فهرست موضوعات
تاریخ 16 فوریه 2021
عدم عملکرد کلیه که با نام بیماری مزمن کلیوی یا نارسایی کلیه شناخته می‌شود، شایع‌ترین علت نیاز بیماران کلیوی به انجام جراحی پیوند کلیه است. امکان آن وجود دارد که عملکرد کلیه‌ها تا حدودی با استفاده از دستگاه فیلتر خون به نام دیالیز جایگزین شود اما انجام این کار برای بیمار راحت نیست و بسیار وقت‌گیر است بنابراین در هر زمان که امکان آن وجود داشته باشد، جراحی پیوند کلیه راه حل درمانی مناسب برای نارسایی کلیه محسوب می‌شود.
زمانی که کلیه‌ها دچار نارسایی می‌شوند، مواد زائد سمی و نمک اضافی در بدن تجمع پیدا می‌کند و بنابراین لازم است که به نحوی کاری که کلیه‌ها برای بدن شما انجام می‌داده‌اند را جبران کنید. روش‌های درمانی نارسایی کلیه عبارتند از:
- همودیالیز
- دیالیز صفاقی
- پیوند کلیه
این روش‌های درمانی می‌توانند به شما کمک کنند که سلامت خود را حفظ کنید. البته بسیاری از بیماران کلیوی سال‌های سال بدون نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه به زندگی خود ادامه می‌دهند و با بیماری خود کنار می‌آیند. اما در برخی دیگر از بیماران، کاهش عملکرد و کارایی کلیه به سرعت پیشرفت می‌کند و منجر به نارسایی کلیه‌ها می‌شود. نارسایی کلیه در صورت عدم درمان نیز موجب رفتن به کما، تشنج و مرگ می‌شود. مشاورین ما آماده ارائه راهنمایی به بیماران عزیز از طریق شماره 02188343444 می‌باشند.
پیوند کلیه چیست و چگونه عمل می‌کند؟
پیوند کلیه جراحی است که به منظور قرار دادن کلیه سالم (که از شخص اهداکننده گرفته شده است) در بدن شما انجام می‌شود. شخص اهداکننده‌ی کلیه ممکن است یک انسان زنده یا شخصی باشد که جان خود را از دست داده است. اهداکننده‌ی کلیه معمولاً یکی از افراد خانواده است. در صورتی که شما شخصی را ندارید که یکی از کلیه‌های خود را به شما اهدا کند، تیم جراحی نام شما را در لیست انتظار برای دریافت کلیه از افرادی که جان خود را از دست داده‌اند، قرار می‌دهند. کلیه پیوند زده شده عمل تصفیه‌ی خون را انجام می‌دهد. در حالت عادی ممکن است سیستم ایمنی بدن شما به کلیه‌ی پیوند زده شده حمله کند (یا پس بزند) چرا که آن را به عنوان یک بافت خارجی تشخیص می‌دهد. بنابراین لازم است که شما پس از جراحی پیوند کلیه داروهای مهارکننده‌ی سیستم ایمنی بدن را مصرف کنید تا بدن شما به کلیه پیوند زده‌شده حمله نکند.
اغلب جراحان کلیه‌ی پیوند زده شده را در قسمت پایین شکم (نزدیک به لگن) و پایین کلیه‌های قبلی قرار می‌دهند. جراحان، سیاهرگ و سرخرگ متصل به کلیه‌ی اهدا شده را به سیاهرگ و سرخرگ موجود در بدن شما متصل می‌کنند تا خون در کلیه‌ی جدید جریان پیدا کند. جراح همچنین لوله‌ی حالب متصل به کلیه اهدا شده را به مثانه وصل می‌کند. ممکن است کلیه‌ی جدید بلافاصله پس از جراحی شروع به کار کند و یا ممکن است چند هفته طول بکشد تا کلیه تولید ادرار کند. در صورتی که کلیه بلافاصله پس از جراحی شروع به کار نکند، لازم است تا زمانی که کلیه کار خود را شروع می‌کند برای خارج کردن نمک و مواد زائد از بدن خود تحت دیالیز قرار بگیرید. کلیه‌های ناسالم شما همچنان در بدن شما باقی می‌مانند و برداشته نمی‌شوند مگر این که موجب بروز عفونت یا فشار خون شوند یا بافت آنها سرطانی شده باشد که در این صورت کلیه‌های قبلی برداشته می‌شوند.
