شب ادراری برای بزرگسالان نه تنها عارضه‌ای خجالت‌آور و ناراحت کننده است، بلکه غالباً نشانه ابتلا به مشکلی جدی است. بنابراین اگر شما نیز از این مشکل رنج می‌برید، بهتر است علائم خود را با پزشک در میان بگذارید تا علت اصلی شب ادراری تشخیص داده شود.
دلایل شب ادراری در بزرگسالان
مشکلات هورمونی
هورمون ضدادرار (ADH) به کلیه‌ها پیام می‌دهد که تولید ادرار را آهسته کنند. بدن شب‌ها مقدار کمتری از این هورمون را ترشح می‌کند تا برای خواب آماده شود. به این ترتیب نیاز به تخلیه مثانه هنگام خوابیدن کمتر می‌شود. اما در بدن برخی افراد مقدار کافی هورمون ضدادرار تولید نمی‌شود یا بدنشان به خوبی به این هورمون واکنش نشان نمی‌دهد. به نظر می‌رسد که ناهنجاری‌های هورمون ADH در شب ادراری نقش داشته باشد، هرچند نظریات متعدد بیانگر آن است که عامل‌های مختلفی در ترکیب با هم به این مشکل ناراحت کننده دامن می‌زنند. ترکیب ناهنجاری‌های مربوط به هورمون ضدادرار، دشواری در راه رفتن و خوابیدن و ناراحتی‌های مثانه در طول روز غالباً منجر به شب ادراری می‌شود.
کوچک بودن مثانه
منظورمان از مثانه کوچک این نیست که اندازه مثانه بیمار واقعاً از مثانه‌های دیگر کوچکتر است. بلکه منظور این است که مثانه با حجم کمتری از ادرار پر می‌شود، به عبارت دیگر مثانه به گونه‌ای عمل می‌کند که گویی کوچکتر است. در این شرایط بیمار دچار تکرر ادرار می‌شود و حتی شب‌ها نیز باید دفعات بیشتری مثانه را تخلیه کند. مدیریت مثانه کوچک در طول خواب دشوار است و به این ترتیب ممکن است صبح با رختخوابی خیس مواجه شوید.
مثانه پرکار
به عضلات مثانه عضلات دترسور گفته می‌شود؛ این عضلات هنگام پر بودن مثانه شل می‌شوند و زمانی که می‌خواهید مثانه را تخلیه کنید، منقبض می‌شوند. اگر این عضلات در زمان اشتباه منقبض شوند، ممکن است نتوانید جریان ادرار را کنترل کنید. از این عارضه با اصطلاح مثانه پرکار (OAB) یاد می‌شود. انقباض‌های نابه‌هنگام عضلات مثانه پی‌آمد انتقال پیام‌های عصبی غیرعادی بین مغز و مثانه یا تحریک شدن مثانه در اثر مصرف بعضی داروها یا کافئین است. این فراورده‌ها پایداری مثانه را کاهش می‌دهند و موجب تکرر ادرار می‌شوند.
سرطان
تومور مثانه و سرطان پروستات انسدادی را در مجاری ادراری ایجاد می‌کنند. در نتیجه بیمار نمی‌تواند ادرار را، به ویژه هنگام خواب نگه دارد.
دیابت ملیتوس
دیابت و کنترل نکردن قند خون عادت‌های ادراری را تغییر می‌دهد. وقتی قند خون بالا می‌رود، چون کلیه‌ها تلاش می‌کنند که قند خون را متعادل کنند، حجم ادرار افزایش می‌یابد. در نتیجه مشکل شب ادراری، افزایش حجم ادرار (بیشتر از سه لیتر در روز) و تکرر ادرار پیش می‌آید.
آپنه در خواب
آپنه یا وقفه تنفسی در خواب نوعی اختلال خواب است که باعث قطع و شروع شدن مکرر تنفس هنگام خواب می‌شود. نتایج یک مطالعه بیانگر آن است که 7 درصد افراد دچار این اختلال با مشکل شب ادراری نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. شب ادراری به موازات تشدید آپنه بیشتر می‌شود.
مصرف دارو
مصرف بعضی داروهای تجویزی، مانند داروهای خواب‌آور و داروهای ضدروان‌پریشی، موجب تکرر ادرار می‌شود و انقباض‌های مثانه را افزایش می‌دهد. در نتیجه مشکل شب ادراری پیش می‌آید.
ژنتیک
شب ادراری گاهی اوقات از نسلی به نسل دیگر به ارث می‌رسد. مشخص نیست که کدام ژن‌ها مسئول به ارث بردن این عارضه هستند. در هر حال اگر یکی از والدینتان مشکل شب ادراری را تجربه کرده باشد، احتمال این که شما نیز با این عارضه روبرو شوید، بیشتر خواهد شد.
اختلال‌های عصبی
اختلال‌های عصبی زیر کنترل مثانه را مختل می‌کند:
- ام اس
- اختلال‌های تشنجی
- بیماری پارکینسون
ابتلا به این اختلالات موجب تکرر ادرار یا بی‌اختیاری ادرار هنگام خواب می‌شود.
