PSA پروتئینی است که توسط سلول‌های پروستات ساخته میشود. این ماده بیشتر در مایع منی یافت میشود، اما مقادیر کمی PSA نیز در خون مردان سالم یافت میشود. آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) یا تست PSA میزان PSA خون را اندازه می‌گیرد.
بالا بودن میزان PSA ممکن است نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد اما همیشه این استدلال منطقی نیست. اینکه این تست چگونه انجام میشود، برای تشخیص چه بیماریهای یه کار می‌رود و نتایج حاصل از آن چگونه ارزیابی میشود به‌طور کامل در این مقاله توضیح داده شده است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر دربارهی تست PSA و یا رزرو نوبت در با شماره تلفن‌های 02188343444 – 02188343445 – 02188343446 تماس حاصل فرمایید.
تست PSA به چه منظور انجام میشود؟
آزمایش PSA ممکن است در موارد زیر انجام شود:
- در یافتن سرطان پروستات در مراحل اولیه در مردانی که هیچ علائم و نشانه‌ای از بیماری ندارند، کمک می‌کند
- برای بررسی سرطان در مردانی که علائم یا نشانه‌ای از سرطان پروستات دارند.
- تائید تشخیص انجام‌شده از طریق سایر آزمایش‌هایی که وجود سرطان پروستات را نشان می‌دهند
- پیش‌بینی پیش‌آگهی (نتیجه) برای سرطان پروستات
- پیش‌بینی اینکه آیا سرطان در خارج از پروستات گسترش یافته است یا خیر
- برنامه‌ریزی برای درمان سرطان پروستات
- نظارت بر بیماران مبتلابه سرطان پروستات که تحت معالجه با پایش فعال قرار دارند.
- بررسی اینکه آیا درمان سرطان به‌خوبی عمل می‌کند یا خیر
- بررسی اینکه آیا بعد از درمان، سرطان برگشته است (عود کرده است) یا خیر
آزمایش PSA اغلب همراه با معاینه انگشتی رکتال انجام میشود و از این طریق شانس تشخیص زودهنگام سرطان پروستات در مراحل ابتدایی افزایش یابد. استفاده از این تست‌ها در کنار هم بهتر از استفاده از این تست‌ها به صورت تکی است.
چه کسانی باید تست PSA انجام دهند
در مورد تست PSA با پزشک خود صحبت کنید. پزشک با صحبت کردن با شما و در نظر گرفتن عوامل خطر شخصی‌تان، درباره اینکه آیا آزمایش PSA برای شما مناسب است یا خیر، تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای می‌گیرد.
- اگر به‌طور متوسط در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستید، از 50 سالگی باید این تست در نظر گرفته شود.
- اگر بسیار در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستید، انجام این تست را از سن 45 سالگی در نظر بگیرید.
مردان سیاه‌پوست و کسانی که سابقه‌ی سرطان پروستات را در خانواده‌شان دارند، باید در ریسک بالا در نظر گرفته شوند.
سطح PSA شما مشخص خواهد کرد که لازم است چند بار آزمایش را انجام دهید. تصمیم برای متوقف کردن آزمایش بر اساس سطح PSA، سن و سلامت عمومی شما گرفته میشود.
مزایا و محدودیت‌ها
تقریباً هر آزمایش یا رویه‌ی پزشکی، مزایا و محدودیت‌های خود را دارد. قبل از انجام هرگونه آزمایش، مهم است که از آن‌ها آگاه باشید تا تصمیم آگاهانه‌ای بگیرید که مناسب شما باشد. این انتخاب شماست که آزمایش سرطان پروستات را زودهنگام – قبل از بروز هرگونه علائم – انجام دهید.
مزایای آزمایش PSA
تست PSA می‌تواند سرطان پروستات را در مراحل اولیه، قبل از بزرگ شدن یا گسترش آن به خارج از پروستات تشخیص دهد. تشخیص زودهنگام سرطان می‌تواند به معنای موفقیت‌آمیز بودن درمان آن باشد.
