فهرست موضوعات
تاریخ 14 نوامبر 2023
سنگ مثانه مواد معدنی کریستالیزه مانند نمک کلسیم یا منیزیم است که در مثانه شکل می‌گیرد. سنگ مثانه زمانی بوجود می‌آید که فرد ادرار خود را به موقع تخلیه نکند و ادرار برای مدت زیادی در مثانه باقی بماند یا زمانی که میزان آب مصرفی فرد کم و بدن به طور مرتب دچار کم‌آبی باشد. اندازه و تعداد سنگ مثانه در بیماران متفاوت است. در بعضی موارد، سنگ‌های مثانه کوچک ممکن است از طریق مجاری ادرار دفع شود و به هیچ درمانی نیاز نداشته باشد. اما در برخی موارد که سنگ مثانه بزرگتر است و نمی‌تواند از طریق ادرار دفع شود، نیاز به مداخله پزشکی ایجاد می‌شود تا از طریق دارو یا جراحی درمان شوند. عدم درمان سنگ مثانه می‌تواند منجر به عوارض و عفونت‌های جدی در بیمار شود.
علل ایجاد سنگ مثانه چیست؟
هنگامی که مثانه به طور کامل تخلیه نشود، سنگ مثانه ایجاد می‌شود و ادرار شروع به تشکیل بلورهای معدنی می‌کند. این سنگ‌ها همچنین ممکن است به دلایل زیر ایجاد شوند:
- بزرگ شدن غده پروستات: در آقایان، یک غده پروستات بزرگ می‌تواند جریان ادرار را مسدود کند که منجر به تشکیل سنگ مثانه می‌شود.
- مثانه نوروژنیک: مثانه نوروژنیک یا مثانه با اعصاب آسیب‌دیده نیز می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه شود، زیرا اعصاب آسیب‌دیده ممکن است در ادرار تأثیر بگذارد و از خالی شدن مثانه جلوگیری کند.
- التهاب مثانه: التهاب مثانه نیز که در اثر عفونت ادراری (UTI) ایجاد می‌شود یکی از دلایل تشکیل سنگ مثانه است.
- وسایل پزشکی: کاتتر مثانه یا سایر وسایل پزشکی مانند دستگاه پیشگیری از بارداری یا استنت ادراری نیز در صورت رسیدن به مثانه و ماندن طولانی مدت در آن می‌توانند باعث ایجاد سنگ مثانه شوند.
- سنگ کلیه: در برخی موارد، سنگ مثانه همان سنگ کلیه است که به مثانه می‌رود و مانند سنگ مثانه بزرگتر می‌شود.
- دیورتیکولی مثانه: گاهی اوقات ممکن است کیسه‌هایی به نام دیورتیکول در مثانه ایجاد شود که می‌توانند باعث افزایش باقی‌مانده ادراری در مثانه و در نهایت منجر به ایجاد سنگ مثانه شوند.
- سیستوسل: سیستوسل نوعی بیماری در خانم‌ها است که دیواره مثانه ضعیف شده و به سمت واژن فرو می‌رود. این حالت مانع تخلیه کامل ادرار می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه شود.
علائم سنگ مثانه چیست؟
همانطور که ذکر شد، در برخی موارد، سنگ مثانه، صرف نظر از اندازه‌ای که دارد، هیچ علامت و نشانه‌ای از خود نشان نمی‌دهد که باعث می‌شود فرد از وجود چنین مشکلی آگاه نشود. اما اگر سنگ‌ها باعث تحریک دیواره مثانه شوند یا جریان ادرار را متوقف کنند، ممکن است برخی از علائم سنگ مثانه که در زیر ذکر شده است ظاهر شود:
- درد شدید در پایین شکم
- احساس سوزش در هنگام ادرار
- تکرر ادرار
- ناراحتی و درد در بیضه یا آلت تناسلی در مردان
- وجود خون در ادرار
- تیره و ابری شدن ادرار
- مشکل در ادرار
عوارض سنگ مثانه چیست؟
در صورت عدم درمان، سنگ مثانه می‌تواند عوارض جدی‌ای را به همراه داشته باشد. این عوارض شامل عفونت‌های مکرر در مجاری ادراری و مشکلات مزمن مانند درد هنگام دفع ادرار می‌شود. برخی از سنگ‌ها می‌توانند باعث مانع شدن ادرار از تخلیه شدن از مثانه شوند که نیازمند مداخله پزشکی فوری است.
