فهرست موضوعات
تاریخ 15 نوامبر 2023
رفلاکس ادراری به وضعیتی گفته می‌شود که ادرار به طور غیرطبیعی از مثانه به سمت لوله‌های حالب (لوله‌های نازکی که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند) بازمی‌گردد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد عفونت، ایجاد اسکار و حتی آسیب‌دیدگی بلند مدت کلیه‌ها شود، اگر تحت درمان قرار نگیرد. خوشبختانه، این وضعیت بیشتر کودکان شدید نیست و بدون عوارض جانبی بلند مدت بهبود می‌یابد. درمان این وضعیت به شدت آن بستگی دارد. در مواردی که وضعیت خفیف است، نیازی به انجام اقدامات درمانی نیست. موارد متوسط تا شدید می‌توان با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک به منظور پیشگیری از بروز عفونت درمان کرد. در مواردی که کودک مبتلا به رفلاکس ادراری دچار عفونت و تب می‌شود، باید تحت عمل جراحی قرار گیرد.
مجرای ادراری چیست و چگونه به طور عادی کار می‌کند؟
دستگاه یا سیستم ادراری شامل کلیه‌ها، لوله‌های حالب، مثانه و مجرای ادرار می‌شود. کلیه‌ها خون را فیلتر کرده و مواد زائد و آب را از طریق ادرار از بدن دفع می‌کنند. ادرار از کلیه‌ها به وسیله دو لوله باریک به نام حالب به سمت پایین می‌آید و در مثانه ذخیره می‌شود. زمانی که کودک گریه می‌کند، جریان ادرار از طریق مجرای ادرار که لوله‌ای در انتهای مثانه است از بدن او خارج می‌شود. دهانه خروجی مجرای ادرار در انتهای آلت تناسلی پسران و در جلوی واژن دختران قرار دارد.
علت ابتلا به رفلاکس ادراری در کودکان
علت ابتلا به رفلاکس ادراری در کوکان هنوز مشخص نیست اما به احتمال خیلی زیاد عاملی ژنتیکی دارد. با این که هیچ ژن مشخصی تا کنون شناسایی نشده است اما ابتلا به رفلاکس ادراری کودکان در میان خواهر و برادرانی که والدین آنها به رفلاکس ادراری مبتلا بوده‌اند دیده می‌شود. در دوران نوزادی، ابتلا به ریفلاکس ادراری در پسران بیشتر دیده می‌شود. وقتی کودکان بزرگ‌تر می‌شوند ابتلا به این عارضه در دختران بیشتر است.
ممکن است ابتلا به رفلاکس ادراری به دلایل نادر زیر نیز اتفاق بیفتد:
- عملکرد غیرعادی مثانه به دلیل مشکل در عصب‌ها یا نخاع مانند ابتلا به اسپینا بیفیدا
- ناهنجاری‌های دستگاه ادراری مانند دریچه‌های اورترال خلفی (ناهنجاری مادرزادی که باعث انسداد مجرای ادرار هنگام ادرار کردن می‌شود) و حالب دوگانه یا ارتروسل
- ناهنجاری در تخلیه ادرار (مشکلات روده و مثانه شامل تصادفات، تکرر ادرار یا یبوست)
علائم ابتلا به رفلاکس ادراری در کودکان
کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری احساس بیماری ندارند زیرا این عارضه علامت بارز و مشخصی ندارد. ابتلا به رفلاکس ادراری معمولاً پس از این که کودک به عفونت مجاری ادراری همراه با تب مبتلا شود تشخیص داده می‌شود. همچنین این عارضه در برخی کودکان که در دروان جنینی و پیش از تولد از طریق سونوگرافی مشخص شده که به هیدرونفروز (وجود مایع در کلیه) مبتلا هستند، بلافاصله پس از تولد تشخیص داده می‌شود. علائم شایع ابتلا به ریفلاکس ادراری عبارتند از:
- تب
- درد یا سوزش در هنگام ادرار کردن
- بوی قوی و بد ادرار
- تکرر ناگهانی ادرار یا ادرار غیرارادی
- درد غیرعادی در پهلوها (بین لگن و دنده)
تشخیص رفلاکس ادراری در کودکان
در صورت ابتلای کودک به کشیدگی کلیه (هیدرونفروز) می‌توان ابتلا به رفلاکس ادراری وی را پیش از تولد و به کمک سونوگرافی تشخیص داد اما این تشخیص دقیق و قطعی نیست. اگر سابقه ابتلا به رفلاکس ادراری در خانواده وجود داشته باشد اما کودک شما علائم آن را نداشته باشد، پزشکان ترجیح می‌دهند آزمایش‌های تشخیصی را برای اطمینان انجام دهند. برخی آزمایش‌های تشخیصی برای تعیین احتمال ابتلا به رفلاکس ادراری عبارتند از:
- سیستوگرافی با مایع حاجب: در این آزمایش به وسیله اشعه ایکس از دستگاه ادراری عکس گرفته می‌شود. یک کاتتر کوچک (لوله توخالی) در مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار از طریق آن از مثانه به سمت خارج از بدن تخلیه می‌شود) قرار داده می‌شود و مثانه با مایعی رنگی پر می‌شود. تصاویر اشعه ایکس هم از مثانه خالی و هم از مثانه پر گرفته می‌شود. در این تصاویر جریان برگشتی ادرار در لوله‌های حالب و کلیه‌ها مشخص می‌شود.