مراحل انجام جراحی پیوند کلیه
پیوند کلیه دارای روند طولانی با مراحل بسیار است:
صحبت با پزشک
اولین قدم این است که با متخصص اورولوژی صحبت کنید تا بدانید که جراحی پیوند کلیه گزینه مناسبی برای شما هست یا خیر. پیوند کلیه برای تمامی بیماران نیز راه مناسبی نیست. ممکن است پزشک به شما بگوید شما از سلامت کافی برای انجام این جراحی برخوردار نیستید و یا به عارضه یا بیماری دچار هستید که موجب می‌شود احتمال موفق بودن پیوند کلیه برای شما کم باشد. متخصص اورولوژی، در صورتی که شرایط شما برای پیوند کلیه مناسب باشد، شما را به مرکز پیوند کلیه ارجاع می‌دهد.
ارزیابی پزشکی، روانشناسی و اجتماعی
قدم بعدی انجام ارزیابی‌های کامل و جامع فیزیکی، روانی و اجتماعی در مرکز پیوند کلیه است. در این مرحله شما با تیم پیوند کلیه ملاقات خواهید داشت. انجام ارزیابی‌های قبل از پیوند ممکن است نیازمند چندین جلسه مراجعه به مرکز پیوند کلیه باشد که این مراجعات طی چند هفته یا چند ماه صورت می‌گیرند. لازم است که در این مدت از شما آزمایش خون و آزمایشات دیگری برای بررسی عملکرد قلب و دیگر ارگان‌های بدن شما گرفته شود. گروه خونی شما و برخی فاکتورهای دیگر تعیین می‌کنند که بدن شما می‌تواند کلیه‌ی اهدایی را بپذیرد یا خیر.
تیم متخصص پیوند کلیه همچنین طی ارزیابی‌های خود تعیین می‌کنند که بدن شما سلامت کافی برای انجام جراحی پیوند کلیه را دارد یا خیر. برخی از بیماری‌ها یا مشکلات فیزیکی ممکن است باعث شوند که احتمال موفقیت‌آمیز بودن پیوند کلیه پایین بیاید. تیم پیوند کلیه همچنین با شما صحبت می‌کنند تا مطمئن شوند که شما می‌توانید دستورالعمل‌های مربوط به مراقبت‌های پس از جراحی را دنبال کنید و داروهای خود را به صورت گفته شده مصرف کنید. اعضای این تیم همچنین باید مطمئن شوند که شما به لحاظ روحی و روانی آمادگی این را دارید که مسئولیت بزرگ مراقبت از کلیه‌ی پیوند زده شده را به عهده بگیرید.
در صورتی که یکی از اعضای خانواده یا دوستان شما قرار است که کلیه خود را به شما اهدا کند، لازم است که آن شخص نیز مورد ارزیابی‌های فیزیکی قرار بگیرد تا مشخص شود که برای اهدای کلیه از سلامت کافی برخوردار است.
قرار دادن شما در لیست انتظار
در صورتی که ارزیابی‌های انجام شده نشان دهد که شما متقاضی مناسبی برای جراحی پیوند کلیه هستید، مرکز پیوند کلیه نام شما را در لیست ملی انتظار برای پیوند کلیه قرار می‌دهد تا در اولین فرصت ممکن، کلیه اهداشده از شخص اهداکننده‌ی فوت‌شده به بدن شما پیوند زده شود. زمانی که نام شما به طور رسمی وارد این لیست شود، مرکز پیوند بلافاصله پس از در دسترس بودن کلیه‌ی اهدایی با شما تماس خواهد گرفت.
