واریکوسل و ناباروری: آیا واریس بیضه باعث بچه دارنشدن مردان است؟

واریکوسل به بزرگ شدن سیاهرگ یا مجموعه سیاهرگ‌های داخل کیسه بیضه (اسکروتوم) گفته می‌شود که شبیه به رگ‌های واریسی پا است. واریکوسل اجازه نمی‌دهد که خون به یک یا هر دو بیضه می‌رسد. بسیاری از آقایان از ابتلا خود به واریکوسل یا اتساع سیاهرگ‌های کیسه بیضه اطلاع ندارند، تا این که تحت معاینات ناباروری قرار می‌گیرند. ناباروری زمانی تشخیص داده می‌شود که زوجین پس از حداقل 12 ماه رابطه جنسی محافظت نشده نتوانسته باشند بچه‌دار شوند. ناباروری مشکل نسبتاً شایعی است که از هر شش زوج در یک مورد مشاهده می‌شود. 15%  آقایان دچار واریکوسل هستند و برآورد می‌شود که واریس بیضه علت بیش از 40% ناباروری‌ها باشد. خوشبختانه روش‌های مختلفی برای درمان ناباروری واریکوسل وجود دارد.

علل واریکوسل

واریس معمولی وریدهای پا پی‌آمد ضعیف شدن دریچه‌های سیاهرگی و از کار افتادن آنها است. اما واریس بیضه نتیجه تشکیل نشدن این سیاهرگ‌ها است، بنابراین زمانی که پسرها دوران بلوغ را پشت سر می‌گذارند و اندام‌های تناسلی‌شان شکل می‌گیرد، واریکوسل ایجاد می‌شود.

علت ابتلا به واریکوسل مشخص نیست. واریکوسل عموماً در دوران بلوغ و اکثراً در سمت چپ ایجاد می‌شود. علت درگیر شدن سمت چپ به موقعیت سیاهرگ بیضه چپ مربوط می‌شود. متخصصین طبیعت درمانی تصور می‌کنند که تغذیه نامناسب، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی و احتمالاً ژنتیک در شکل‌گیری صحیح سیاهرگ‌ها در طول سالیان نقش دارد.

واریکوسل به مرور زمان بزرگتر می‌شود و احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد. تولید اسپرم، صرف نظر از سمت بروز واریکوسل، در یکی از دو بیضه یا هر دو بیضه مختل می‌شود.

علائم

اگر مدتی است که برای بچه‌دار شدن تلاش می‌کنید و با علائم زیر نیز مواجه شده‌اید، حتماً برای معاینه و انجام آزمایش‌های کلی و آزمایش شمارش اسپرم به پزشک مراجعه کنید. پزشک تشخیص می‌دهد که آیا واریس بیضه علت ناکام ماندن تلاش‌هایتان برای بچه‌دار شدن است یا این که دلیل دیگری وجود دارد.

• احساس ناراحتی در بیضه‌ها و کیسه بیضه: درد تیز و تیرکشنده یا سنگین
• تسکین درد و احساس راحتی هنگام دراز کشیدن به پشت
• تشدید ناراحتی در طول روز
• بزرگ شدن قابل توجه کیسه بیضه

