عفونت ادراری در کودکان: علائم و درمان

تاریخ 16 نوامبر 2023

اصطلاح پزشکی عفونت موجود در مثانه و یا کلیه را عفونت ادراری (UTI) می‌گویند. عفونت و درد مثانه شایع‌ترین نوع عفونت ادراری است. کودکی که به این مشکل مبتلا شده معمولاً از سوزش ادرار شکایت کرده و ممکن است ادرار تیره‌رنگ یا بدبو داشته باشد. کودک در این حالت ممکن است با مشکل بی‌اختیاری ادرار مواجه شود ولی در هر بار فقط مقدار کمی ادرار از او خارج شود. برخی دیگر از نشانه‌های عفونت ادراری در کودکان، شب‌ادراری، تب، دل‌درد یا کمردرد است. کودکان خردسال مبتلا به عفونت ادراری گاهی مشکلاتی نظیر تب، اسهال، استفراغ، کج‌خلقی و بی‌حالی را تجربه می‌کنند.

دلایل عفونت ادراری کودکان

---

باکتری یکی از شایع‌ترین علل بروز عفونت ادراری در کودکان است. عفونت ویروسی مثانه از جمله دلایل کمتر شایع این بیماری است. عفونت قارچی نیز از جمله علل بروز این مشکل در کودکان است که به ندرت اتفاق افتاده و معمولاً در کودکانی با مشکل سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد مانند کودکان مبتلا به ایدز یا انجام دهنده شیمی درمانی.

عوامل خطرزا

---

عوامل خطرزا برای مستعد کردن کودکان به عفونت ادراری به شرح زیر هستند:

1. مذکر بودن کودک: بخصوص نوزادان ختنه نشده
2. عادت نادرست توالت رفتن: کودکان باید به نحوی آموزش داده شوند که هر دو یا سه ساعت یک‌بار جهت ادرار به دستشویی بروند.
3. بهداشت نامناسب توالت: کودکان مؤنث باید جهت شستن مجاری تناسلی همیشه از جلو به عقب خود را بشویند تا از آغشته شدن قسمت باز مجاری تناسلی به آلودگی‌های باکتریایی جلوگیری کنند.

علائم و نشانه‌ها

---

علائم و نشانه‌های بروز عفونت ویروسی به شرح زیر است:

• سوزش ادراری
• تکرر ادرار
• بی‌اختیاری ادرار
• عدم کنترل بر روی ادرار و شب‌ادراری

از جمله نشانه‌های متداول ولی شایع عفونت ادراری، تب (بخصوص 39 درجه سانتی گراد) و درد شکمی است. در برخی از کودکان کمتر از دو سال ممکن است این مشکلات تنها مشکلات نشان دهنده عفونت ادراری در آن‌ها باشد. برخی دیگر از عوامل که باید به آن‌ها توجه کرد درد پهلوها، تب و استفراغ است. وجود خون در ادرار به همراه سابقه وجود این بیماری در خانواده بخصوص در خواهران و برادران باید مورد توجه و جدی گرفته شود. جالب است بدانید بو و تغییر رنگ ادرار پیش‌بینی کننده وجود عفونت ادراری نیست.

آزمایش و تشخیص

---

مطالعات آزمایشگاهی

آزمایش ادرار غیرطبیعی (شامل آزمایش‌های میکروسکوپی) ممکن است نشان‌دهنده عفونت ادراری باشد؛ اما کشت ادرار در تشخیص عفونت ادراری الزامی است. صرف‌نظر از روشی که برای به دست آوردن نمونه ادرار کودک انتخاب می‌شود، بسیار مهم است که نمونه ادرار را در اسرع وقت آزمایش کرد؛ زیرا تأخیر در این زمینه باعث افزایش خطر نتایج اشتباه مثبت یا منفی گردد. به طور کلی سایر مطالعات آزمایشگاهی (به عنوان مثال شمارش کامل خون) مفید نبوده و مقادیر نامشخص آن تفاوتی بین مشکل بزرگی مانند عفونت کلیه و مشکل کمتری مانند عفونت مثانه قائل نیست.