دوره‌ی انتظار
به طور کلی اولویت انجام جراحی پیوند کلیه با کسانی است که مدت زمان بیشتری در انتظار بوده‌اند. اما عوامل دیگری مانند سن شما، محل زندگی شما و گروه خونی شما نیز در اولویت انجام جراحی مؤثرند و ممکن است باعث شوند که جراحی شما زودتر یا دیرتر انجام شود. مدت زمان انتظار شما می‌تواند بین چند ماه تا حتی چند سال باشد. در صورتی که یک شخص زنده قرار است کلیه خود را به شما اهدا کند، دیگر نیازی نیست که در لیست انتظار قرار بگیرید و می‌توانید زمان جراحی را با شخص اهداکننده هماهنگ کنید.
در مدت زمانی که در لیست انتظار هستید، هر زمانی که تغییری در وضع سلامتی خود داشتید باید مرکز پیوند کلیه را مطلع کنید. مرکز پیوند کلیه بلافاصله پس از در دسترس بودن کلیه اهدایی برای شما، با شما تماس خواهد گرفت. در مدت زمانی که در لیست انتظار هستید هر یک ماه یکبار یک نمونه خون از شما گرفته می‌شود، چرا که مرکز پیوند کلیه باید نمونه‌ی خون جدید شما را همیشه در دسترس داشته باشد تا آن را با کلیه‌های اهدایی که در دسترس قرار می‌گیرند، مقایسه کند. موسسه‌های پیوند عضو به طور مداوم در حال شناسایی موقعیت‌های دریافت عضو اهدایی هستند و از طرف دیگر با مراکز پیوند کلیه در ارتباط هستند. تفاوتی نمی‌کند که شما کلیه اهدایی را از شخص فوت‌شده یا شخص زنده می‌گیرید، در هر حال تیم پیوند کلیه 3 عامل اساسی را در مطابقت کلیه اهدایی با بیمار کلیوی در نظر می‌گیرد. این سه عامل کمک می‌کنند که پزشکان بتوانند پیش‌بینی کنند که سیستم ایمنی بدن شما (که از بدن در مقابل عفونت، ویروس و باکتری‌های مخرب و هر گونه عامل خارجی محافظت می‌کند) کلیه جدید را قبول می‌کند یا پس می‌زند:
- گروه خونی: گروهی خونی شما باید با گروه خونی اهداکننده کلیه قابل انطباق باشد. گروه خونی مهمترین عامل انطباق دادن شخص اهداکننده و گیرنده کلیه می‌باشد. البته برخی از مراکز پیوند کلیه، تکنیک‌هایی را ابداع کرده‌اند که به کمک آن بتوانند پیوند کلیه را با وجود عدم انطباق گروه خونی اهداکننده و گیرنده، انجام دهند.
- آنتی‌ژن لکوسیت انسانی: شش آنتی‌ژن لکوسیت در بدن وجود دارند که در واقع پروتئین‌هایی هستند که به سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کنند که بین بافت‌های بدن شما و عوامل خارجی تفاوت قائل شود. در صورتی که گروه خونی شما با شخص اهداکننده تطابق داشته باشد اما آنتی‌ژن‌های لکوسیت شما مطابق نباشند، باز هم می‌توانید عمل پیوند کلیه را انجام دهید.
- تطابق آنتی‌ژن‌های کراس‌مَچ: آخرین آزمایشی که قبل از تائید پیوند کلیه باید انجام گیرد، آزمایش کراس‌مچ (سازگاری خون) خون است. تکنسین آزمایشگاه، مقدار کمی از خون شما را با خون شخص اهداکننده مخلوط می‌کند تا ببیند که این ترکیب، واکنشی ایجاد می‌کند یا خیر. در صورتی که هیچ واکنشی رخ ندهد (جواب منفی آزمایش کراس‌مچ) عمل پیوند کلیه را می‌توان انجام داد.
