فهرست موضوعات
تاریخ 15 نوامبر 2023
کلیه‌ها دو عضود لوبیا شکل در بدن هستند که از جمله مسئولیت‌های آن‌ها تصفیه مواد معدنی از خون، حفظ تعادل کل مایعات در بدن ، دفع مواد زائد و تنظیم حجم خون است. هر کلیه حدود 4 یا 5 اینچ طول دارد که تقریبا به اندازه یک مشت بزرگ است. کار کلیه‌ها این است که خون را تصفیه کنند. کلیه‌ها ضایعات را دفع کرده ، تعادل مایعات در بدن را کنترل کرده و الکترولیت‌ها را در سطح مناسبی نگه می‌دارند. طی یک روز تمام خون بدن چندین بار از کلیه‌ها عبور می‌کند.
عملکرد کلیه
کلیه‌ها یکی از اعضای حیاتی بدن هستند که وظیفه تصفیه خون را بر عهده دارند. خون از طریق شریان‌های کلیوی وارد کلیه می‌شود و در آنجا ضایعات خون جدا شده و نمک، آب و مواد معدنی آن تنظیم می‌شود. سپس خون تصفیه شده به بدن باز می‌گردد و ضایعات به ادرار تبدیل شده و در لگنچه کلیه جمع می‌شود. لگنچه کلیه یک ساختار به شکل قیف است که ادرار را از طریق حالب به مثانه منتقل می‌کند.
هر کلیه دارای حدود یک میلیون فیلتر کوچک به نام نفرون است. حتی اگر فقط 10٪ از کلیه‌ها کار کنند، هیچ علامت یا مشکلی به وجود نمی‌آید. اما اگر جریان خون به کلیه متوقف شود، ممکن است تمام یا بخشی از کلیه از بین برود که می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود. به همین دلیل حفظ سلامت کلیه‌ها و جلوگیری از هر گونه مشکلاتی که می‌تواند به آن‌ها وارد شود، بسیار اهمیت دارد.
محل قرارگیری کلیه‌ها
کلیه‌ها در دو طرف ستون فقرات، در ناحیه پشت صفاقی (زیر دنده‌ها و پشت شکم) قرار گرفته‌اند. به دلیل موقعیت و شکل کبد در بالای کلیه سمت راست، کلیه راست کمی پایین‌تر از کلیه چپ قرار گرفته است.
ساختار کلیه‌ها
هر کدام از این دو عضو، در مردان به وزن حدود 125 تا 175 گرم و در زنان به وزن حدود 115 تا 155 گرم دارند. ابعاد معمول یک کلیه حدود 11 تا 14 سانتیمتر طول، 6 سانتیمتر عرض و حدود 4 سانتیمتر ضخامت دارد. کلیه‌ها توسط چربی، ماهیچه‌ها و دنده‌های پشتی محافظت می‌شوند. چربی دور کلیه‌ها، از آن‌ها را در برابر فشارها یا اسیب‌های خارجی محافظت می‌کند. ناف کلیه به عنوان نقطه ورود و خروج ساختارهایی مانند اعصاب، حالب، شریان و ورید کلیوی و عروق لنفاوی به کلیه‌ها وارد یا از آن‌ها خارج می‌شوند.
کلیه‌ها توسط شریان‌های کلیوی، که از شاخه‌های اصلی آئورت شکمی خون را به آن‌ها می‌رسانند، خون رسانی می‌شوند. شریان کلیوی وارد کلیه شده و به چندین سطح برای ایجاد یک شبکه بسیار تخصصی و یکپارچه به نام سرخرگچه آوران تقسیم می‌شوند و سپس بسترهای مویرگی خاصی به نام گلومرول یا کلافک را تشکیل می‌دهند. هر گلومرول یک جزء از نفرون را تشکیل می‌دهد. سپس مویرگ‌ها مجددا با هم ادغام شده و سرخرگچه‌های وابران را تشکیل می‌دهند. سرخرگچه‌های وابران در کورتکس بیرونی (غشای خارجی)، در اطراف لوله‌ها پیچیده شده و یک شبکه مویرگی دور لوله‌های ایجاد می‌کنند. در لایه داخلی سوم کورتکس و مدولا (درون بخش کلیه)، مویرگ‌های بلند و صافی به نام سرخرگچه‌های کمانی، جایگزین شبکه‌های مویرگی دور لوله‌های ایجاد می‌شوند. خون تصفیه شده از رگ‌های کلیوی چپ و راست عبور کرده و به بزرگ‌سیاهرگ پایینی می‌ریزد تا به قلب برسد.