واریکوسل و باروری

• واریس بیضه دمای بیضه‌ها را افزایش می‌دهد، و در نتیجه شرایط تشکیل اسپرم تغییر می‌کند.
• هر یک درجه بالا رفتن دمای بیضه معادل کاهش چهل درصدی تعداد اسپرم‌ها است.
• کم بودن تعداد اسپرم‌ها شایع‌ترین علت ناباروری در مردان است.
• واریس بیضه آسیب دیدن DNA اسپرم‌ها را به دنبال دارد. درصد شیوع آسیب دیدن DNA اسپرم‌ها در مردان مبتلا به واریکوسل بیشتر است.
• التهاب بیضه، متورم شدن سیاهرگ‌های کیسه بیضه و رشد نابه‌هنجار بیضه‌ها از دلایل تشکیل اسپرم‌های غیرعادی به شمار می‌آید.
• ارتباط مستقیمی بین ابتلا به واریکوسل و پایین بودن میزان تستوسترون وجود دارد که به نوبه خود به ابتلا به عارضه‌های مزمن گوناگون دامن می‌زند و میل جنسی را نیز کاهش می‌دهد.
• واریکوسل کیفیت منی را نیز کاهش می‌دهد و در نتیجه اسپرم‌های خوب و باکیفیت زنده نمی‌ماند.
• کیفیت پایین سمن نتیجه عدم تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی اکسیدان‌ها است. عدم تعادل ناشی از افزایش رادیکال‌های آزاد و کاهش آنتی اکسیدان‌ها در مردان مبتلا به واریکوسل شایع است. چون این تغییر بر کیفیت منی اثر می‌گذارد، آزمایش منی معمولاً نخستین آزمایشی است که در معاینات باروری انجام می‌شود.

تشخیص واریس بیضه

واریس بیضه گاهی هنگام معاینه بالینی تشخیص داده می‌شود. متخصص اورولوژی از بیمار می‌خواهد که بایستد و پایین‌تنه را برهنه کند. سپس پزشک کیسه بیضه را معاینه می‌کند. اگر وریدهای بیضه متسع شده باشد، برهنه شدن معمولاً باعث بزرگ شدن واریکوسل و مشخص شدن آن می‌شود. البته واریکوسل گاهی بدون نیاز به برهنه شدن نیز مشخص می‌شود. پزشک بیمار را در حالت خوابیده نیز معاینه می‌کند. واریکوسل باید در حالت خوابیده و افقی ناپدید شود.

بعضی موارد واریس بیضه هنگام معاینه بالینی تشخیص داده نمی‌شود و فقط در سونوگرافی قابل تشخیص است. البته واریکوسلی که این‌قدر کوچک است که هنگام معاینه دیده نمی‌شود، معمولاً درمان نمی‌شود، چون مطالعات ارتباطی بین واریکوسل بسیار کوچک و ناباروری نشان نداده است.

چنانچه هدف انجام یک معاینه‌ی گسترده باشد یا اگر به نظر بیاید که حجیم شدن بیضه علت دیگری به جز واریکوسل دارد، سونوگرافی انجام می‌شود. اگر مشکل درد و باروری وجود نداشته باشد، واریکوسل معمولاً بدون خطر است، بااین حال چنانچه توده‌ای را در کیسه بیضه تشخیص دادید، فکر نکنید که لزوماً واریکوسل است. ممکن است توده در مشکل جدی‌تری ریشه داشته باشد که نیاز به درمان فوری داشته باشد.

درمان واریکوسل برای همه مردان ضروری است؟

تصمیم‌گیری درباره لزوم درمان واریکوسل به اندازه واریکوسل، تحمل درد، نقش داشتن دیگر عامل‌های باروری و تصمیم بیمار و همسرش درباره انتخاب روش درمان باروری بستگی دارد. سن همسر بیمار نیز در نظر گرفته می‌شود، چون ممکن است درمان به سرعت به نتیجه نرسد.

برای مثال اگر انجام درمان IVF به دلیل نقش داشتن فاکتور ناباروری زنانه لازم باشد، درمان برای ترمیم واریکوسل توصیه نمی‌شود. همچنین اگر اسپرمی در آزمایش سمن وجود نداشته باشد، یعنی اصطلاحاً مشکل آزواسپرمی وجود داشته باشد و انسداد اندام‌های تناسلی مردان علت آزواسپرمی نباشد، درمان واریکوسل ضرورتی ندارد. پژوهش‌های انجام شده بیانگر آن است که درمان در چنین مواردی سودمند نیست و مردانی که جراحی انجام داده‌اند، باید همچنان عمل TESE  (استخراج اسپرم از بافت بیضه) را برای به دست آوردن اسپرم لازم عمل IVF انجام دهند.

