریق سر آلت مردان و بدون نیاز به سوزن یا کاتتر، وارد مجرای ادراری می‌شود. این ماده حاجب به پزشک اجازه می‌دهد تا کل مجرای ادراری و ناحیه تنگ‌شده را ارزیابی و معاینه کند. ماده حاجب که از زیر وارد می‌شود، مجرای پایینی را تا ناحیه تنگ‌شده مشخص می‌سازد و ماده حاجب وارد شده از بالای مثانه، بخش بالایی مجرا را تا ناحیه تنگ‌شده نشان می‌دهد. این دو آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا محل تنگی را مشخص کرده و برای درمان یا عمل جراحی، بهترین تصمیم را بگیرد.
همچنین، اگر شما دچار آسیب‌دیدگی مجرای ادراری شده‌اید، پس از درمان اورژانسی، ممکن است پزشک شما را برای انجام این آزمایش تحت تصویربرداری اشعه ایکس ارجاع دهد. ماده حاجب می‌تواند از طریق کاتتری که برای درمان شما نصب شده است، تزریق شود.
درمان تنگی مجرای ادراری
درمان دارویی خاصی برای تنگی مجرای ادراری وجود ندارد، هرچند درمان زودهنگام اورتریت (التهاب مجرا) و یا عفونت ادراری، با آنتی‌بیوتیک‌ها، بخش مهمی از فرایند درمان تنگی مجرا محسوب می‌شود. به‌طورکلی درمان تنگی مجرای ادراری را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
درمان غیر جراحی
در بسیاری از مردان تنگی آنقدر شدید و یا آزاردهنده نیست و احتمال عوارض و خطرات جانبی آن نیز بسیار کم است. در چنین مواردی عدم مداخله درمانی، می‌تواند بهترین گزینه باشد و از انجام عمل جراحی جلوگیری به عمل می‌آورد. یک روش درمانی دیگر آن است که بیمار برای کاهش تنگی از کاتتر استفاده نماید. گاهی اوقات در افرادی که بیماری آن‌ها خیلی شدید است و یا افرادی که تنگی آن‌ها تا قبل از انجام عمل جراحی قابل کنترل نیست، از یک سوند ادراری (سوند سوپراپوبیک) استفاده می‌شود که از طریق قسمت پایین شکم، قرار داده می‌شود تا ادرار بیمار تخلیه شود.
درمان اورولوژی با حداقل تهاجم
ترمیم مجرا از طریق جراحی باز
اگر سایر درمان‌ها مؤثر نباشد، ترمیم مجرا از طریق جراحی می‌تواند بهترین گزینه باشد.
- در تنگی قسمت خروجی مثانه اگر طول تنگی کوتاه باشد (زیر 2 سانتی‌متر)، رفع تنگی و پس از آن اتصال مجدد پیشابراه (برش و آناستوموز مجدد) توصیه می‌شود، میزان موفقیت این روش حدود 90 الی 95 درصد برآورد می‌شود.
- در مواردی که به علت آسیب‌دیدگی زیاد، طول تنگی و موقعیت آن، شرایط تنگی پیچیده‌تر است (بیشتر از 2 سانتی‌متر)، روش‌های درمانی پیچیده‌تری بکار گرفته می‌شود. ممکن است روش درمانی پیوند بافت با روش آناستوموز مجدد ترکیب شود تا نتیجه مورد انتظار به دست آید. در این روش برای ترمیم مجرا اغلب از بافت مخاطی گونه کمک گرفته می‌شود. بخشی از پوشش داخلی گونه‌ها برداشته می‌شود و به مجرای ادراری پیوند زده می‌شود. این روش جراحی می‌تواند برای درمان تنگی‌های شدید و پیچیده موفقیت‌آمیز باشد.
- برای تنگی‌های پیچیده در قسمت قدامی مجرای ادراری، از جمله قسمت مئاتوس (سوراخ خروج ادرار) پیشابراه، یک روش جراحی مرحله‌ای توصیه می‌شود، پس از رفع تنگی، در فضای باز ایجادشده یک بافت پیوندی قرار می‌گیرد. این روش معمولاً برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که تنگی ایجادشده در قسمت آلت باشد و یا دچار آسیب‌دیدگی شدید، شکست مکرر درمان‌های دیگر شدند و یا طول تنگی مجرای آن‌ها بسیار زیاد باشد.
راه‌کارهای خود مراقبتی
افرادی که دچار آسیب‌دیدگی پایدار مجرای ادراری می‌شوند، توصیه می‌شود که تحت نظر یک متخصص اورولوژی قرار بگیرند، به‌خصوص اگر آن‌ها به‌واسطه تنگی مجرا دچار علائم شده باشند. اگر تنگی پس از گشاد کردن مجرا دوباره ایجادشده باشد، گشاد کردن مجرا توسط بیمار می‌تواند تنگی را کاهش دهد. افرادی که در معرض خطر بیماری‌های مقاربتی قرار دارند، استفاده از محافظ‌های جنسی (کاندوم) به‌شدت توصیه می‌شود، این کار روند درمان التهاب مجرا را از طریق آنتی‌بیوتیک‌ها بهبود می‌بخشد.