اجزاء کلیه‌ها
نفرون‌ها
نفرون‌ها مهم‌ترین اجزاء هر کلیه هستند. آن‌ها خون را می‌گیرند، مواد مغذی را متابولیزه کرده و به دفع مواد زائد از خون تصفیه شده کمک می‌کنند. هر کلیه حدود 1 میلیون نفرون دارد که هر کدام ساختار داخلی خود را داراست.
کپسول کلیوی
خون بعد از پس از ورود به نفرون، وارد جسمک کلیوی ، که به آن جسمک مالپیقیان نیز می‌گویند، می‌شود. جسمک کلیوی شامل دو ساختار است:
• کلافک یا گلومرول. که شبکه‌ای از مویرگ‌ها است که پروتئین را از خونی که از جسمک کلیوی عبور می‌کند جذب می‌کند.
• کپسول بومن یا پوشینه بومن. مایع باقی مانده، که به آن ادرار کپسول بومن گفته می‌شود ، از راه کپسول بومن به توبول‌های (لوله‌های ادراری) کلیوی منتقل می‌شود.
توبول‌های کلیوی
توبول‌های کلیوی مجموعه‌ای از لوله‌ها و مجاری هستند که پس از کپسول بومن شروع شده و در مجاورت مجاری جمع کننده ادرار پایان می‌یابند.
هر توبول چند بخش دارد:
• لوله پیچیده نزدیک: این بخش آب، سدیم و گلوکز خون را باز جذب می‌کند.
• لوله هنله: این بخش بیشتر پتاسیم، کلراید و سدیم خون را باز جذب می‌کند.
• لوله پیچیده دور: این بخش سدیم بیشتری را از خون باز جذب کرده و پتاسیم و اسید را جذب می‌کنند.
زمانی که مایع به انتهای توبول برسد، رقیق شده و پر از اوره است. اوره محصول جانبی متابولیسم پروتئین است که در ادرار آزاد می‌شود.
قشر کلیه ( کورتکس کلیه)
قشر کلیه بخش بیرونی کلیه است. این بخش شامل گلومرول‌ها و لوله‌های پیچیده است. بخش بیرونی قشر کلیوی توسط کپسول کلیوی که یک لایه بافت چربی است احاطه شده است. این دولایه یعنی قشر کلیه و کپسول کلیه، با همدیگر ساختار داخلی کلیه را دربرگرفته و محافظت می‌کنند.
درون‌بخش کلیوی
دورن بخش کلیه، بافت صاف داخلی کلیه است. این قسمت شامل لوله هنله و همچنین هرم‌های کلیوی است.
هرم‌های کلیوی
هرم کلیوی ساختاری کوچک است که حاوی رشته‌های نفرون و توبول‌ها است. این توبول‌ها مایع را به کلیه انتقال می‌دهند. این مایع سپس از نفرون به ساختارهای داخلی کلیه که ادرار را از کلیه جمع آوری و خارج می‌کنند منتقل می‌شود.
لوله‌های جمع کننده ادرار
در انتهای هر نفرون یک لوله جمع کننده در درون بخش کلیه، قرار دارد. اینجا جایی است که مایعات تصفیه شده از نفرون خارج می‌شوند. مایعی که وارد لوله‌های جمع کننده ادرار شده، از آنجا به سمت مقصد نهایی خود یعنی لگنچه کلیه حرکت می‌کند.
لگنچه کلیه
لگنچه کلیه فضای قوسی شکلی در قسمت داخلی کلیه است. لگنچه کلیه مثل گذرگاهی در مسیر مایع به سوی مثانه عمل می‌کند.
کالیس‌های کلیه
اولین بخش لگنچه کلیه شامل کالیس‌ها می‌شود. کالیس‌ها فضاهای کوچک فنجانی شکلی هستند که مایع را قبل از اینکه به مثانه منتقل شود در خود جمع می‌کند. کالیس‌ها همچنین محلی هستند که در آن‌ها مایع اضافی و ضایعات تبدیل به ادرار می‌شوند.
