انجام دادن عمل پیوند کلیه برای بسیاری از بیماران به منزلۀ شانس زندگی دوباره است. وقتی فردی که مدت‌ها از بیماری کلیه رنج برده است، سرانجام پیوند کلیه انجام می‌دهد، گویی باران نعمت یک مرتبه بر سرش سرازیر می‌شود، دیگر مجبور نیست ساعت‌های متمادی را در بیمارستان و مطب پزشک بگذراند، وقت بیشتری دارد تا به فعالیت‌های مورد علاقه‌اش برسد و آزادی بیشتری را در زندگیش احساس می‌کند. البته بیمارانی که پیوند کلیه انجام داده‌اند، از این پس باید نکات بسیاری را جهت مراقبت از کلیۀ جدید در زندگیشان رعایت کنند.
تغذیه و ورزش
اگر قبل از پیوند کلیه دیالیز شده باشید، پرهیز غذاییتان بعد از دریافت کلیه تفاوت خواهد کرد. پس از پیوند کلیه نیز برای جلوگیری از بالا رفتن فشار خون همچنان باید غذاهای کم‌نمک و کم‌چرب بخورید و اگر دیابت دارید، باز هم باید قند خون را مرتب کنترل کنید. از متخصص تغذیه بخواهید تا برنامۀ غذایی سالمی را که مناسب حال خودتان و کلیۀ جدیدتان باشد، برایتان طراحی کند.
بعد از پشت سر گذاشتن دوران نقاهت جراحی پیوند کلیه می‌توانید برنامۀ ورزشی روزانۀ جدیدی را شروع کنید. ورزش سلامت قلب و ریه را ارتقاء می‌دهد، از افزایش وزن جلوگیری می‌کند و حتی خلق و خو و روحیه‌تان را نیز بهبود می‌دهد. از پزشک معالجتان دربارۀ ورزش‌های مناسب با شرایطتان و این که هر چند وقت یکبار و برای چه مدت می‌توانید ورزش کنید، سوال کنید.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
یکی از خطرهای بعد از عمل پیوند کلیه این است که ممکن است بدن کلیۀ جدید را پس بزند و با آن مقابله کند. پس زدن کلیۀ پیوندی در صورتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن متوجه شود که کلیه متعلق به فرد دیگری است. برای پیشگیری از این اتفاق باید داروهایی، موسوم به داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی یا داروهای ضد پس زدن را برای ضعیف کردن سیستم ایمنی مصرف کنید.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و داروهای دیگر را باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر حتی یک بار نوبت دارو را فراموش کنید، ممکن است کلیۀ جدیدتان را از دست بدهید. بنابراین اگر مصرف دارو را فراموش کردید، به سرعت با پزشک معالجتان تماس بگیرید. البته مصرف داروهای ضد پس زدن عوارض جانبی و خطرهای خاص خود را نیز به دنبال دارد.
عفونت یکی از مهم‌ترین عوارض جانبی مصرف این داروها است. چون داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی قدرت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد، طبعاً بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت قرار دارید. ناراحتی معده یکی دیگر از عوارض جانبی شایع این داروها است. اگر دچار عوارض جانبی شدید، موضوع را با پزشک معالجتان در میان بگذارید تا دوز مصرف دارو یا نوع دارو را در صورت لزوم تغییر بدهند.
مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، علی‌رغم دامن زدن به عوارض جانبی ضروری است. این داروها مسئولیت سالم و فعال نگه داشتن کلیه جدید را به عهده دارند.
اضطراب، افسردگی و مشکلات سلامت روان
انجام دادن پیوند کلیه اتفاق هیجان‌انگیزی است، چرا که تغییر بزرگی را در زندگی به وجود می‌آورد، بنابراین طبیعی است که بیماران بعد از عمل دچار احساسات گوناگون شوند. اگر بعد از عمل دچار اضطراب، افسردگی یا احساس گناه شدید، بدانید که تنها نیستید؛ بسیاری از بیماران پیوند کلیه پس از عمل به دلایل گوناگون با چنین احساساتی دست و پنجه نرم می‌کنند.
- تغییرات خلقی یکی از عوارض جانبی مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی است.
- ممکن است دربارۀ سبک زندگی جدیدتان دچار استرس یا اضطراب شوید.
- شاید به دلیل گرفتن کلیه از اهدا کنندۀ زنده یا مرده دچار احساس گناه شوید.
- چنانچه مدتی طولانی دیالیز کرده باشید، شاید به خاطر رها کردن دیگر بیماران دیالیزی و خوش‌شانس بودن خودتان برای دریافت کلیه احساس گناه کنید.
- اعضاء خانواده‌تان نیز ممکن است به موازات تطبیق دادن خود با سبک زندگی جدیدتان، تغییرات هیجانی مختلفی را تجربه کنند.
البته مجبور نیستید به تنهایی با تمام این احساسات کنار بیایید. انجام دادن پیوند کلیه تغییر مهمی در زندگیتان است، و احساس اضطراب و نگرانی دربارۀ این تغییر بزرگ و سرنوشت‌ساز کاملاً عادی است.
پس زدن کلیه
هرچند عمل پیوند کلیه غالباً موفقیت‌آمیز است، اما همیشه این‌طور نیست. احتمال دارد بدن کلیۀ اهدایی را بعد از گذشت مدت کوتاهی از پیوند قبول نکند و آن را پس بزند. همچنین ممکن است کلیه جدید به مرور زمان از کار بیفتد.