جراحی پیوند کلیه
در صورتی که در لیست انتظار برای جراحی پیوند کلیه هستید، به محض آن که کلیه اهداشده در دسترس قرار گیرد و برای انجام جراحی با شما تماس گرفته شود باید به بیمارستان مراجعه کنید. اما در صورتی که قرار است یکی از اعضای خانواده یا دوستان، کلیه خود را به شما اهدا کند، شما از قبل برای انجام جراحی برنامه‌ریزی خواهید کرد. تیم جراحی پیوند کلیه، عمل جراحی را به طور همزمان روی شما و شخص اهداکننده انجام می‌دهند و معمولاً اتاق جراحی شما و شخص اهداکننده در کنار هم قرار دارد. یکی از جراحان عمل نفرکتومی (برداشتن کلیه) را انجام می‌دهد و در همین حین، جراح دیگر شما را برای دریافت کلیه آماده می‌کند و پس از دریافت کلیه آن را به بدن شما پیوند می‌زند. در برخی از مراکز جراحی یا بیمارستان‌ها ممکن است هر دوی این عمل‌ها توسط یک جراح انجام شود. برای انجام این جراحی از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود و جراحی در حدود 3 الی 4 ساعت طول خواهد کشید.
دوران بهبود و مراقبت‌های بعد از جراحی پیوند کلیه
بیماران مراحل زیر را در دوران بهبود بعد از جراحی پیوند کلیه طی می‌کنند:
- چند روز تا یک هفته بستری شدن در بیمارستان: پزشکان و پرستاران وضعیت بیمار را پس از جراحی پیوند کلیه تحت نظر می‌گیرند و مراقب نشانه‌های بروز عوارض هستند. کلیه جدید ادرار را مانند کلیه‌ی خود بیمار در زمانی که سالم بود، تولید می‌کند. فعالیت کلیه‌ی جدید غالباً بلافاصله بعد از پیوند شروع می‌شود، هرچند این فرایند برای برخی بیماران چند روز طول می‌کشد. درد یا ناراحتی دور محل زخم در دوران التیام طبیعی است. اکثر دریافت کنندگان کلیه می‌توانند ظرف سه تا هشت هفته در محل کار حاضر شوند و دیگر فعالیت‌های معمول خود را ازسر بگیرند. تا زمان التیام یافتن زخم (معمولاً شش هفته بعد از جراحی) برداشتن اشیاء سنگین‌تر از 4.5 کیلوگرم و هر ورزشی به جز پیاده‌روی ممنوع است.
- چک‌آپ‌های منظم در دوران بهبود: نظارت مستمر و دقیق تا چند هفته بعد از ترخیص از بیمارستان ضروری است. لازم است که بیماران چند بار در هفته آزمایش خون انجام دهند و پزشک معالج نیز دستور مصرف دارو را در صورت لزوم در هفته‌های بعد از عمل تغییر می‌دهد. چنانچه بیمار در شهر دیگری زندگی کند، باید هماهنگی‌های لازم را برای مراجعه به مرکز پیوند کلیه انجام دهد.
- مصرف مادام‌العمر دارو: بیماران باید داروهای خاصی را بعد از پیوند کلیه مصرف کنند. داروهای ضد رد پیوند مانع از این می‌شود که سیستم ایمنی به کلیه‌ی جدید حمله کند و آن را پس بزند. مصرف داروهای دیگر خطر بروز عوارضی مانند عفونت را بعد از پیوند کلیه کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی بعد از پیوند کلیه
تغییر رژیم غذایی و رعایت پرهیزهای غذایی بعد از پیوند کلیه برای حفظ سلامتی و عملکرد مطلوب کلیه‌ی جدید لازم است. البته پرهیزهای غذایی بعد از پیوند کلیه کمتر از پرهیزهایی است که در زمان دیالیز و قبل از پیوند ضروری است. بعضی داروها اشتها را افزایش می‌دهد و زمینه را برای افزایش وزن مساعد می‌سازد. حفظ وزن در حد سالم از طریق رعایت رژیم غذایی و ورزش کردن برای دریافت کنندگان کلیه به اندازه‌ی هر فرد دیگری مهم است، چرا که چاقی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، بالا رفتن فشار خون و دیابت را افزایش می‌دهد. در مجموع لازم است که بیماران مراقب مصرف کالری باشند و مصرف غذاهای با چربی و قند بالا را کاهش دهند. توصیه‌های معمول متخصصین تغذیه بعد از پیوند کلیه عبارت است از:
- هر روز حداقل پنج وعده میوه و سبزی میل کنید.