تشخیص سنگ مثانه
اگر فردی هر یک از علائم و نشانه‌های ذکر شده را تجربه کرد، باید هرچه سریع‌تر برای تشخیص با یک پزشک مشورت کند. برخی از آزمایشاتی که پزشکان برای تشخیص این مشکل توصیه می‌کنند عبارتند از:
- معاینه فیزیکی: پزشک برای بررسی وجود سنگ در مثانه، قسمت تحتانی شکم بیمار را معاینه می‌کند. او همچنین ممکن است روده را برای تشخیص غده پروستات بزرگ شده بررسی کند.
- آزمایش ادرار: برای بررسی وجود خون، باکتری‌ها و مواد معدنی متبلور و هرگونه عفونت احتمالی، نمونه ادرار بیمار را آزمایش می‌کنند.
- سونوگرافی: این آزمایش برای اطمینان از وجود سنگ مثانه با ایجاد تصاویر زنده از اندام‌های داخلی انجام می‌شود.
- اشعه ایکس: اشعه ایکس نیز یک روش تشخیصی متداول است که برای بررسی وجود سنگ مثانه استفاده می‌شود.
- پیلوگرام داخل وریدی: در این آزمایش، یک ماده رادیوکنتراست به بیمار تزریق و از کلیه‌ها و مثانه عبور داده می‌شود. از تصاویر اشعه ایکس نیز به طور همزمان برای شناسایی سنگ مثانه استفاده می‌شود.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری اسپیرال (CT): ممکن است لازم باشد بیماران برای تشخیص سنگ مثانه CT اسکن انجام دهند. زیرا این آزمایش تصویر کاملی از اندام‌های داخلی بیمار ایجاد می‌کند.
پیشگیری از سنگ مثانه
پیشگیری و مدیریت سنگ مثانه از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای پیشگیری از سنگ مثانه، اولین قدم نوشیدن آب به مقدار زیاد است که به شستشوی هرگونه سنگ کوچک در مثانه کمک می‌کند و با دفع ادرار، سنگ‌های کوچک از بین می‌روند.
در این راستا، تخلیه کامل مثانه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. باقی ماندن ادرار در مثانه، مواد معدنی موجود در ادرار را متبلور و در نهایت به سنگ مثانه تبدیل می‌کند. همچنین، این شرایط محیط مناسبی را برای رشد باکتری‌ها و ایجاد عفونت ادراری فراهم می‌کند.
در صورتی که سنگ مثانه بزرگ باشد یا مثانه به طور کامل تخلیه نشود، ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. پس از برداشتن سنگ، علت اساسی که می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه شود باید شناسایی و به درستی مدیریت شود تا از عود بیماری جلوگیری شود. به علاوه، پیشگیری از سنگ مثانه با نوشیدن آب به مقدار کافی و تخلیه کامل مثانه، بسیار مهم است.
افراد مبتلا به عفونت‌های مكرر مجاری ادراری (UTI) در معرض خطر بیشتری برای ایجاد سنگ مثانه قرار دارند. این افراد می‌توانند از روش‌های زیر برای جلوگیری از ایجاد سنگ مثانه بهره مند شوند:
- افزایش مصرف مایعات برای کاهش غلظت ادرار (2-3 لیتر در روز)
- تخلیه منظم مثانه
- ادرار کردن مجدد برای تخلیه کامل ادرار از مثانه
- استفاده از ملین‌ها برای جلوگیری از یبوست
این تکنیک‌ها در بیشتر موارد مفید هستند و با حداقل عوارض جانبی روی افراد به جلوگیری از تشکیل سنگ مثانه کمک می‌کنند.
مراحلی که می‌توانید برای کاهش احتمال ابتلا به سنگ مثانه – یا حداقل درمان آن در مراحل اولیه – انجام دهید، برای سلامتی مثانه نیز بسیار مفید است. سالانه آزمایش اورولوژی بدهید. اگر سوند فولی (کاتتر جای گیرنده) دارید یا عمل جراحی پیوند مثانه انجام داده‌اید، حتماً مثانه خود را شستشو دهید تا مخاط و مواد اضافی تخلیه شوند. روش سونداژ متناوب تمیز را انجام دهید و مطمئن شوید که مثانه شما به طور کامل تخلیه شده است تا از جمع شدن ادرار در مثانه خودداری کنید. این کار را به اندازه کافی انجام دهید تا حجم مثانه شما کمتر از حدود 400 سی‌سی باشد (حدود 1.7 لیوان). آخرین نکته که مهم‌ترین نکته است، نوشیدن مایعات فراوان (آب بهترین گزینه است) برای آبرسانی و کمک به بیرون آمدن هر چیز اضافه از مثانه است. شما باید به قدر کافی مایعات بنوشید تا ادرار شما روشن و شفاف شود.