ناف کلیه ( هیلوم)
ناف کلیه یک سوراخ کوچک است که در لبه داخلی کلیه قرار دارد. این سوراخ جایی است که کلیه به سمت داخل انحنا پیدا کرده و شکلی لوبیا مانند به خود گرفته است. لگنچه کلیه، شریان و ورید کلیوی از ناف کلیه عبور می‌کنند. شریان کلیوی خون حاوی اکسیژن را برای تصفیه از قلب به کلیه وارد می‌کند و ورید کلیوی خون تصفیه شده را از کلیه‌ها به قلب باز می‌گرداند.
حالب
حالب لوله‌ای عضلانی است که ادرار را به مثانه منتقل می‌کند. ادرار در مثانه جمع شده و سپس از بدن دفع می‌شود.
بیماری‌های کلیوی
• پیلونفریت (عفونت لگنچه کلیه): باکتری‌ها ممکن است باعث عفونت کلیه‌ها شوند . عفونت لگنچه معمولا با درد و تب همراه است. شایعترین علت عفونت لگنچه، پخش شدن باكتري از عفونت مثانه‌ای که درمان نشده به لگنچه است.
• گلومرولونفریت: در صورتی که سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال باشد، ممکن است به کلیه حمله کرده و باعث التهاب و آسیب‌دیدگی آن شود. وجود خون و پروتئین در ادرار مشکلات شایعی هستند که در اثر گلومرولونفریت رخ می‌دهد. گلومرولونفریت ممکن است منجر به نارسایی کلیه نیز بشود.
• سنگ کلیه : گاهی مواد معدنی در ادرار به شکل کریستال‌هایی(سنگ) در‌می‌آیند که ممکن است آنقدر بزرگ باشند که باعث انسداد جریان ادرار شوند. سنگ کلیه یکی از دردناک‌ترین بیماری‌ها است. اکثر سنگ‌های کلیه خود به خود دفع می‌شوند، اما برخی خیلی بزرگ هستند و نیاز به درمان دارند.
• سندرم نفروتیک ( نفروز ): یک آسیب‌دیدگی کلیه است که باعث می‌شود کلیه‌ها مقدار زیادی پروتئین در ادرار ازاد کنند. تورم پا (ادم) ممکن است از نشانه‌های نفروز باشد.
• بیماری کلیه پلی کیستیک: یک بیماری ژنتیکی است که باعث ایجاد کیست‌های بزرگی در هر دو کلیه می‌شود که مانع از عملکرد درست کلیه‌ها می‌شوند.
• نارسایی حاد کلیوی (نارسایی کلیه): بد شدن ناگهانی عملکرد کلیه را نارسایی کلیه می‌گویند. از دست رفتن آب بدن، وجود انسداد در دستگاه ادراری، یا آسیب‌دیدگی کلیه می‌تواند باعث نارسایی کلیه شود، که ممکن است برگشت پذیر هم باشد.
• نارسایی مزمن کلیه: از دست دادن دائمی بخشی از کیفیت عملکرد کلیه. دیابت و فشار خون بالا شایعترین علل آن هستند.
• مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD): در این حالت کلیه به طور کامل کارایی خود را از دست می‌دهد ، که معمولا به علت نارسایی مزمن کلیوی اتفاق می‌افتد. افراد مبتلا به ESRD برای زنده ماندن مجبورند به طور منظم دیالیز انجام دهند.
• نکروز پاپیلری: آسیب‌دیدگی شدید کلیه‌ها ممکن است باعث ایجاد شکاف‌هایی در بخش‌های بزرگی از بافت کلیه و از بین رفتن کلیه‌ها شود. این بیماری در صورتی که درمان نشود، ممکن است منجر به نارسایی کامل کلیه شود.
• نفروپاتی دیابتی: بالا بودن دائمی قند خون در اثر دیابت به کلیه‌ها آسیب رسانده، و در نتیجه باعث نارسایی مزمن کلیه می‌شود. نفروپاتی دیابتی ممکن است منجر به بالا رفتن سطح پروتئین در ادرار (سندرم نفروتیک) نیز بشود.
• نفروپاتی ناشی از فشار خون بالا: آسیب‌دیدگی کلیه ناشی از فشار خون بالا است که در نهایت ممکن است منجر به ناراسایی مزمن کلیوی شود.
• سرطان کلیه: کارسینوم کلیه (یا سرطان سلول‌های کلیه) شایعترین نوع سرطان کلیه است. سیگار کشیدن شایعترین علت سرطان کلیه است.