انسداد یا گرفتگی در مجاری ادراری
انسدادهای ناشی از عوامل زیر جریان ادرار را مختل می‌کند:
این گرفتگی‌ها تخلیه ادرار را دشوار می‌کند. اما ممکن است ادرار شب هنگام ناخواسته ترشح کند و باعث شب ادراری شود. به همین ترتیب فشار ناشی از سنگ یا تومور موجب انقباض ناخواسته عضلات مثانه می‌شود و به تکرر ادرار یا بی‌اختیاری ادرار دامن می‌زند.
عفونت مجاری ادراری
عفونت دستگاه ادراری ( UTI) تکرر و بی‌اختیاری ادرار را به دنبال دارد. عفونت ادراری غالباً پی‌آمد التهاب و تحریک مثانه است که به نوبه خود مشکل شب ادراری و بی‌اختیاری ادرار را تشدید می‌کند.
آناتومی
ادرار از کلیه‌ها وارد حالب و سپس وارد مثانه می‌شود. هنگامی که زمان تخلیه ادرار می‌رسد، مثانه منقبض می‌شود و ادرار را از راه میزراه به بیرون از بدن می‌فرستد. تنگی، پیچ خوردگی، تاب خوردگی یا بدشکلی هر یک از این بخش‌ها موجب بروز علائم یا مشکلات ادراری مانند شب ادراری می‌شود.
آمادگی برای جلسه معاینه
چنانچه از موارد زیر اطلاع داشته باشید، بهتر می‌توانید خودتان را برای مراجعه به پزشک آماده کنید و چون می‌دانید که باید انتظار چه چیزی را داشته باشید، اضطرابتان کمتر می‌شود.
اقدامات لازم قبل از جلسه معاینه
فهرستی از موارد زیر را قبل از مراجعه به پزشک تهیه کنید:
- نشانه‌ها یا علائم، حتی موارد مهمی که به نظرتان ارتباطی با شب ادراری ندارد. زمان استفاده از سرویس بهداشتی و احساس فوریت ادراری را یادداشت کنید. حجم مایعات مصرفی در طول روز، به ویژه بعد از صرف شام را نیز بنویسید.
- اطلاعات فردی مهم مانند استرس‌های شدید یا تغییرات جدید در سبک زندگی
- سابقه خانوادگی شب ادراری، برای مثال در والدین یا خواهر و برادر
- تمام داروها، ویتامین‌ها، داروهای گیاهی و مکمل‌های دیگر به همراه دوز مصرف آنها
- اگر فهرستی از سوالاتی که می‌خواهید، از پزشک بپرسید، تهیه کنید، می‌توانید بیشترین استفاده را از جلسه معاینه ببرید. برای مثال می‌توانید سوالات اصلی زیر را از پزشک معالجتان بپرسید:
- چه درمان‌هایی برای این مشکل وجود دارد و کدام یک برای من مناسب است؟ آیا این درمان عوارض جانبی نیز دارد؟
- جایگزینی برای درمان پیشنهادی‌تان وجود دارد؟
- آیا باید مصرف مایعات را کاهش دهم؟
اقداماتی که پزشک در جلسه معاینه انجام می‌دهد
پزشکان نیز سوالاتی را از بیماران می‌پرسند. بنابراین بهتر است خودتان را برای پاسخگویی به آنها آماده کنید تا در وقت صرفه‌جویی شود و بتوانید بیشتر روی مسائل مورد نظرتان متمرکز شوید. سوالاتی که پزشکان معمولاً از بیماران دچار شب ادراری می‌پرسند، به شرح زیر است:
- آیا شب ادراری در خانواده‌تان سابقه داشته است؟
- همیشه شب ادراری داشته‌اید یا به تازگی شروع شده است؟
- هر چند وقت یکبار شب ادراری دارید؟
- در چه دوره‌هایی شب ادراری ندارید؟
- هنگام ادرار کردن دچار درد یا علائم دیگری می‌شوید؟
- به تازگی تغییر مهمی در زندگی‌تان رخ داده یا دچار استرس شده‌اید؟
تعیین علت شب ادراری
پزشک موارد زیر را با توجه به شرایط موجود انجام می‌دهد تا بتواند علت شب ادراری را تشخیص دهد و درمان مناسب را توصیه کند:
- معاینه بالینی
- بررسی علائم، مصرف مایعات، سابقه خانوادگی، عادت‌های دفع و تخلیه مثانه و مشکلات مربوط به شب ادراری
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود نشانه‌های عفونت یا دیابت
- رادیوگرافی یا تصویربرداری‌های دیگر از کلیه یا مثانه انجام می‌شود تا پزشک بتواند ساختار دستگاه ادراری را مشاهده کند.
- در صورت لزوم آزمایش‌ها یا ارزیابی‌های دیگری بر روی دستگاه ادراری انجام می‌شود.
