راه جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه در زنان و مردان و رژیم غذایی مناسب

 انواع سنگ کلیه

---

سنگ کلیه زمانی ایجاد می‌شود که مواد داخل ادرار رسوب کند و ماده جامدی تشکیل شود. سنگ کلیه در اندازه‌های مختلف، از دانه شن گرفته تا بزرگتر از توپ گلف تشکیل می‌شود. سنگ کلیه گاهی صاف و هموار است و گاهی لبه‌های دندانه‌دار دارد. ممکن است یک یا چند سنگ در کلیه تشکیل شود. سنگ کلیه برحسب ماده تشکیل دهنده سنگ به انواع گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود. انواع سنگ کلیه عبارت است از:

• سنگ کلسیمی: سنگ کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است که از کلسیم ترکیب شده با فسفات یا اگزالات تشکیل می‌شود. سنگ کلیه کلسیمی زمانی ایجاد می‌شود که مقدار زیادی کلسیم در خون در گردش باشد.
• سنگ کلیه اسید اوریک: ابتلا به این نوع سنگ کلیه پی‌آمد بالا بودن غلظت اسید اوریک در خون است و معمولاً در افرادی تشکیل می‌شود که رژیم غذایی سرشار از پروتئین دارند، مایعات کافی نمی‌نوشند یا بدنشان مقدار زیادی مایع از دست می‌دهد. بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع سنگ کلیه دچار نقرس نیز می‌شوند، نقرس نوعی بیماری دردناک التهابی مفصلی (آرتریت) است که در اثر رسوب کردن اوریک اسید در مفاصل بروز می‌یابد.
• سنگ کلیه استروویت: این نوع سنگ کلیه غالباً از منیزیم آمونیوم فسفات تشکیل می‌شود و معمولاً بیماران مبتلا به عفونت‌های مکرر مجاری ادراری دچار سنگ کلیه استروویت می‌شوند.
• سنگ کلیه سیستین: سیستین نوعی آمینواسید است. بیماران مبتلا به سنگ کلیه سیستینی معمولاً دچار نوعی ناهنجاری در فرایند جذب و دفع آمینواسیدهای دریافتی از رژیم غذایی خود هستند.

علل ایجاد سنگ کلیه

---

انباشته شدن و رسوب کردن مواد تشکیل دهنده سنگ کلیه از عامل‌های خطر مختلفی نشأت می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به عفونت‌های مجاری ادراری، کاهش آب بدن، ابتلا به بعضی عارضه‌ها و عدم تعادل‌های متابولیک اشاره کرد. اگرچه علت تشکیل سنگ کلیه در اکثر موارد مشخص نیست. عامل‌های زیر احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد:

• سابقه خانوادگی سنگ کلیه
• مصرف نکردن مایعات به اندازه کافی یا کاهش آب بدن
• مشکلات ساختاری که باعث جمع شدن ادرار و عفونت کلیه می‌شود.
• سابقه ابتلا به سنگ کلیه
• مصرف بعضی داروها مانند داروهای مدر و کورتیکواستروئیدها برای درمان عارضه‌های دیگر

مشکلات متابولیک و عارضه‌های ایجاد کننده سنگ کلیه

• هیپرکلسیوری: وجود مقدار زیادی کلسیم در خون منجر به ایجاد سنگ کلیه کلسیمی می‌شود. بالا بودن غلظت کلسیم از ابتلا به عارضه‌های مختلفی مانند پرکاری تیروئید و سارکوئیدوز یا مصرف بالای گوشت قرمز، ماهی و ماکیان نشأت می‌گیرد.
• عفونت‌های مجاری ادراری: عفونت‌های مکرر میزان pH ادرار را افزایش می‌دهد و در نتیجه خاصیت قلیایی ادرار بیشتر می‌شود. عفونت‌های دستگاه ادراری یکی از علل شایع ایجاد سنگ‌های استروویت محسوب می‌شود.
• هیپراوریکوزی: هیپراوریکوزی از مشکل در متابولیسم اسید اوریک نشأت می‌گیرد و دلیل تشکیل سنگ اسید اوریک به شمار می‌آید.
• سیستینوریا: اختلال نادری که افزایش تولید سیستین و به تبع آن، تشکیل سنگ‌های سیستینی را در پی دارد.
• هیپراگزالوری: غلظت بالای اگزالات در خون
• مصرف بیش از اندازه ویتامین دی