• التهاب بینابینی بافت کلیه: التهاب بافت همبند داخل کلیه است که اغلب باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود. واکنش‌های آلرژیک و عوارض جانبی بعضی داروها، از علل معمول این بیماری هستند.
• بیماری تغییر کوچک: نوعی سندرم نفروتیک است که در آن سلول‌های کلیه زیر میکروسکوپ تقریبا طبیعی هستند. این بیماری می‌تواند باعث تورم پا (ادم) شود. برای درمان بیماری تغییر کوچک از داروهای استروئیدی استفاده می‌شود.
• دیابت بی مزه نفروژنیک: در این بیماری کلیه‌ها، معمولا به علت واکنش‌های دارویی، توانایی غلیظ کردن ادرار را از دست می‌دهند. این بیماری اگر چه به ندرت خطرناک است، اما باعث تشنگی و تکرر ادرار می‌شود.
• کیست کلیه: به وجود آمدن فضاهای توخالی در کلیه. کیست‌های منفرد کلیه اغلب با بالا رفتن سن در افراد رخ می‌دهند و تقریبا هیچ‌گاه مشکل‌زا نیستند. کیست‌ها و توده‌های گروهی ممکن است سرطانی باشند.
علائم مشکلات کلیوی
بیماری‌های کلیوی می‌توانند باعث ایجاد علائم متعددی شوند. برخی از موارد رایج عبارتند از:
• مشکلات خواب
• خستگی
• ناتوانی در تمرکز کردن
• خشکی و خارش پوست
• افزایش یا کاهش ادرار
• وجود خون در ادرار
• ادرار کف آلود
• پف در اطراف چشم
• تورم پا یا مچ پا
• کاهش اشتها
• گرفتگی عضلات
در صورتی که متوجه هر یک از این علائم شدید، با پزشک خود مشورت نمایید. بسته به علائمی که هر فرد دارد، ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی عملکرد کلیه و تشخیص بیماری او انجام شود.
عوامل خطر
چندین عامل می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی را افزایش دهند. در صورتی که فردی مبتلا به موارد زیر باشد لازم است به طور مرتب عملکرد کلیه خود را آزمایش نماید. این موارد عبارتند از:
• دیابت
• چاقی
• فشار خون بالا
آزمایشات کلیه
• آزمایش ادرار: یک آزمایش معمولی که در آن ادرار توسط یک دستگاه و اغلب توسط یک فرد زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار می‌گیرد. آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص عفونت، التهاب، خونریزی میکروسکوپی و آسیب‌دیدگی کلیه کمک کند.
• سونوگرافی کلیه: برای انجام آن پروبی را روی پوست قرار می‌دهند که امواج صوتی را از کلیه‌ها منعکس کرده و بر اساس ان‌ها تصاویری را روی یک صفحه نمایش می‌دهد. سونوگرافی می‌تواند وجود انسداد در جریان ادرار، سنگ‌ها، کیست‌ها یا توده‌های مشکوک در کلیه‌ها را نشان دهد.
• اسکن کامپیوتری (CT): در سی تی اسکن یک سری عکس اشعه ایکس می‌گیرند و سپس یک کامپیوتر تصاویر دقیقی از کلیه‌ها ایجاد می‌کند.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): در ام آرآی یک اسکنر با استفاده از امواج رادیویی در یک میدان مغناطیسی تصاویری با وضوح بالا از کلیه ایجاد می‌کند.
• کشت ادرار و خون: اگر موردی مشکوک به عفونت باشد، ممکن است آزمایش کشت خون و ادرار به تشخیص نوع باکتری که منجر به عفونت او شده کمک کند. این کار به انتخاب نوع آنتی بیوتیک برای درمان کمک می‌کند.
• اورتروسکوپی: برای انجام آن یک آندوسکوپ (لوله انعطاف پذیر که دوربینی در انتهای آن قرار دارد) از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه و حالب فرستاده می‌شود. اورتروسکوپی معمولا به خود کلیه‌ها نمی‌رسد، اما می‌تواند به درمان بیماری‌هایی که حالب را درگیر می‌کنند نیز کمک کند.
• بیوپسی کلیه: با استفاده از سوزنی که به پشت کمر بیمار وارد می‌شود قطعه کوچکی از بافت کلیه برمی‌دارند ( نمونه برداری می‌کنند).سپس بافت کلیه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود که این کار ممکن است به تشخیص مشکلات کلیوی کمک کند.