از سوی دیگر اگر ناباروری علت دیگری نداشته باشد، و فقط تعداد اسپرم‌ها بسیار کم باشد، درمان مناسب می‌تواند منجر به باروری شود.

راه های درمان واریس بیضه برای بالابردن شانس باروری مردها

واریکوسل را می‌توان به روش‌های جراحی و غیرجراحی درمان کرد. این درمان‌ها با هدف کاهش فشار داخل وریدهای واریسی تشکیل دهنده‌ی واریکوسل طراحی می‌شود. سیاهرگ‌های عامل ایجاد واریکوسل در عمل جراحی واریکوسلکتومی بسته می‌شود. روشی کم‌تهاجمی به نام آمبولیزاسیون واریکوسل نیز برای درمان واریس بیضه وجود دارد. هر دو روش درمان علائم واریکوسل را تسکین می‌دهد و کیفیت و تعداد اسپرم‌ها را افزایش می‌دهد. در این بخش با روش‌های مختلف درمان واریکوسل آشنا می‌شوید.

• واریکولوسکتومی باز: جراح برشی را معمولاً روی کشاله ران ایجاد می‌کند تا به رگ‌های خونی موثر در بروز واریکوسل دسترسی پیدا کند، سپس این رگ‌ها را می‌بندد.
• واریکولوسکتومی لاپاراسکوپی: جراح سه برش کوچک را روی شکم ایجاد می‌کند و لاپاراسکوپ را از راه یکی از این برش‌ها وارد شکم می‌کند و از دو برش دیگر برای وارد کردن وسایل لازم برای بریدن و بستن وریدهای متورم استفاده می‌کند. این عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
• واریکولوسکتومی میکروسرجری: جراح در عمل واریکولوسکتومی میکروسرجری برشی را روی کشاله ران ایجاد می‌کند. این عمل مانند واریکولوسکتومی باز است، با این تفاوت که جراح برای بهتر دیدن رگ‌ها از میکروسکوپ استفاده می‌کند.
• آمبولیزاسیون واریکوسل: این روش عملی سرپایی با حداقل تهاجم است که توسط متخصص رادیولوژی مداخله‌ای انجام می‌شود. متخصص برش کوچکی را روی کشاله ران ایجاد می‌کند و لوله باریکی به نام کاتتر را از راه این برش وارد سیاهرگ ران می‌کند. متخصص مسیر کاتتر را با توجه به تصاویر رادیوگرافی دنبال می‌کند و آن را به سمت وریدهای متورمی هدایت می‌کند که عامل ایجاد واریکوسل هستند. سیم‌پیچ کوچکی داخل سیاهرگ‌ها قرار داده می‌شود که جریان خون را در این رگها مسدود می‌کند و آن را به سمت رگ‌های دیگر هدایت می‌کند تا به این ترتیب فشار برطرف شود. کاتتر در پایان عمل خارج می‌شود و زخم کوچک پانسمان می‌شود.

باروری بعد از درمان واریس بیضه

احتمال بروز عوارض در تمامی روش‌های درمانی فوق وجود دارد، در این بین آمبولیزاسیون زیرجلدی و ترمیم جراحی لاپاراسکوپی به ترتیب با کمترین و بیشترین خطر همراه است. قبل از تصمیم‌گیری درباره انجام درمان با پزشک معالج خود درباره روش‌های ممکن درمان و عوارض یا خطرهای احتمالی، شانس موفقیت و دوران بهبود هر یک صحبت کنید.

نرخ موفقیت درمان برای تمام بیماران یکسان نیست، البته پژوهش‌ها نشان دهنده بهبود کیفیت سمن در بیش از دوسوم بیماران است. همچنین سی تا پنجاه درصد زوجین می‌توانند پس از جراحی به طور طبیعی باردار شوند.