- سونوگرافی کلیه: این یک آزمایش غیرتهاجمی است که در آن یک پراب وارد کلیه شده و امواج صوتی تولید می‌کند که باعث بزرگ شدن کلیه می‌شود و یک عکس از ارگان را روی صفحه ویدئو منتقل می‌کند. این آزمایش برای تعیین اندازه و شکل کلیه و برای تشخیص توده، سنگ کلیه، کیست یا انسدادها و ناهنجاری‌های دیگر در کلیه انجام می‌شود. با این آزمایش نمی‌توان به طور قطعی ابتلا به رفلاکس ادراری را تشخیص داد اما می‌توان کشیدگی کلیه‌ها که ممکن است باعث ابتلا به رفلاکس ادراری شوند یا وجود اسکارهای ناشی از ابتلا به این عارضه را مشاهده کرد.
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه
درمان رفلاکس ادراری در کودکان
بر اساس نتایج آزمایش‌های انجام شده، پزشک معمولاً درجات مختلفی از ابتلا به رفلاکس ادراری را تعیین می‌کند. این درجات از یک تا پنج یا یک تا سه می‌تواند باشد که به نوع آزمایش‌های انجام شده بستگی دارد. هر چه این درجه بالاتر باشد، نشان‌دهنده شدت بیشتر رفلاکس ادراری است. کودکان مبتلا به رفلاکس خفیف ادراری به تدریج بهبود می‌یابند و احتمال نیاز به انجام عمل جراحی بسیار کم است. بعد از بهبودی رفلاکس ادراری، والدین باید اطمینان حاصل کنند که کودک آنها به عفونت ادراری مبتلا نیست. در صورتی که رفلاکس ادراری کودک شدیدتر باشد و یا علیرغم مصرف آنتی‌بیوتیک به طور مکرر دچار عفونت‌های ادراری شود، احتمالاً برای درمان نیاز به عمل جراحی است. هر چه شدت ابتلا به ریفلاکس ادراری بیشتر باشد، احتمال بهبود خودبه‌خود کاهش می‌یابد.
عمل جراحی بازسازی اورترال
این یک جراحی است که در محل اتصال بین حالب و مثانه انجام شده و این مسیر را به منظور پیشگیری از بروز رفلاکس ادراری بازسازی می‌کند.
درمان آندوسکوپی
کودکانی که دارای ابتلا به رفلاکس ادراری درجه خفیف هستند، ممکن است بتوانند از روش آندوسکوپی بهره ببرند تا این مشکل را درمان کنند. این روش یک فرایند سرپایی است که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. پزشک یک تلسکوپ کوچک را از طریق مجرای ادرار (لوله‌ای که مثانه را به بیرون متصل می‌کند) وارد مثانه می‌کند و مقدار کمی مواد ژله‌ای را در خروجی مجرای ادرار تزریق می‌کند. این ماده تزریق شده، بخشی از این خروجی را مسدود کرده و از بازگشت ادرار به سمت کلیه‌ها جلوگیری می‌کند. احتمال موفقیت این فرایند حدود 75 درصد است و عوارض بسیار کمی ممکن است داشته باشد. با این حال، هنوز مشخص نیست که نتایج حاصل از انجام این فرایند تا چه مدتی باقی می‌ماند، زیرا برخی کودکان ممکن است پس از چند ماه یا چند سال دوباره به رفلاکس ادراری دچار شوند. بنابراین، استفاده از این روش ممکن است مزایا و معایبی داشته باشد و همیشه بهترین روش برای درمان نیست.
جراحی به کمک ربات
عمل جراحی لاپاروسکوپی به کمک ربات با وارد کردن ابزار کوچکی از طریقی چند شکاف کوچک در شکم انجام می‌شود. این فرایند معمولاً برای بیمارانی که به عمل‌های جراحی مکرر برای درمان ریفلاکس ادراری در دوران جوانی و بزرگسالی دارند انجام می‌شود. این روش کمتر برای کودکان به کار برده می‌شود زیرا احتمال موفقیت در عمل‌های جراحی باز بیشتر است (حدود 98 درصد) و عوارض کمتری نیز دارند.
سؤالات رایج
آیا رفلاکس ادراری در کودکان شایع است؟
رفلاکس ادراری یک بیماری است که در 1 تا 3 درصد از کودکان دیده می‌شود. به هر حال، احتمال ابتلا به ریفلاکس ادراری در برخی گروه از کودکان بیشتر است مانند:
- کودکان مبتلا به هیدرونفروز یا کودکانی که در کلیه آنها مایع وجود دارد. پس از انجام آزمایش‌های پس از تولد احتمال ابتلا به رفلاکس ادراری در این گروه از کودکان حدود 15 درصد است.