پیوند زدن کلیه اتفاق بسیار مهمی برای بدن است. سیستم ایمنی که از بدن در برابر میکروب‌ها و سلول‌های مضر محافظت می‌کند، کلیۀ جدید را به عنوان یک بافت خارجی شناسایی می‌کند و سعی می‌کند آن را پس بزند. پزشکان داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را برای پیشگیری از پس زدن کلیۀ جدید تجویز می‌کنند، این داروها واکنش سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهند تا احتمال پس زدن کلیه پیوندی کمتر شود.
پس زدن یا رد پیوند کلیه دارای دو نوع حاد و مزمن است:
- پس زدن حاد: پس زدن حاد معمولاً ظرف سه تا شش ماه بعد از پیوند زدن کلیه رخ می‌دهد. بسیاری از بیمارانی که پیوند کلیه انجام می‌دهند، حملات پس زدن حاد را تجربه می‌کنند، به این معنا که بدن نشانه‌های مقابله با کلیۀ جدید را بروز می‌دهد. حملات پس زدن حاد در کمتر از یک نفر از هر بیست بیمار پیوند کلیه منجر به نارسایی و از کار افتادن کامل کلیه جدید می‌شود.
- پس زدن مزمن: پس زدن مزمن شایع‌تر از نوع حاد است و به آهستگی ظرف سال‌های متمادی پس از پیوند زدن کلیه رخ می‌دهد. کلیۀ جدید به مرور زمان از کار می‌افتد، چرا که سیستم ایمنی دائماً در حال مقابله با آن است.
اگر پزشک معالجتان به شما گفته است که دچار اپیزود یا حملۀ پس زدن کلیه شده‌اید، نگران نشوید، چون این امر به معنای از کار افتادن کلیه و پس زدن کامل پیوند نیست. تغییر دادن میزان مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی معمولاً این مشکل را درمان می‌کند. به همین دلیل است که مصرف به موقع و طبق دستور داروهای سرکوب سیستم ایمنی اهمیت دارد.
نشانه‌ها و علائم پس زدن کلیه
- دچار شدن به علائمی مانند علائم سرماخوردگی از قبیل بدن درد، لرز و سردرد
- تب 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر
- کمتر از حد معمول ادرار کردن
- فشار خون بسیار بالا
- افزایش وزن ناگهانی
- ورم کردن مچ پا
- احساس درد یا حساسیت به لمس در ناحیۀ انجام پیوند
- احساس خستگی شدید
اگر حالتان ناگهان بد شد، به سرعت با پزشک معالجتان تماس بگیرید.
تغییر سبک زندگی
بازگشت به محل کار
اگر بخواهید سر کار برگردید، احتمالاً پزشک معالج توصیه می‌کند که سه تا شش هفته صبر کنید. همچنین محدودیت‌های جدیدی را نیز، حداقل در ابتدا باید رعایت کنید، برای مثال نباید بارهای سنگین‌تر از 4.5 کیلوگرم را بلند کنید. اگر می‌خواهید کار جدیدی پیدا کنید، از مددکار اجتماعی بخواهید که شما را به مشاور شغلی معرفی کند.
مسافرت
اکنون که حالتان بعد از عمل پیوند بهتر شده است و انرژی بیشتری دارید، شاید دوست داشته باشید که سفر بروید. اما بهتر است سفرهای طولانی را به دو تا سه ماه بعد از عمل پیوند موکول کنید. قبل از سفر از پزشک معالجتان سوال کنید که چه نکاتی را باید در طول سفر رعایت کنید، داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی به اندازه کافی همراه ببرید.
اگر قصد سفر به خارج کشور دارید، دربارۀ واکسن‌ها یا آمپول‌های لازم، تغذیه مناسب و ایمنی آب آشامیدنی با پزشکتان مشورت کنید. درهر حال پزشکان توصیه می‌کنند که قبل از سفر خارجی شش تا دوازده ماه صبر کنید.
رانندگی
دو تا چهار هفته بعد از عمل پیوند کلیه می‌توانید رانندگی کنید. در نظر گرفتن این تاخیر به این دلیل است که مصرف بعضی داروها بعد از پیوند کلیه بر دید اثر می‌گذارد و باعث رعشه می‌شود. وقتی بعد از عمل رانندگی را شروع کردید، بهتر است در ابتدا یکی از نزدیکان همراهتان باشد.
زندگی جنسی
ممکن است پزشک معالجتان بعد از پیوند کلیه توصیه کند که به مدت چهار تا شش هفته یا تا زمان جوش خوردن کامل زخم جراحی، رابطه جنسی نداشته باشید.
خانم‌ها بعد از جراحی پیوند کلیه متوجه می‌شوند که عادت‌های ماهانه‌شان منظم‌تر شده است؛ این امر احتمال باردار شدن را افزایش می‌دهد. پزشکان به بیماران خانم توصیه می‌کنند که تا یک سال بعد از پیوند کلیه باردار نشوند. پزشک معالج بهترین روش پیشگیری از بارداری را با توجه به شرایط کلیۀ جدید توصیه می‌کند.
سالم نگه داشتن کلیه پیوندی
برای حفظ سلامتیتان و مراقبت از کلیۀ پیوندی حتماً توصیه‌های زیر را رعایت کنید:
- داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و داروهای دیگر را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- نشانه‌های عفونت یا پس زدن احتمالی کلیه را بشناسید و به محض مواجهه با آنها به سرعت با پزشک معالجتان تماس بگیرید.
- سعی کنید حتی‌الامکان با افراد بیمار تماس نداشته باشید.
- آب فراوان بنوشید تا آب مورد نیاز بدن تامین شود.
- غذاهای کم‌چرب، کم‌نمک و با کلسترول پایین میل کنید.
- بعد از آن که پزشک معالجتان اجازه داد، ورزش روزانه‌ای مانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری را شروع کنید.
