کراتینین و اوره خون بالا، علائم، عوارض، کاهش و درمان

کراتینین پسماندی شیمیایی است که توسط متابولیسم عضلانی و به میزان کمتر از راه خوردن گوشت تولید می‌شود. کلیه‌های سالم کراتینین و دیگر پسماندها را از خون تصفیه می‌کند. پسماند تصفیه شده با ادرار از بدن دفع می‌شود. اگر کلیه به خوبی کار نکند، میزان کراتینین جمع شده در خون بالا می‌رود. در آزمایش کراتینین سرم سطح این ماده در خون اندازه‌گیری می‌شود (میزان تصفیه گلومرولی) و به این ترتیب می‌توان مناسب بودن عملکرد کلیه را تعیین کرد. در آزمایش کراتینین ادرار میزان این ماده در ادرار اندازه‌گیری می‌شود.

میزان نرمال کراتینین خون

حد نرمال کراتینین خون حدود 0.6 تا 1.2 میلی‌گرم در دسی لیتر برای مردان بزرگسال و 0.5 تا 1.1 میلی‌گرم در دسی‌لیتر برای زنان بزرگسال است. (میلی گرم در سیستم متریک واحد وزنی معادل یک هزارم گرم و دسی لیتر واحد حجمی معادل یک دهم لیتر است.)

میزان کراتینین در خون افراد میانسال یا جوان عضلانی بالاتر از حد نرمال است. حال آن که سطح کراتینین در خون سالمندان کمتر از میزان نرمال است. حد مجاز کراتینین در خون نوزادان با توجه به مقدار رشد عضلات 0.2 یا بیشتر است. سوء تغذیه، کاهش وزن شدید و بیماری‌های مزمن باعث تحلیل رفتن عضلات به مرور زمان می‌شود و در نتیجه کراتینین به کمتر از حد طبیعی برای یک سن مشخص می‌رسد. افرادی که فقط یک کلیه دارند، میزان نرمال کراتینین خونشان 1.8 یا 1.9 است. رسیدن میزان کراتینین در نوزادان به 2.0 یا بالاتر و در بزرگسالان به 5.0 یا بالاتر علامت اختلال شدید کلیه است.

علل بالا بودن میزان کراتینین خون

هر گونه عارضه‌ای که عملکرد کلیه‌ها را مختل کند، میزان کراتینین خون را بالا می‌برد. در این بین باید تشخیص داده شود که آیا فرایند عامل نقص عملکرد کلیه (نارسایی کلیه، ازوتمی) مزمن است یا به تازگی بروز یافته است. چنانچه سطح کراتینین به تازگی افزایش یافته باشد، وضعیت برگشت‌پذیر و درمان راحت‌تر خواهد بود. شایع‌ترین علل بیماری‌های مزمن کلیه در بزرگسالان عبارت است از:

• فشار خون بالا
• دیابت

دیگر علل بالا رفتن سطح کراتینین در خون به شرح زیر است:

• مصرف بعضی داروها، مانند سایمتدین (باکتریم) گاهی باعث بالا رفتن غیرطبیعی کراتینین می‌شود.
• سرم کراتینین پس از هضم مقدار زیادی گوشت به طور موقت افزایش می‌یابد. بنابراین تغذیه نقش مهمی در اندازه‌گیری کراتینین دارد.
• عفونت کلیه، رابدومیولیز (تخریب غیرعادی عضلات) و انسداد مجرای ادرار نیز به بالا رفتن سطح کراتینین می‌انجامد.

علائم

علائم ناشی از بالا رفتن میزان کراتینین اکثراً نتیجه نقص عملکرد کلیه است و موارد زیر را دربر می‌گیرد:

• خستگی مزمن
• سردرد
• بی‌اشتهایی
• حالت تهوع یا استفراغ
• کاهش وزن
• خارش پوست
• ورم دست و پا
• افزایش یا کاهش ادرار
• بی‌رنگ یا تیره شدن ادرار
  

همچنین بیمار گاهی علائم دیگری نیز دارد که به عارضه اصلی عامل بیماری کلیه، برای مثال دیابت، مربوط می‌شود. از علائم معمول دیابت می‌توان به افزایش ادرار، تشنگی و گرسنگی اشاره کرد. کاهش وزن، کاهش انرژی، تمرکز ضعیف، تاری دید و گزگز کردن دست یا پا از علائم احتمالی دیابت است.