محدودیت‌ها
آزمایش PSA محدودیت‌های زیر را دارد.
- نتیجه مثبت کاذب در آزمایش PSA نشان می‌دهد که یک فرد ممکن است سرطان پروستات داشته باشد، درحالی‌که واقعاً این‌گونه نیست. این اتفاق اغلب در تست PSA اتفاق می‌افتد و فقط در حدود 1 مورد از 4 نتیجه‌ی غیرطبیعی ناشی از سرطان است. نتیجه مثبت کاذب می‌تواند منجر به انجام آزمایش‌های غیرضروری دیگر شود که تهاجمی‌تر خواهند بود، مانند بیوپسی های (نمونه برداری) مکرر. همچنین می‌تواند باعث اضطراب و پریشانی غیرضروری بیماران و خانواده‌های آن‌ها شود.
- نتیجه منفی کاذب بدان معنی است که آزمایش نشان می‌دهد که سطح PSA طبیعی است، حتی اگر سرطان پروستات وجود داشته باشد. تست PSA حدود 15٪ از سرطان‌های پروستات را تشخیص نمی‌دهد. گرفتن نتیجه منفی کاذب ممکن است باعث شود که بیمار و همچنین پزشک وی علائم سرطان پروستات را نادیده بگیرند.
- تشخیص بیش‌ازحد به معنای تشخیص سرطان پروستات است که هیچ‌گاه تهدیدی جدی برای سلامتی انسان ایجاد نمی‌کند. تشخیص بیش‌ازحد می‌تواند منجر به ارائه درمان‌هایی شود که کاملاً ضروری نیستند (درمان بسیار شدید و بیش‌ازحد). تحقیقات نشان می‌دهد که 23٪ -42٪ از سرطان‌های پروستات که با تست PSA تشخیص داده می‌شوند ممکن است هرگز نیازی به درمان نداشته باشند؛ اما بیشتر مردانی که به سرطان پروستات مبتلا هستند همچنان تصمیم به معالجه دارند. آزمایش و پیگیری‌های غیرضروری، بیمار را در معرض خطراتی ازجمله اختلال نعوظ و از بین رفتن کنترل مثانه (بی‌اختیاری ادرار) قرار می‌دهد.
نحوه انجام تست PSA
آزمایش PSA یک آزمایش خون است که در آزمایشگاه یا بیمارستان انجام میشود. انزال می‌تواند سطح PSA در بدن را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین ممکن است به شما گفته شود که چند روز قبل از آزمایش، انزال نداشته باشید. در صورت مصرف دارو برای درمان هایپرپلازی (بزرگی) خوش‌خیم پروستات، پروستاتیت (عفونت و التهاب پروستات)، مشکلات ادراری یا طاسی به پزشک خود بگویید. این داروها می‌توانند سطح PSA را پایین بیاورند.
نتایج حاصل از این تست به چه معنا است
سطح PSA به سن فرد بستگی دارد. با بزرگ‌تر شدن مردان، سطح PSA آن‌ها به‌طور طبیعی بالا می‌رود، اما سطح PSA به دلایل زیادی می‌تواند بالا و پایین شود. پزشکان به‌سختی راجع به سطح نرمال و طبیعی PSA توافق دارند؛ اما برخی محققان از میزان PSA نرمال را در حدود 3 نانوگرم در میلی‌لیتر بیان می‌کنند تا به آن‌ها کمک کنند تصمیم بگیرند که کدام مردان بیشترین خطر ابتلا به سرطان پروستات را دارند. حتماً باید در مورد نتیجه‌ی تست PSA خود و در مورد خطر ابتلا به سرطان پروستات با پزشک خود صحبت کنید. پزشک در تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان پروستات با توجه به سن، سابقه خانوادگی و سایر اطلاعات شخصی به شما کمک می‌کند.