درمان شب ادراری در بزرگسالان
روشهای درمان شب ادراری در بزرگسالان را می‌توان به سه گروه اصلی زیر تقسیم‌بندی کرد:
تغییر سبک زندگی
- نظارت بر مصرف مایعات: سعی کنید مصرف مایعات را در بعدازظهر و عصر کاهش دهید. صبح‌ها که استفاده از سرویس بهداشتی آسان‌تر است، می‌توانید مایعات بیشتری مصرف کنید، اما برای مصرف مایعات از عصر به بعد محدودیت قائل شوید.
- خودتان را در طول شب بیدار کنید: ساعت را تنظیم کنید تا نیمه شب زنگ بزند، به این ترتیب قبل از آن که مشکلی پیش بیاید، می‌توانید مثانه را تخلیه کنید. وقتی یک یا دو بار در طول شب بیدار شوید و ادرار کنید، آنقدر ادرار در مثانه باقی نمی‌ماند، که صبح شرمنده بشوید.
- زمانبندی منظمی برای ادرار داشته باشید: زمان‌های معینی را برای ادرار کردن در طول روز تعیین کنید و این برنامه را رعایت کنید. قبل از خواب هم حتماً از سرویس بهداشتی استفاده کنید.
- مصرف محرک‌های مثانه را کاهش دهید: کافئین، شیرین کننده‌های مصنوعی و نوشیدنی‌های قندی مثانه را تحریک می‌کند و باعث تکرر ادرار می‌شود.
درمان دارویی
داروهایی که برای درمان شب ادراری بزرگسالان تجویز می‌شود، به چهار دسته اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شود. پزشک داروی مناسب را با توجه به علت شب ادراری تجویز می‌کند.
- آنتی بیوتیک: این دارو برای درمان عفونت‌های ادراری تجویز می‌شود.
- داروهای آنتی کولینرژیک: این داروها عضلات پرکار یا تحریک شده مثانه را آرام می‌کند.
- دسموپرسین استات: این دارو سطح هورمون ضدادراری را افزایش می‌دهد تا کلیه‌ها شب‌ها ادرار کمتری تولید کنند.
- بازدارنده‌های 5 ـ آلفا ردوکتاز: داروهایی مانند فیناستراید پروستات بزرگ شده را کوچک می‌کند.
درمان جراحی
عمل جراحی برای درمان شب ادراری تنها زمانی انجام می‌شود که درمان‌های کم‌تهاجمی موفقیت‌آمیز نبوده باشد. جراحی برای درمان پرکاری شدید عضله دترسور توصیه می‌شود.
- تحریک عصب خاجی: پزشک ریشه‌های عصب خاجی را تحریک می‌کند و بر انتقال دهنده‌های عصبی اثر می‌گذارد که گروه‌های نورونی مختلف را کنترل می‌کنند. این تحریک تونوس اسفنکتر خارجی را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که فعالیت نورون‌های عضله دترسور متوقف شود. زمانی که فعالیت نورون‌های عضله دترسور کم می‌شود، عضله دائماً در حالت انقباض قرار نمی‌گیرد و به این ترتیب مشکل تکرر ادرار برطرف می‌شود. تحریک عصب خاجی (SNS) به بیماران دچار بی‌اختیاری فوریتی متوسط تا شدید و به بیمارانی توصیه می‌شود که از درمان‌های دیگر نتیجه نگرفته‌اند یا نمی‌توانند دارو مصرف کنند.
- سیستوپلاستی (بزرگ کردن مثانه): جراح مثانه را باز می‌کند و تکه‌ای از روده را بین دو نیمه مثانه جای می‌دهد. این جراحی با هدف کاهش ناپایداری مثانه و افزایش ظرفیت مثانه انجام می‌شود.
- میکتومی دترسور: عضلات دترسور انقباض‌های مثانه را کنترل می‌کنند. در این عمل بخشی از عضله خارجی دور مثانه یا تمام آن برداشته می‌شود. این عمل با هدف تقویت انقباض‌های مثانه و کاهش تعداد دفعات انقباض انجام می‌شود.
- ترمیم افتادگی اندام‌های لگنی: این جراحی در صورتی ضرورت می‌یابد که اندام‌های تناسلی زنانه از محل خود خارج شده باشد و به مثانه فشار بیاورد.
در یک کلام
شب ادراری در بزرگسالان می‌تواند به دلیل کاهش هورمون ضد ادرار، کوچک شدن مثانه، بیش فعالی عضلات مثانه، تومور مثانه و پروستات، دیابت، بیماری آپنه خواب، برخی داروها، ژنتیک، بیماری‌های عصبی، عفونت ادراری، سابقه خانوادگی و مشکل در سیستم ادراری اتفاق بیفتد. علت شب ادراری بزرگسالان توسط معاینه، آزمایش ادرار و تصویر برداری اشعه ایکس تشخیص داده می‌شود. درمان شب ادراری بزرگسالان شامل سه بخش تغییر سبک زندگی، مصرف داروها و جراحی می‌شود.