نشانه‌های وجود سنگ کلیه

---

سنگ کلیه کوچک علامتی ایجاد نمی‌کند و گاهی اوقات خود به خود و بدون تحمیل ناراحتی شدید دفع می‌شود. سنگ کلیه‌های متوسط تا بزرگ درد شدید تیز و تیرکشنده‌ای را ایجاد می‌کنند. علائم معمولاً زمانی شروع می‌شود که سنگ در دستگاه ادراری حرکت کند. چنانچه سنگ در مجاری ادراری گیر کند، ادرار رو به بالا برمی‌گردد و بیمار دچار دردی طاقت‌فرسا می‌شود.

علائم شایع سنگ کلیه عبارت است از:

• درد شدید و مداوم پایین کمر
• وجود خون در ادرار
• استفراغ یا حالت تهوع که غالباً نتیجه تحمل کردن درد شدید است.
• تب و لرز
• بوی بد یا غیرعادی ادرار
• کدر بودن ادرار
• معده دردی که با مصرف داروهای ضدنفخ برطرف نمی‌شود.

تشخیص سنگ کلیه

---

اگر مشکوک به وجود سنگ کلیه هستید، بهتر است به سرعت به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص و درمان مناسب را دریافت کنید. علائم مانند وجود خون در ادرار و دیگر علائم مشخص ممکن است به تشخیص سنگ کلیه کمک کنند. برای تایید تشخیص، ممکن است سونوگرافی و یا رادیوگرافی شکم انجام شود. پس از تایید تشخیص، پزشک ممکن است بیمار را به یک متخصص اورولوژی ارجاع دهد تا بررسی بیشتری انجام دهد. اورولوژیست ممکن است برای تعیین اندازه و محل دقیق سنگ کلیه، سی تی اسکن یا رادیوگرافی خاصی به نام اوروگرافی وریدی را تجویز کند که در آن از ماده حاجب استفاده می‌شود.

 درمان سنگ کلیه

---

درمان سنگ کلیه به نوع سنگ و علت ایجاد آن بستگی دارد.

درمان دارویی

درمان اولیه به منظور کاهش درد و تسکین علائم، با تجویز داروهای ضدالتهابی مانند دیکلوفناک یا ایبوپروفن، و یا مسکن‌های قوی مانند مورفین انجام می‌شود. در صورت شدت بالای درد و علائم دیگر، بیمار باید بستری شود تا از طریق تزریق سرم، مایعات و مسکن دریافت کند. اگر پزشک به وجود عفونت مشکوک شود یا علائم عفونت مشاهده شود، آنتی‌بیوتیک به بیمار تجویز می‌شود. علت اصلی تشکیل سنگ کلیه نیز باید تشخیص داده و درمان شود تا سنگ کلیه مجدداً تشکیل نشود. در اکثر موارد، سنگ کلیه به طور طبیعی دفع می‌شود و بیمار فقط باید مسکن و مایعات فراوان مصرف کرده و استراحت کند. همچنین، داروهایی برای شل کردن عضلات حالب تجویز می‌شود تا سنگ کلیه با کمترین درد و سریع‌تر دفع شود. در صورتی که سنگ کلیه از نوع اسید اوریک باشد، داروهایی برای تسهیل حل شدن سنگ تجویز می‌شود.