درهر حال توجه داشته باشید که بهبود کیفیت سمن با توجه به چرخه زندگی آن ممکن است سه تا چهار ماه زمان ببرد. پزشک معالج توصیه می‌کند که آزمایش سمن هر سه تا چهار ماه بعد از جراحی انجام شود تا موثر و موفقیت‌آمیز بودن درمان بررسی شود. بارداری پس از درمان واریکوسل شش تا دوازده ماه طول می‌کشد.

درمان های طبیعی برای پیشگیری از واریکوسل و ناباروری مردان

درمان‌های طبیعی به عنوان روش‌های مکمل در کنار درمان‌های پزشکی به کار برده می‌شوند و نباید صرفاً بر آنها متکی بود. والدینی که فرزند پسر دارند، می‌توانند مواد غذایی این فهرست را برای کمک به سلامتی سیاهرگ‌های بیضه در سال‌های رشد پسرشان در برنامه غذایی وی بگنجانند. توجه به تغذیه به ویژه در صورت سابقه خانوادگی واریکوسل اهمیت دارد.

کمک به سلامت بافت‌ها و دیواره‌های سیاهرگ‌ها، بهبود گردش خون در بیضه‌ها و ارتقاء سلامت سلولی به منظور محافظت از اسپرم و بافت‌های تناسلی در برابر سموم و رادیکال‌های آزاد هدف از رعایت تغذیه سالم و مصرف مکمل‌های گیاهی است.

• غذاهای سالم و طبیعی را برای کمک به باروری مصرف کنید: غذاهای طبیعی کاتالیست‌های آنتی اکسیدان‌هایی هستند که از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. به خاطر داشته باشید که اسپرم نیز نوعی سلول است.
• از قرار گرفتن در معرض سموم محیطی پرهیز کنید: به این ترتیب سموم کمتر با سموم موجود در خون تماس پیدا می‌کنند.
• لباس‌های زیر نگهدارنده‌ای مانند شورت پادار مردانه بپوشید تا بیضه‌ها در دمای مناسبی قرار بگیرند و از آنها به خوبی محافظت شود. اگر واریس بیضه با درد همراه است، از پوشیدن لباس زیر تنگ خودداری کنید.
• مصرف یوبیکینول CoQ10 و آنتی اکسیدان: آنتی اکسیدان‌ها از اسپرم‌ها و DNA حساس داخل اسپرم‌ها در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
• دریافت آنتی اکسیدان از تغذیه: انواع توت، گوجه فرنگی، فلفل و سبزیجات سبزبرگ سرشار از آنتی اکسیدان هستند.
• روغن کبد ماهی کاد: این روغن سرشار از اسیدهای چرب ضروری امگا 3 است. DHA، یکی از اسیدهای چرب موجود در روغن کبد ماهی تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر سلامت و زنده ماندن اسپرم‌ها دارد. چنانچه اسید چرب کافی وجود نداشته باشد، کلسترول جایگزین اسیدهای چرب مورد نیاز در غشاء اسپرم می‌شود. این جایگزینی مانع بلوغ مناسب اسپرم می‌شود.
• ال ـ کارنیتین: این آمینواسید اسیدهای چرب امگا 3 را منتقل می‌کند. ال ـ کارنیتین جنبندگی اسپرم‌ها در مردان با کیفیت پایین منی را به حد معمول می‌رساند. ال ـ کارنیتین در متابولیسم چربی‌ها و مواد قندی برای تولید انرژی به اسپرم کمک می‌کند.
• ال ـ آرژنین: این آمینو اسید گردش خون طبیعی را در اندام‌های تناسلی افزایش می‌دهد تا به این ترتیب سموم سریع‌تر و راحت‌تر از این ناحیه‌ها دور شود و خون سرشار از اکسیژن و مواد مغذی به اسپرم برسد. مصرف آل ـ آرژنین به ویژه پس از جراحی توصیه می‌شود.
• سلنیوم: این ماده معدنی برای تسکیل اسپرم‌های خوب ضروری است. برای دریافت سلنیوم لازم کافی است که روزی 5 ـ 4 بادام زمینی میل کنید.