- کودکان مبتلا به عفونت ادراری به خصوص اگر عفونت با تب همراه باشد. احتمال ابتلا به رفلاکس ادراری در این گروه از کودکان بین 50 تا 70 درصد است.
آیا رفلاکس ادراری در کودکان قابل پیشگیری است؟
خیر. به هر حال، می‌توان از عفونت‌های دستگاه ادراری که غالباً با ریفلاکس ادراری همراه هستند با تغییر در عادات دفع ادرار، مدیریت یبوست و مصرف آنتی‌بیوتیک‌های جلوگیری کرد.
کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری چند وقت یک بار باید به پزشک مراجعه کنند؟
پزشک معمولاً بیماران مبتلا به رفلاکس ادراری را هر 6 تا 12 ماه یک مرتبه معاینه می‌کند. نوزادان ممکن است بیشتر تحت معاینه قرار گیرند. برای کودکانی که رفلاکس ادراری آنها بهبود نمی‌یابد توصیه می‌شود که هر سال یا دو سال یک مرتبه متناسب با سنی که دارند تحت آزمایش قرار گیرند.
والدین کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری باید مراقب چه مواردی باشند؟
مهم‌ترین موضوع برای کودکان مبتلا به ریفلاکس ادراری، ابتلا به عفونت‌های ادراری است. عفونت‌های ادراری ممکن است باعث آسیب‌دیدگی کلیه شوند بنابراین والدین باید مراقب علائم ابتلا به عفونت‌های ادراری باشند. در خردسالان، این علامت معمولاً تب است. علائم دیگر ابتلا به عفونت ادراری عبارتند از بوی بد ادرار، درد در هنگام ادرار کردن، وجود خون در ادرار، تکرر ادرار و ادرار بی‌اختیار یا درد در شکم و پهلوها
آیا برای درمان رفلاکس ادراری در کودکان، انجام جراحی الزامی است؟
بسیاری از کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری خودبه‌خود بهبود می‌یابند؛ بنابراین ما انجام عمل جراحی را به عنوان اولین اقدام درمانی برای کودکان پیشنهاد نمی‌کنیم. البته ممکن است برای درمان برخی کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری نیاز به انجام عمل جراحی باشد. شایع‌ترین دلیل برای انجام عمل جراحی، بروز عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که کلیه‌ها در آن درگیر شده و دچار نارسایی شده باشند و امیدی به بهبود خودبه‌خودی آن نباشد یا شدت آن به اندازه‌ای باشد که احتمال بهبود و اثربخشی روشهای درمانی دیگر وجود نداشته باشد.
آیا استفاده بلند مدت از آنتی‌بیوتیک خطری ندارد؟
خیر. دوز مصرفی آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای پیشگیری از بروز این عفونت تجویز می‌شود بسیار کم است. البته استفاده از هر دارویی ممکن است با برخی عوارض جانبی همراه باشد اما پزشکان بر این باورند که مزایای پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های ادراری (و اسکاری شدن کلیه‌ها) در کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری بیش از خطرات احتمالی ناشی از مصرف بلند مدت آنتی‌بیوتیک است. پزشکان هزاران کودک را به کمک آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه با عوارض جانبی بسیار جزئی تحت درمان قرار داده‌اند.
آیا درمان ریفلاکس ادراری کودکان با آنتی‌بیوتیک باعث مقاوم شدن بدن در برابر آنتی‌بیوتیک می‌شود؟
کودکان نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم نمی‌شوند. سیستم ایمنی بدن آنها (سیستم مبارزه با جرم‌ها و عفونت‌ها) کاملاً سالم باقی می‌ماند و با مصرف این داروها تغییر نمی‌یابد. کودکان هنوز خواهند توانست به طور عادی با عفونت‌ها مقابله کنند. به هر حال، باکتری‌ها در بدن انسان زنده هستند و ممکن است نسبت به برخی آنتی‌بیوتیک‌هایی که به طور مستمر به آنها می‌رسد مقاوم شوند. این مشکل با انتخاب درست آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های ادراری، استفاده از مقادیر کم و مصرف یک مرتبه در روز کاهش می‌یابد. مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک مهم‌ترین نگرانی پزشکان است و مطالعه بر روی آن با دقت ادامه دارد.
اگر کودک من به رفلاکس ادراری مبتلا باشد چه پیگیری‌هایی باید انجام دهم؟
پزشک غالباً از سونوگرافی برای تشخیص رشد و سلامت کلیه‌های کودک شما استفاده می‌کند. پزشکان برخی آزمایش‌ها را برای بررسی رفلاکس ادراری هر یک تا دو سال یک مرتبه انجام می‌دهند. در برخی موارد، ممکن است ابتلا به رفلاکس ادراری به دلیل اسکاری شدن کلیه باشد که می‌تواند منجر به افزایش فشار خون نیز شود. کودکانی که کلیه آنها اسکاری شده است باید از نظر فشار خون نیز تحت نظارت قرار گیرند و ادرار آنها هر شش ماه یک مرتبه مورد آزمایش قرار گیرد حتی اگر ریفلاکس ادراری آنها برطرف شده باشد.