بالاتر بودن سطح PSA از حد نرمال، همیشه به معنای این نیست که فرد مبتلابه سرطان پروستات است. سطح بالای PSA همچنین می‌تواند ناشی از:
- پروستات بزرگ‌شده به دلیل هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات
- التهاب یا عفونت پروستات (به نام پروستاتیت)
- عفونت ادراری
- انجام آزمایش یا عمل درمان اخیر بر روی پروستات، مانند سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) یا بیوپسی
- سوند ادرار
- معاینه‌ی مثانه
- فعالیت جنسی که انزال به همراه داشته باشد
- دوچرخه سواری مداوم یا دوچرخه سواری طولانی در اواخر
- آب و هوای گرم
گاهی اوقات PSA پس از دو سال دریافت پرتودرمانی برای معالجه سرطان پروستات به‌طور موقت بالا می‌رود. به این مورد، جهش PSA گفته میشود. در بیشتر موارد، سطح PSA دفعه دیگر که بررسی میشود، پایین می‌آید. در این موارد، درمان لازم نیست مگر اینکه سطح PSA به افزایش خود ادامه دهد.
محدودیتی برای افزایش سطح PSA وجود ندارد؛ اما برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات سطح PSA طبیعی دارند. به همین دلایل، محققان همچنان در تلاش‌اند تا بهترین روش استفاده از آزمایش PSA را برای یافتن سرطان پروستات دریابند. آن‌ها همچنین به دنبال راه‌های دیگری برای تشخیص زودهنگام سرطان پروستات هستند.
اگر PSA شما بالا باشد، چه اتفاقی می‌افتد
اگر سطح PSA بالایی داشته باشید، پزشک در مورد گزینه‌های مراقبتی با شما صحبت خواهد کرد. پزشک با صحبت کردن با شما تصمیم می‌گیرد که آیا به آزمایش‌ها، عمل، مراجعات بعدی یا درمان بیشتری نیاز دارید یا خیر. نوع مراقبت‌های بعدی که شما دریافت خواهید کرد بستگی به این دارد که قبلاً به سرطان پروستات مبتلا شده‌اید یا خیر.
معمولاً اولین کاری که پزشکان برای پیگیری سطح PSA بالا انجام می‌دهند، یک تست دیگر PSA و یک DRE است. نتیجه آزمایش ثانویه‌ی PSA با آزمایش اول مقایسه میشود. اگر سطح PSA هنوز بالا باشد، پزشک شما ممکن است یکی از این روشهای زیر را برای تست بیشتر انجام دهد:
- آزمایش سریالی PSA، ازجمله ولوسیته (سرعت) PSA و زمان دو برابر شدن PSA (doubling time)
- آزمایش برای PSA آزاد در خون
- تراکم PSA در پروستات و تراکم PSA در ناحیه انتقال (بخشی از پروستات که مجرای ادرار را احاطه کرده است)
- نوموگرام‌ها
اگر سطح PSA شما در حال افزایش است یا پزشک در طول DRE (معاینه‌ی انگشتی رکتال) احساس کند برجستگی بر روی پروستات وجود دارد، آزمایش‌های پیگیری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش ادرار مانند تست آنالیز ادرار
- سونوگرافی ترنس رکتال (TRUS)
- اشعه ایکس (عکس‌برداری با اشعه ایکس)
- معاینه مثانه (به نام سیستوسکوپی)
- بیوپسی پروستات
رویه‌های پیگیری
در زیر تست‌های PSA جدیدتر و روشهای مختلفی از استفاده از تست PSA گفته شده است. از آن‌ها می‌توان برای پیگیری سطح PSA بالا استفاده کرد. محققان همچنین در تلاش‌اند تا دریابند که آیا آن‌ها می‌توانند سرطان پروستات را بهتر از آزمایش منظم PSA تشخیص دهند.