درمان عفونت ادراری در کودکان

---

درمان عفونت‌های ادراری براساس حساسیت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها انجام می‌شود. عفونت مثانه (عفونت محدود به مثانه) معمولاً به آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی سریعاً پاسخ می‌دهد. اما درمان عفونت کلیه نیازمند مراقبت‌های بیمارستانی و تزریق وریدی آنتی‌بیوتیک و مایع درمانی است، به ویژه زمانی که بیمار با مشکل اسهال و استفراغ مواجه باشد. در صورتی‌که این عوارض وجود نداشته باشد، معمولاً آنتی‌بیوتیک خوراکی مناسب خواهد بود.

گاهی بعد از چند روز از تست ادرار، آنتی‌بیوتیک ممکن است با یک داروی دیگر که براساس حساسیت باکتری‌ها در ادرار تعیین شده است، جایگزین شود. با تشویق کودک به نوشیدن مایعات فراوان و ادرار مکرر، می‌توانید به بهبود وی کمک کنید.

نحوه مصرف داروی آنتی‌بیوتیک و مدت زمان مصرف آن بستگی به نوع عفونت بیمار دارد. اگر کودک بسیار بیمار باشد و نتواند دارو را خوراکی مصرف کند، ممکن است دارو به صورت تزریق در بیمارستان به وی داده شود. در غیر این صورت، آنتی‌بیوتیک خوراکی برای وی تجویز می‌شود. بسته به نوع آنتی‌بیوتیک تجویز شده، ممکن است لازم باشد کودک شما دوزهای متفاوت را مصرف کند.

معمولاً مدتی پس از استعمال آنتی‌بیوتیک بیمار احساس بهبودی نسبی خواهد کرد. بیشتر عفونت‌های ادراری در صورتی‌که درمان به نحو صحیحی انجام شود پس از یک هفته بهبود می‌یابند اما غالباً چند هفته طول می‌کشد تا علائم آن به طور کامل از بین برود. بسیار مهم است که استعمال دارو تا زمانی که پزشک متخصص به شما تجویز کرده است ادامه یابد حتی اگر علائم بیماری برطرف شده باشد. درصورتی‌که بیماری به طور کامل درمان نشده باشد و مصرف دارو قطع شود ممکن است بیمار مجدد به عفونت ادراری مبتلا گشته و یا مبتلا به سایر عفونت‌ها گردد. اگر علائم بدتر شد یا پس از سه روز بهبود پیدا نکرد لازم است کودک را هر چه سریع‌تر به بیمارستان منتقل کرد.

پیشگیری

---

در ادامه توصیه‌های مختلفی جهت پیشگیری و کاهش احتمال بروز عفونت ادراری در کودکان ارائه شده است:

• رعایت بهداشت: هنگام تعویض پوشک نوزادان دختر آن‌ها را از جلو به عقب خشک کنید و یا به کودکان دختر بزرگ‌تر یاد بدهید در هنگام توالت خود را از جلو به عقب بشویند. در پسران ختنه نشده، کشش ملایم پوست ختنه‌گاه باعث می‌شود مجرای باز پیشاب‌راه بی‌حفاظ بماند. بیشتر پسران می‌توانند پوست ختنه‌گاه را تا 4 سالگی به طور کامل منقبض کنند.
• تخلیه کامل مثانه: برخی از کودکان که در مرحله آموزش دستشویی رفتن هستند بسیار عجله دارند که توالت را هر چه سریع‌تر ترک کنند. کودکان را به ادرار مجدد پس از تخلیه اولین ادرار تشویق نمایید. بهتر است کودکان هر دو یا سه ساعت یک‌بار مثانه خود را تخلیه نمایند. برخی از کودکان به دلیل اینکه می‌خواهند به بازی خود ادامه دهند نیاز خود به ادرار کردن را نادیده می‌گیرند.
• دوری از برخی غذاها: نوشیدنی‌های گازدار، مرکبات به میزان زیاد، کافئین و شکلات خوراکی‌هایی هستند که لازم است کودکان از خوردن آن‌ها منع شوند.
• آنتی‌بیوتیک‌های پیش‌گیری کننده: ممکن است در کودکانی که قبلاً با مشکل عفونت ادراری مواجه بوده‌اند و یا کودکانی که از نظر فیزیولوژی یا ساختاری به‌گونه‌ای هستند که در معرض ابتلا به این بیماری هستند، آنتی‌بیوتیک با دوز پایین و تحت نظر پزشک تجویز شود. این کار به پیشگیری از بروز عفونت ادراری در این‌گونه کودکان کمک می‌کند.