محدودیت‌های غذایی
افراد مبتلا یا مستعد به سنگ مثانه باید مصرف مواد غذایی زیر را محدود کنند:
- مصرف پروتئین حیوانی را محدود کنید: غذاهایی که بیشترین میزان پورین‌ها را دارند شامل گوشت اندام‌های بدن، مانند کبد، قلب و کلیه، ماهی کولی؛ ساردین؛ ماهی خال مخالی؛ ماهی کاد؛ شاه ماهی؛ صدف؛ حلزون اسکالوپ؛ میگو؛ گوشت گوساله؛ بیکن هستند.
- از مصرف سدیم خودداری کنید: سدیم ممکن است خطر ابتلا به سنگ‌های اگزالات کلسیم و فسفات را با ایجاد کند و باعث شود کلیه‌های شما ادرار بیشتری دفع کنند.
- از مصرف اگزالات و ویتامین C خودداری کنید: اگر در معرض ابتلا به سنگ اگزالات کلسیم هستید، مصرف اگزالات را در رژیم غذاییتان محدود کنید. غذاهای سرشار از اگزالات می‌توانند میزان ادرار را افزایش دهند. غذاهای سرشار از اگزالات شامل اسفناج، چغندر، ریواس، آجیل، سبوس گندم، گندم سیاه و شکلات هستند.
- مایعات ایجادکننده سنگ: از مصرف تمام نوشابه‌های گازدار خودداری کنید تا به کاهش عود سنگ کمک کند. بیشتر آب بنوشید و مصرف آن را به میزان هشت تا 12 فنجان در روز برسانید تا از این طریق از بروز انواع سنگ کلیه جلوگیری کنید.
- غذاهای سرشار از پتاسیم: به بیماران کلیوی توصیه می‌شود مصرف غذاهایی که پتاسیم زیادی دارند را محدود کنند، زیرا مصرف این غذاها می‌تواند منجر به عوارض خطرناکی مانند نارسایی قلبی شود. مواد غذایی مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی، اسفناج، آووکادو، موز، پرتقال، و میوه‌های خشک باید محدود شوند.
- کافئین و الکل: مصرف کافئین و الکل را محدود کنید. نوشیدنی‌های الکلی و کافئین‌دار در ابتدا ممکن است باعث افزایش تخلیه ادرار شود، اما به مرور باعث تخلیه شدن آب بدن شما می‌شوند.
مواد غذایی که به راحتی می‌توانید مصرف کنید
شما می‌توانید مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی روزانه خود داشته باشید:
- غلات: برنج قهوه‌ای، جو دوسر، گندم شکسته، راگی، کینوا.
- حبوبات: نخود، لوبیا قرمز، دال عدس، ماسور دال، سویا.
- سبزیجات: خیار چنبر تلخ (کدوی تلخ)، کدوی ماری، کدو تنبل، کدوی قلیانی، کدو پیچ، لیدی فینگر، تیندا، سبزیجات دارای برگ سبز.
- میوه‌ها: سیب کاستارد، گلابی، انگور، هندوانه ، پرتقال، و سیب.
- شیر و فراورده‌های لبنی: شیر اسکیم (بدون چربی)، کشک، پنیر کاتیج، ماست.
- گوشت، ماهی و تخم مرغ: گوشت بدون چربی، مرغ بدون پوست، ماهی تن، ماهی قزل آلا.
بایدها و نبایدها
بایدها:
- به اندازه کافی آب / آبمیوه بنوشید تا در روز بیشتر از 2 تا 5 لیتر ادرار دفع کنید.
- مصرف غذاهای پروتئینی را تا حد معقولی کاهش دهید، زیرا رژیم غذایی سرشار از پروتئین (به عنوان مثال گوشت ماهی، حبوبات، آجیل و تخم مرغ) ممکن است منجر به ایجاد سنگ کلیه شود.
- مصرف قند (مثل ساکارز) را کاهش دهید زیرا شکر باعث تشکیل سنگ می‌شود.
- هر روز به مقدار کافی کلسیم مصرف کنید. شما می‌توانید كلسیم موردنیاز خود را به میزان کافی از مواد غذایی مانند شیر (120 میلی گرم در 100 گرم)، ماست (120 میلی گرم در 100 گرم) و پنیر (700 میلی گرم در 100 گرم) دریافت كنید. کاهش مصرف كلسیم ممكن است خطر ایجاد سنگ را افزایش ندهد اما می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود. علاوه بر این، کاهش مصرف کلسیم باعث تشکیل سنگ اگزالات می‌شود.
- روزانه میوه‌های خام مانند خربزه، پاپایا، انگور، موز و سایر میوه‌ها را به مقدار زیادی مصرف کنید زیرا فیبر محلول در آب را تأمین می‌کنند.