جراحی

روش خارج کردن سنگ به عامل‌های متعددی از قبیل سن، پرونده پزشکی بیمار، عارضه‌های فعلی و اندازه، نوع و محل سنگ بستگی دارد. روش‌های جراحی مختلفی که برای خارج کردن سنگ کلیه استفاده می‌شود، عبارت است از:

• خارج کردن سنگ از مجرای ادرار: متخصص لوله‌ای را از راه میزراه (مجرای خروج ادرار) و مثانه وارد حالب می‌کند و سنگ را خارج می‌کند.
• نفرولیتومی از راه پوست (PCNL): این عمل با استفاده از لوله باریکی به نام نفروسکوپ انجام می‌شود که دوربین بسیار ظریفی در سر آن قرار دارد. متخصص نفروسکوپ را مستقیماً از روی پوست وارد کلیه می‌کند، محل سنگ را پیدا می‌کند و سنگ را با لوله بیرون می‌کشد یا آن را با امواج مافوق صوت خرد می‌کند.
• جراحی باز: اگر سنگ بزرگ باشد، در کلیه جای گرفته باشد و روش‌های دیگر برای خارج کردن سنگ کلیه مناسب نباشد، جراحی باز ضرورت می‌یابد.

لیتوتریپسی (سنگ شکنی برون اندامی با موج شوکی ـ ESWL)

لیتوتریپسی یا سنگ‌شکنی درمان غیرتهاجمی جایگزینی برای جراحی است که معمولاً برای درمان سنگ کلیه‌هایی با قطر کوچکتر از دو سانتیمتر انجام می‌شود. سنگ شکنی با استفاده از امواج شوکی پرتوانی انجام می‌شود که سنگ‌ها را خرد می‌کند. پس از آن که سنگ‌ها به قطعات کوچکتر خرد شد، این ذرات شن مانند باقی مانده با ادرار از بدن خارج می‌شود. سنگ‌های بزرگ به بیشتر از یک جلسه سنگ‌شکنی نیاز دارند.

 پیشگیری از سنگ کلیه

---

روش‌های متعددی برای پیشگیری از سنگ کلیه وجود دارد که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم.

تامین آب بدن

چنانچه درصد آب ادرار بیشتر باشد، احتمال این که املاح و مواد معدنی به هم بچسبد و سنگ تشکیل شود، کمتر می‌شود. تیره بودن رنگ ادرار، نشانه کاهش آب بدن است. ادرار در حالت ایده‌آل باید زرد کمرنگ باشد. توصیه متداول نوشیدن 8 لیوان آب در روز برای بسیاری از افراد کافی نیست. چنانچه سعی کنید در روز حداقل 12 لیوان مایعات بنوشید، خطر تشکیل سنگ کلیه کمتر می‌شود، دست‌کم نیمی از این 12 لیوان باید آب خالص باشد. نوشیدنی‌های کافئین‌دار، کربنات‌دار و شیرین خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

کاهش مصرف نمک

سدیم یا نمک باعث احتباس آب و در نتیجه کاهش آب بدن می‌شود. بزرگسالان باید مصرف نمک را به کمتر از 2300 میلی‌گرم در روز، معادل یک قاشق چایخوری نمک خوراکی برسانند.

غذاهای شور و پرنمکی که خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:

• گوشت دودی
• اکثر غذاهای بسته‌بندی شده یا آماده
• چیپس سیب زمینی
• اکثر سوپ‌های کنسروی
• اکثر نودلهای نیمه آماده یا مخلفات کنار غذای اصلی
• غذاهای حاوی انواع دیگر سدیم مانند سدیم بیکربنات، دی سدیم فسفات، مونو سدیم گلوتامات، بیکینگ پودر، نیتریت‌ها و سدیم نیترات

نگه داشتن وزن در حد سالم

اضافه وزن فشار بیشتری را به کلیه‌ها وارد می‌کند، البته وزن باید به روشی ایمن و صحیح کاهش داده شود. رژیم‌های سریع، تغذیه با کربوهیدرات پایین و رژیم‌های سرشار از پروتئین‌های حیوانی خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

کاهش مصرف غذاهای دارای کلسیم اگزالات

سنگ کلیه از ترکیبات متعددی مانند اوریک اسید، استروویت و سیستئین تشکیل می‌شود. شایع‌ترین نوع سنگ کلیه حاوی کلسیم اگزالات است. کاهش مصرف اگزالات معمولاً فقط به بیمارانی توصیه می‌شود که در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند یا غلظت اگزالات در خونشان بالا است. مصرف کلسیم با غذاهای سرشار از اگزالات خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش می‌دهد، چون این مواد قبل از رسیدن به کلیه با هم واکنش می‌دهند و پیوند برقرار می‌کنند. موارد زیر نمونه‌هایی از غذاهای سرشار از اگزالات هستند:

• سیب زمینی
• آب قره قاط و گریپ فروت
• دانه سویا
• اسفناج
• انواع آجیل و دانه‌ها مانند بادام زمینی و بادام هندی
• شکلات
• ریواس
• چغندر قند
• مارچوبه
• اکثر توت‌ها
• کرفس و جعفری
• غلات کامل
• چای

پرهیز از زیاده‌روی در مصرف کافئین

کافئین با افزایش دادن سرعت متابولیسم، منجر به کاهش آب بدن می‌شود. سقف مصرف کافئین برای بزرگسالان 400 میلی‌گرم در روز، معادل 4 فنجان قهوه است. به خاطر داشته باشید که نوشیدنی‌های انرژی‌زا، چای، شکلات و بعضی سوداها نیز حاوی کافئین هستند.

پرهیز از نوشیدنی‌های شیرین و قندی

نوشیدنی‌های شیرین، به ویژه نوشیدنی‌های حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.

دریافت کلسیم کافی از رژیم غذایی

آب پرتقال، بعضی غلات صبحانه و شیر سویا همگی حاوی کلسیم هستند که به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند. اگرچه کلسیم اگزالات متداول‌ترین ترکیبی است که در سنگ کلیه وجود دارد، دریافت مقدار کافی از کلسیم از طریق تغذیه برای جلوگیری از سنگ کلیه مفید است. اکثر فراورده‌های لبنی سرشار از کلسیم هستند. بسیاری از خوراکی‌ها نیز با کلسیم غنی می‌شوند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آب پرتقال
• سویا سس
• کنسرو ماهی با استخوان مانند ساردین
• توفو
• بعضی غلات صبحانه

افزایش مصرف سیتریک اسید

قریب به 60 درصد از بیماران دچار سنگ کلیه به هیپوسیتراتوری یا پایین بودن غلظت اسید سیتریک نیز مبتلا هستند.

خوراکی‌های زیر منابع عالی اسید سیتریک به شمار می‌آید:

• حدود صد و ده میلی لیتر آب لیموی رقیق نشده و شیرین نشده
• حدود 250 میلی لیتر آب پرتقال
• حدود 250 میلی لیتر آب انبه یا آب هندوانه

نظارت بر مصرف غذاهای اسیدی

ادرار اسیدی خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد و دفع سنگ را دردناک‌تر می‌کند. وجود مقدار زیادی اسید در ادرار به فرایند بازجذب سیترات در کلیه‌ها دامن می‌زند و به این ترتیب کلیه‌ها سیترات را به روش عادی دفع نمی‌کنند. سیترات ترکیبی است که به دفع سنگ‌های کلسیمی کمک می‌کند و رشد سنگ‌ها را مختل می‌کند. از متداول‌ترین غذاهای اسیدی می‌توان به مواد زیر اشاره کرد:

• گوشت قرمز و گوشت خوک
• ماکیان
• اکثر ماهی‌ها
• اکثر پنیرها
• تخم مرغ

البته لازم نیست که غذاهای اسیدی را کاملاً از برنامه غذایی خود حذف کنید، چون این خوراکی‌ها منبع عالی پروتئین به شمار می‌آیند. درهرحال اگر کلیه‌تان سنگ‌ساز است، باید مصرف این غذاها را کاهش دهید.

مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها

ویتامین‌ها و مکمل‌های طبیعی گوناگونی وجود دارند که مصرف آنها به جلوگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند:

• سیترات پتاسیم
• ویتامین B-6 که در غذاهایی مانند موز، انبه، دانه سویا، آووکادو و ماهی هالیبوت وجود دارد.
• مکمل‌های پیریدوکسین
• روغن ماهی

سوالات رایج

---