تشخیص

کلیرانس (تصفیه) کراتینین را می‌توان به دو روش اندازه‌گیری کرد. میزان کراتینین را می‌توان با فرمولی محاسبه کرد که متغیرهای آن میزان کراتینین در سرم خون، وزن و سن بیمار است. این فرمول عبارت است از:( 140 منهای سن بیمار برحسب سال) ضربدر وزن بیمار برحسب کیلوگرم (ضربدر 0.85 برای بانوان) تقسیم بر (72 ضربدر در میزان کراتینین برحسب mg/dL). کلیرانس کراتینین را می‌توان به روشی مستقیم‌تر از طریق نمونه‌گیری 24 ساعته ادرار و سپس آزمایش خون محاسبه کرد. سطح کراتینین در ادرار و خون تعیین و مقایسه می‌شود.

میزان اوره نیتروژن خون (BUN) شاخص دیگری برای عملکرد کلیه است. اوره نیز یکی از فراورده‌های جانبی متابولیسم است که اگر عملکرد کلیه مختل شود، میزان آن افزایش می‌یابد. نسبت BUN به کراتینین معمولاً اطلاعات دقیق‌تری را درباره عملکرد کلیه و علت احتمالی این مشکل به دست می‌دهد. کم‎آبی بدن میزان BUN را افزایش می‌دهد.

رژیم غذایی برای پایین آوردن میزان کراتینین

در رژیم غذایی عامل‌های مختلفی وجود دارد که میزان کراتینین را کاهش می‌دهد، چرا که بعضی غذاها میزان کراتینین را افزایش و بعضی میزان آن را کاهش می‌دهد. غذاهای سرشار از کراتینین به کراتینین تبدیل می‌شود؛ چون کراتینین در گوشت وجود دارد، بهتر است مصرف پروتئین‌های حیوانی کاهش داده شود. رژیم غذایی گیاهی عامل‌های خطر بیماری کلیه، برای مثال فشار خون بالا یا دیابت، را کاهش می‌دهد. بایدها و نبایدهای غذایی برای افراد دارای کراتینین بالا به شرح زیر است:

غذاهای مفید

• سبزیجاتی مانند خیار یا کدو تلخ
• غذاهای سرشار از ویتامین ث مانند انواع توت، آب لیمو، جعفری و گل کلم
• ماهی و میوه‌های ارگانیک و اسموتی و آب سبزیجات
• گوشت باید بدون چربی و ارگانیک باشد و از حیوانی به دست آمده باشد که از علف تغذیه کرده و در چراگاه طبیعی پروش یافته باشد.

غذاهایی که باید از آنها پرهیز کرد یا میزان مصرفشان را کاهش داد

کلیه‌ها در انجام واکنش بر روی مواد غذایی زیر به مشکل برمی‌خورند، به ویژه اگر میزان کراتینین خون بالا باشد.

• غذاهای سرشار از سدیم مانند غذاهای فراوری شده با افزودنی نمک
• غذاهای سرشار از پتاسیم مانند موز، اسفناج، کرفس و بروکلی
• غذاهای سرشار از فسفر مانند کدو حلوایی، ماهی، کدو مسما، آجیل، دانه سویا، صدف و پنیر و دیگر فراورده‌های لبنی

درمان

کتواستریل

کتواستریل یکی از درمان‌های مهم غیردیالیزی برای نارسایی کلیه است. این درمان سطح کراتینین را پایین‌تر می‌آورد، علائم و عوارض را تسکین می‌دهد، پیشرفت بیماری را آهسته می‌کند و عملکردهای باقیمانده کلیه را حفظ می‌کند.

دیالیز

دیالیز مانند یک کلیه مصنوعی عمل می‌کند و مواد سمی مانند کراتینین، اسید اوریک و اوره، الکترولیت‌ها و آب اضافی را از بدن خارج می‌کند.

پیوند کلیه

بیمار پس از پیوند کلیه صاحب یک کلیه جدید با عملکرد طبیعی می‌شود.

اهمیت آزمایش میزان کراتینین و اوره خون

کلیه میزان کراتینین خون را در حد نرمال نگه می‌دارد، بنابراین کراتینین شاخص قابل اتکایی برای عملکرد کلیه است. بالا بودن میزان کراتینین علامت نقص عملکرد کلیه یا بیماری کلیه است. پس از آنکه عملکرد کلیه به هر دلیلی مختل شود، چون کلیه دیگر نمی‌تواند کراتینین را به خوبی تصفیه کند، میزان کراتینین خون بالا می‌رود. بنابراین بالا بودن بیش از حد سطح کراتینین علامت هشدار نقص عملکرد کلیه یا نارسایی کلیه است. به همین دلیل است که آزمایش‌های معمول خون باید به طور مرتب برای بررسی سطح کراتینین انجام شود.