تست سریالی PSA
تست سریالی PSA بیشتر برای پایش واکنش یک بیمار در روند درمان سرطان استفاده میشود. این تست در تشخیص سرطان پروستات چندان کاربردی ندارد. تست‌های PSA سریالی، به تغییر سطح PSA در طول زمان می‌پردازند. این تست مهم است زیرا سطح PSA حتی در مردانی که مبتلا به سرطان پروستات نیستند بالا و پایین می‌رود؛ اما بیماران مبتلا به سرطان پروستات سطح PSA بالاتری از بیمارانی دارند که سرطان پروستات ندارند که به مرور زمان با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد
آزمایش سریالی PSA سرعت PSA و زمان دو برابر شدن PSA را اندازه‌گیری می‌کند.
- سرعت PSA (PSA velocity) تغییر سطح PSA را با گذشت زمان اندازه‌گیری می‌کند. برای یافتن ولویسته با سرعت PSA، پزشکان نتایج آزمایش‌های PSA 3-4 که در طول 18 تا 24 ماه انجام می‌شوند مقایسه می‌کنند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که بالا رفتن سریع PSA می‌تواند به پزشکان در تشخیص سرطان پروستات کمک کند.
- زمان دو برابر شدن PSA (PSA doubling time) مدت زمان لازم برای دو برابر شدن سطح PSA را اندازه‌گیری می‌کند. نتیجه آزمایش در همان زمان محاسبه میشود. به‌عنوان‌مثال، زمان دو برابر شدن PSA 3 ساله به این معنی است که به‌طور متوسط ، سطح PSA هر 3 سال دو برابر میشود. زمان دو برابر شدن PSA می‌تواند به پزشکان کمک کند تا تهاجمی بودن سرطان پروستات را تشخیص دهند، به این معنی که احتمال رشد سریع و گسترش آن وجود دارد.
PSA آزاد و بسته
در خون، PSA یا بسته (متصل) است یا آزاد (نامحدود). PSA بسته یا محدود به این معنی است که به پروتئین‌های دیگر متصل است. PSA که به پروتئین‌های دیگر وصل نمی‌شود PSA آزاد گفته میشود زیرا به‌راحتی در خون گردش می‌کند.
درصد PSA آزاد، نسبتی است که میزان PSA آزاد را با سطح کلی PSA مقایسه می‌کند. سطح کلی PSA شامل مقدار PSA آزاد و محدود در خون است.
درصد PSA آزاد اغلب در مردان که سرطان پروستات ندارند، بالاتر است و در مردان مبتلا به سرطان پروستات پایین تراست. اگر مردی در کل PSA بین 4 تا 10 داشته باشد، پزشکان ممکن است خون وی را برای بررسی PSA آزاد آزمایش کنند. درصد 25 برای PSA آزاد، طبیعی است. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که مردانی که PSA 18 درصد یا کمتر از آن دارند باید بیوپسی پروستات انجام دهند. پزشکان دیگر توصیه می‌کنند اگر درصد PSA آزاد در حدود 12٪ یا کمتر باشد، باید بیوپسی انجام شود.
نوموگرام چیست
نوموگرام‌ها مدل‌های آماری هستند که نتیجه احتمالی را پیش‌بینی می‌کنند. نوموگرام‌های سرطان پروستات شامل نتایج PSA و تعدادی دیگر از عوامل مانند سن، قومیت، سابقه خانوادگی، علائم ادراری، نتایج DRE (معاینه انگشتی رکتال) و نتایج بیوپسی پروستات می‌شوند. سپس از این نوموگرام‌ها در موارد استفاده میشود:
- محاسبه خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان
- تعیین نیاز به انجام بیوپسی
- تعیین اینکه سرطان تا چه اندازه تهاجمی است
محققان در حال مطالعه بر روی نوموگرام‌ها هستند تا ببینند که چگونه می‌توانند به پزشکان در تعیین خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان کمک کنند.