- از مصرف گریپ فروت و آب گریپ فروت پرهیز کنید، چون گریپ فروت با گروهی از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (بازدارنده‌های کلسینورین) تداخل ایجاد می‌کند.
- فیبر کافی از رژیم غذایی خود دریافت کنید.
- شیر و لبنیات کم چرب مصرف کنید، مصرف لبنیات برای حفظ کلسیم و فسفر در حد مطلوب مهم است.
- ماهی، ماکیان و گوشت بدون چربی میل کنید.
- رژیم غذایی کم چرب و کم نمک داشته باشید.
- توصیه‌های مربوط به یک تغذیه‌ی سالم و ایمن را رعایت کنید.
- هر روز آب کافی و مایعات دیگر بنوشید تا آب بدن تامین شود.
ورزش بعد از پیوند کلیه
ورزش و فعالیت بدنی نقش مهمی در زندگی بیماران کلیوی دارد و برای بهبود سلامت جسمی و روانی مهم است. ورزش منظم بعد از پیوند کلیه انرژی و قدرت بیماران را افزایش می‌دهد. به علاوه ورزش وزن را در حد سالم نگه می‌دارد، استرس را کم می‌کند و از بروز عوارضی مانند بالا رفتن کلسترول و فشار خون بعد از پیوند جلوگیری می‌کند. به بیماران توصیه می‌شود که راه رفتن را در اولین فرصت بعد از جراحی شروع کنند. بعد از آن بیمار باید فعالیت‌های بدنی بیشتری را به مرور در برنامه‌ی روزمره‌ی خود بگنجانند، برای مثال ورزش متوسط را حداقل به مدت سی دقیقه، پنج روز در هفته انجام دهند. پیاده‌روی، دوچرخه سواری، شنا، تمرین‌های مقاومتی کم برخورد و فعالیت‌های بدنی دیگری را که از انجام آنها لذت می‌برید، بعد از پیوند انجام دهید تا سبک زندگی فعال و سالمی داشته باشید. البته قبل از شروع هر ورزشی یا تغییر دادن برنامه‌ی ورزشی خود باید با پزشک معالجتان مشورت کنید
نتایج
چنانچه عمل پیوند موفقیت‌آمیز باشد، کلیه‌ی جدید خون را تصفیه می‌کند و بیمار دیگر نیازی به دیالیز نخواهد داشت. برای جلوگیری از پس زدن کلیه لازم است که بیمار داروهایی را برای سرکوب سیستم ایمنی مصرف کند. چون این داروهای ضد رد پیوند بدن را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کند، پزشک داروهای آنتی باکتریال، ضدویروس و ضدقارچ نیز تجویز می‌کند. به بیماران توصیه می‌شود که بعد از پیوند برای غربالگری سرطان پوست به متخصص پوست مراجعه کنند و غربالگری سرطان‌های دیگر را هم به موقع انجام دهند.
عوارض و خطرات پیوند کلیه
پیوند کلیه نارسایی کلیه و بیماری شدید کلیه را درمان می‌کند، اما درمان قطعی به شمار نمی‌آید. احتمال عود کردن بعضی بیماری‌های کلیه بعد از پیوند وجود دارد. از عوارضی که جراحی پیوند کلیه برای سلامتی دارد، می‌توان به خطرات مربوط به خود جراحی، احتمال رد اندام پیوندی و عوارض جانبی مصرف داروهای ضد رد پیوند یا سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی اشاره کرد که از پس زدن کلیه پیوندی توسط بدن جلوگیری می‌کند. تصمیم‌گیری درباره‌ی مناسب بودن پیوند کلیه یک تصمیم شخصی است و باید آگاهانه با اطلاع کامل از مزایا و عوارض جدی عمل اتخاذ شود. اگر قصد دارید، جراحی پیوند کلیه انجام دهید، با دوستان، خانواده و مشاورین مورد اعتماد مشورت کنید.