درمان مشکلات کلیوی
• آنتی بیوتیک: برای درمان عفونت‌های کلیه که ناشی از باکتری هستند آنتی بیوتیک استفاده می‌شود. آزمایش کشت خون و ادرار اغلب می‌تواند به انتخاب نوع آنتی بیوتیک مناسب برای درمان کمک کند.
• نفروستومی: یک لوله (کاتتر) از راه پوست به کلیه وارد می‌شود و سپس ادرار به طور مستقیم از کلیه تخلیه شده و هرگونه انسداد در جریان ادرار را دور می‌زند.
• سنگ‌شکنی پزشکی (لیتوتریپسی): به کمک این روش می‌توان برخی از سنگ‌های کلیه را طوری خرد کرد که به قطعات کوچکی تبدیل شوند و از راه ادرار قابل دفع باشند. سنگ‌شکنی پزشکی اغلب به کمک دستگاهی انجام می‌شود که شاک ویو‌های ماورائ صوت را از روی پوست به سنگ‌های هدف درمان پرتاب می‌کند.
• نفرکتومی: یا جراحی برای برداشتن کلیه، در سرطان کلیه یا آسیب‌دیدگی‌های شدید کلیه انجام می‌شود.
• دیالیز: دیالیز روش تصفیه مصنوعی خون است که به عنوان جایگزینی برای عملکرد کلیه‌های آسیب دیده که نمی‌توانند کار خود را انجام دهند به کار می‌رود. همودیالیز رایج‌ترین روش دیالیز در ایالات متحده است.
• همودیالیز: برای انجام همودیالیز فرد مبتلا به نارسایی کامل کلیه به دستگاه دیالیزی وصل می‌شود که خون را تصفیه کرده و به بدن بر می‌گرداند. در افراد مبتلا به مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD) معمولا 3 روز در هفته همودیالیز انجام می‌شود.
• دیالیز صفاقی: در این روش حجم زیادی از مایع خاصی به شکم از طریق یک کاتتر وارد می‌شود و بدین طریق بدن می‌تواند خون را با استفاده از غشای طبیعی که روی شکم قرار گرفته تصفیه نماید. پس از مدتی مایع به همراه مواد زائد تخلیه و دفع می‌شود.
• پیوند کلیه:انجام پیوند کلیه برای فردی که در مرحله نهایی بیماری کلیوی قرار دارد (ESRD) می‌تواند عملکرد کلیه را بازیابی کند. کلیه اهدایی می‌تواند از یک اهدا کننده زنده یا یک اهداکننده عضوی که به تازگی فوت کرده دریافت شود.
نکاتی برای سالم نگه داشتن کلیه‌ها
کلیه‌ها اندام‌های مهمی هستند که بر بسیاری از قسمت‌های دیگر بدن، از جمله قلب تاثیر می‌گذارند. پیروی از این نکات کمک می‌کند تا کارآیی کلیه‌ها حفظ شود:
اجتناب از مصرف زیاد نمک
خوردن مقدار زیادی غذاهای شور می‌تواند توازن مواد معدنی را در خون مختل کند. این باعث می‌شود که کلیه‌ها مجبور شوند سختتر کار کنند تا بازدهی مناسبی داشته باشند. سعی کنید به جای مصرف غذاهای فرآوری شده – که معمولا مقدار زیادی نمک دارند – از مواد غذایی سالمی استفاده کنید، مانند:
• میو‌ها و سبزیجات تازه
• گوشت لخم بدون چربی
• آجیل
ورزش
فشار خون بالا یک عامل خطر شناخته شده برای بیماری‌های مزمن کلیه است. ورزش کردن منظم، حتی فقط 20 دقیقه در روز، می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.
به میزان کافی آب بنوشید
مصرف زیاد آب کمک می‌کند تا کلیه‌ها یکی از مهم‌ترین وظایف خود یعنی دفع سموم را انجام دهند. درباره این که بدن شما واقعا چه مقدار اب به صورت روزانه نیاز دارد بیشتر اطلاعات کسب کنید.
در مصرف دارو احتیاط کنید
مصرف مداوم برخی از داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به مرور زمان می‌تواند موجب آسیب‌دیدگی کلیه‌ها شود. اگرچه مصرف گاه و بی‌گاه این داروها خوب است، اما اگر به بیماری مانند آرتروز مبتلا هستید، که نیاز به مدیریت درد دارد، با پزشک خود مشورت کنید تا جایگزینی برای این داروها پیدا کند