- برای کاهش وزن خود به طور فعالیت و ورزش کنید، زیرا می‌تواند برای دفع بهتر ادرار و حفظ عملکرد سالم کلیه‌ها مفید باشد.
نبایدها:
- از نوشیدن زیاد قهوه / چای و مشروبات الکلی خودداری کنید.
- از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و نوشابه و غیره به مقدار زیاد خودداری کنید.
- از مصرف غذاهای پر نمک (به عنوان مثال مواد غذایی کنسرو شده، تنقلات غذایی آماده مصرف، و غیره) یا غذاهای حاوی شکر زیاد خودداری کنید. مصرف زیاد نمک باعث افزایش سطح کلسیم در ادرار شده و از این رو خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. این خطر با ترکیب غذاهای حاوی نمک و پروتئین زیاد افزایش می‌یابد.
- از خوردن غذاهای حاوی اگزالات از جمله آجیل، چای سیاه، سبزیجات برگ سبز، سویا و شکلات خودداری کنید.
سنگ مثانه چگونه درمان می‌شود؟
سنگ‌های مثانه کوچک ممکن است به طور طبیعی از سیستم ادراری شما عبور کنند. اما اگر به خودی خود دفع نشوند، باید با روش‌های پزشکی از بین بروند. در صورت تشخیص دلیل ایجاد سنگ مثانه، ممکن است پزشک را توصیه کند آن را نیز درمان کنید. برداشتن سنگ مثانه از طریق موارد زیر انجام شود:
- سیستولیتولاپاکسی: در این روش از ابزاری به نام سیستوسکوپ استفاده می‌شود تا از مجرای ادرار وارد مثانه شود. سپس پزشک توسط سونوگرافی، لیزر یا یک ابزار سنگ‌ها را خرد می‌کند و آن‌ها را از مثانه بیرون می‌کشد.
- سیستوتومی: این عمل جراحی شامل برش به مثانه از طریق شکم برای برداشتن سنگ‌ها است.
سیستولیتولاپاکسی ترنس اورترال
روش سیستولیتولاپکسی ترانس اورترال یک روش جراحی است که معمولاً برای از بین بردن سنگ‌های مثانه در بزرگسالان استفاده می‌شود. در این روش، یک سیستوسکوپ به آرامی از طریق مجرای ادراری وارد مثانه می‌شود. یک دوربین کوچک در انتهای سیستوسکوپ قرار داده می‌شود تا به مکان‌یابی سنگ‌ها کمک کند. سپس سنگ‌ها با استفاده از لیزر یا امواج فراصوتی که از سیستوسکوپ منتقل می‌شوند، شکسته می‌شوند. قطعه‌های کوچکتری که در اثر شکسته شدن سنگ‌ها ایجاد می‌شوند، معمولاً هنگام تخلیه ادرار از بین می‌روند.
این روش ممکن است تحت بی‌حسی موضعی یا عمومی انجام شود، به طوری که برای اکثر بیماران هیچ دردی احساس نمی‌شود. برخی از افراد ممکن است در اثر این عمل، دچار عفونت ادراری شوند، بنابراین معمولاً یک دوره کوتاه آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری تجویز می‌شود. همچنین، عوارض دیگری مانند جراحت مثانه نیز ممکن است رخ دهد.
سیستولیتولاپاکسی سوپراپوبیک از راه پوست
سيستوليتولواكسي سوپراپوبيك از راه پوست روشی است كه معمولاً براي كودكان خردسال مورد استفاده قرار مي‌گيرد تا خطر آسيب مجاري ادراری را كاهش دهد، اما براي برخي از افراد بزرگسال نيز قابل استفاده است. در این عمل برش کوچکی را در پوست قسمت تحتانی شکم و مثانه ایجاد می‌کنند تا امکان برداشت مستقیم سنگ‌ها فراهم شود. این روش معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
سیستوستومی باز
سیستوستومی باز روشی است که برای سنگ‌های بسیار بزرگ یا آقایانی که پروستات آن‌ها بزرگ شده است استفاده می‌شود. در این عمل برش بزرگی در شکم و مثانه برای از بین بردن سنگ ایجاد می‌شود و ممکن است در موارد خاص، با اهداف دیگری ترکیب شود تا بخشی از غده پروستات یا دیورتیکول مثانه را جدا کنند.
این روش در مقایسه با سایر روش‌ها، با درد شدیدتر و زمان بهبودی طولانی‌تری بعد از عمل همراه است. با این وجود، در برخی موارد تنها گزینه مناسب است، مانند زمانی که سنگ مثانه بزرگ باشد.