عوارض پیوند کلیه
جراحی پیوند کلیه با خطر بروز عوارض جدی مهمی همراه است که شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:
- لخته شدن خون
- خونریزی
- انسداد یا ترشح کردن ادرار از حالب، یعنی لوله‌ای که کلیه را به مثانه متصل می‌کند.
- عفونت
- نارسایی کلیه‌ی پیوندی
- پس زدن کلیه‌ی پیوندی
- عفونت یا سرطانی که کلیه‌ی پیوندی آن را به بیمار منتقل می‌کند.
- مرگ، حمله قلبی و سکته مغزی
عوارض جانبی مصرف داروهای ضد رد پیوند
بعد از پیوند کلیه لازم است که داروهایی برای پیشگیری از پس زدن کلیه‌ی اهدایی مصرف شود. البته مصرف این داروها عوارض جانبی متعددی را به دنبال دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جوش و آکنه
- کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) و آسیب دیدن استخوان (استئونکروز)
- دیابت
- افزایش رشد مو یا ریزش مو
- بالا رفتن فشار خون
- بالا رفتن کلسترول
- افزایش خطر ابتلا به سرطان، به ویژه سرطان پوست و لنفوم
- عفونت
- ورم
- افزایش وزن
سوالات رایج
علائم رد پیوند کلیه چیست؟
رد پیوند غالباً پیش از آن که بیمار تغییری را حس کند، شروع می‌شود. آزمایش‌های خون روتینی که در مرکز پیوند انجام می‌شود، نشانه‌های اولیه‌ی پس زدن کلیه را نشان می‌دهد. چنانچه کلیه نتواند املاح اضافی و مایعات بدن را دفع کند، عوارضی مانند فشار خون بالا و ورم بروز می‌یابد. پزشک نشانه‌های اولیه‌ی پس زدن کلیه را با تغییر دستور مصرف دارو برطرف می‌کند تا مانع از آن شود که بدن کلیه جدید را پس بزند. خوشبختانه درصد شیوع رد پیوند رو به کاهش است. بااین حال حتی اگر تمام اقدامات احتیاطی لازم انجام شود، باز هم احتمال دارد که بدن کلیه را پس بزند. در این حالت بیمار به دیالیز نیاز پیدا می‌کند و در لیست انتظار پیوند یک کلیه‌ی دیگر قرار داده می‌شود. برخی بیماران می‌توانند پیوند کلیه‌ی دوم را نیز انجام دهند.
پیوند کلیه برای چه افرادی مناسب نیست؟
ابتلا به عوارض زیر باعث می‌شود که بیمار شرایط لازم را برای انجام پیوند کلیه نداشته باشد:
- بالا بودن سن
- ناراحتی قلبی شدید
- سرطان فعال یا به تازگی تحت درمان‌های خاص سرطان قرار گرفتن
- ابتلا به ناراحتی روانی‌ای که به خوبی کنترل نشده باشد.
- دمانس (زوال عقل)
- سوءمصرف مواد
پیوند کلیه چه مزیت هایی نسبت به روش دیالیز دارد؟
پیوند کلیه نسبت به دیالیز از مزایای زیر برخوردار است:
- قابلیت بهبود کیفیت زندگی بیمار
- کاهش احتمال خطر مرگ بیمار
- پرهیزهای غذایی کمتر
- پایین‌تر بودن هزینه درمان
به برخی بیماران توصیه می‌شود که پیوند کلیه را قبل از ضرورت پیدا کردن دیالیز انجام دهند، جراحی در این حالت پیوند کلیه بدون دیالیز قبلی گفته می‌شود.
