تاریخ 15 نوامبر 2023
مبتلایان به بی‌اختیاری ادرار نمی‌توانند از نشت ادرار از مجرای پیشاب جلوگیری کنند. این مجرا، لوله‌ای است که ادرار را از داخل مثانه به بیرون بدن منتقل می‌کند. بی‌اختیاری ادرار می‌تواند بعلت سن، جراحی، اضافه وزن، اختلالات عصبی یا زایمان رخ دهد. اقدامات زیادی را می‌توان برای کم کردن تأثیر بی‌اختیاری ادرار بر زندگی روزمره انجام داد.
اگرچه هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان بی‌اختیاری ادرار نیست، ولی باید نکاتی را در رابطه با رژیم غذایی خود رعایت کنید. بسیاری از بیمارانی که با کنترل مثانه مشکل دارند، مقدار مایعات مصرفی خود را کم می‌کنند به این امید که کمتر ادرار کنند. این کار موجب خواهد شد تا ادرار بسیار غلیظ و آزار دهنده شود که در نتیجه شخص باید بیشتر به سرویس بهداشتی برود. ضمناً این کار باعث رشد باکتری و در نتیجه عفونت نیز خواهد شد. تصور میشود که غذاها و نوشیدنی‌های خاصی در بی‌اختیاری ادرار تأثیر دارند.
بی‌اختیاری ادرار نوع اول و دوم
بی‌اختیاری استرسی
این نوع از بی‌اختیاری ادراری بصورت غیرارادی بوده و در اثر فعالیت‌هایی رخ می‌دهد که استرس و فشار را در ناحیه شکم و مثانه افزایش می‌دهد، مثل خندیدن، عطسه و سرفه کردن، ورزش کردن، بلند کردن وزنه‌های سنگین و برقراری رابطه جنسی.
انواع بی‌اختیاری استرسی
بی‌اختیاری استرسی در اثر عدم بسته شدن کامل گردن مثانه و مجرای ادرار رخ می‌دهد. پرتحرکی نیز هنگامی رخ می‌دهد که عضلات کف لگن به دلیل ضعف، بافت‌های مثانه و مجرای ادرار را به سمت پایین فشار می‌دهند و به بیرون بزنند (فتق). فتق یا سیستوسل به تغییر زاویه مجرای ادرار گفته میشود که باعث میشود مجرا باز بماند و ادرار به خارج از آن نشت کند. سه نوع بی‌اختیاری استرسی وجود دارد:
• نوع 1 – گردن مثانه و مجرای ادرار باز می‌مانند و اندکی پرتحرک هستند، مجرای ادرار در هنگام فشار و استرس کمتر از 2 سانتی‌متر به سمت پایین حرکت می‌کند. بیماران مبتلا به بی‌اختیاری ادراری نوع 1، هیچ نشانه‌ای از سیستوسل ندارند.
• نوع 2 – گردن مثانه و مجرای ادرار بسته می‌شوند و پرتحرک هستند، مجرای ادرار در هنگام فشار و استرس بیشتر از 2 سانتی‌متر به سمت پایین حرکت می‌کند. بیمارانی که سیستوسل به داخل واژن دارند، به بی‌اختیاری استرسی نوع 2A مبتلا هستند. بیمارانی که سیستوسل خارج از واژن دارند، به بی‌اختیاری استرسی نوع 2B مبتلا هستند.
بی‌اختیاری استرسی در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
این نوع از بی‌اختیاری ادراری بیشتر در میان زنان دیده میشود.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری استرسی می‌شوند؟
بی‌اختیاری استرسی می‌تواند در هر سنی رخ دهد. ولی تغییرات جسمی دوران بارداری، زایمان یا یائسگی باعث تضعیف ماهیچه کف لگن یا لیگامان‌هایی میشود که مثانه را حمایت می‌کنند و در این مواقع شخص مستعد ابتلا به این نوع از بی‌اختیاری ادراری است.
بی‌اختیاری فوری
خصیصه این نوع از بی‌اختیاری از دست دادن مقدار زیادی ادرار پس از احساس نیاز فوری و ناگهانی برای تخلیه ادرار و بدون هیچ دلیل مشخصی است. شخص مجبور است بیش از 8 بار در روز ادرار کرده و در طول شب نیز دو بار از خواب بیدار شود.
بی‌اختیاری فوری در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
این عارضه در زنان دو برابر شایع‌تر از مردان است و با بالا رفتن سن نیز احتمال آن بیشتر میشود.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری فوری می‌شوند؟
سیگنال‌های غیر طبیعی عصبی یا آسیب عضلانی که باعث اسپاسم‌های اشتباه عضلات در دیواره مثانه میشود، احساس نیاز دائم، غیر قابل کنترل و آزار دهنده‌ای را برای ادرار کردن به شخص می‌دهند.
بی‌اختیاری ادراری سرریز شده
به دلیل تخلیه نامناسب ادرار از مثانه، مقدار کمی از ادرار به صورت غیر ارادی بیرون می‌ریزد. احتمالاً هیچ احساسی مبنی بر پر بودن مثانه نخواهید داشت و بدون این که متوجه شوید ادرار می‌کنید. همچنین احساس می‌کنید که مثانه‌تان هیچوقت خالی نمی‌شود.
بی‌اختیاری ادراری سرریز شده در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
اگرچه این نوع بی‌اختیاری می‌تواند در هر دو جنس رخ دهد، ولی در بین مردان شیوع بیشتری دارد. مردان اندامی به نام پروستات دارند، که این اندام می‌تواند بزرگ شده و جریان ادرار را قطع کند.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری ادراری سرریز شده می‌شوند؟
در زنان، عوامل مختلفی می‌توانند منجر به بی‌اختیاری ادرار شوند، از جمله عضلات ضعیف مثانه، مسدودی مجرای ادرار، پرولاپس اندام‌های لگنی، بافت اسکار یا سنگ کلیه. اگر این مشکلات به درستی درمان نشوند، ممکن است منجر به عفونت ادراری ناشی از تجمع ادرار شوند.
بی‌اختیاری مختلط یک نوع شایع از بی‌اختیاری ادرار است که شامل علائم بی‌اختیاری استرسی و فوری است. در این نوع بی‌اختیاری، ممکن است ادرار به صورت ناگهانی و غیرقابل کنترل به دلیل فشار شدید بدنی نشت کند (بی‌اختیاری استرسی) و یا فرد احساس شدید و ناگهانی ادرار کردن داشته باشد که امکان دسترسی به توالت را نمی‌دهد (بی‌اختیاری فوری).
بی‌اختیاری مختلط در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
اکثر بیماران مبتلا به بی‌اختیاری ادرار، به بی‌اختیاری مختلط مبتلا هستند.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری مختلط می‌شوند؟
همان عواملی که باعث بی‌اختیاری استرسی و فوری میشود در بی‌اختیاری مختلط نیز نقش دارند – عضلات ضعیف کف لگن و بافت همبند ضعیف که شخص را مستعد نشت ادرار در پس فعالیت‌های پرفشار بدنی در ناحیه شکم می‌کند (بی‌اختیاری ادراری)، در حالیکه سیگنال‌های غیر طبیعی اعصاب باعث انقباضات نامناسب عضلات دیواره مثانه شده و در نتیجه دائماً احساس فوری و غیر قابل کنترلی برای تخلیه ادرار وجود دارد (بی‌اختیاری فوری).
بی‌اختیاری عملکردی
برخلاف سایر انواع بی‌اختیاری، این نوع از بی‌اختیاری ناشی از وجود مشکلی در سیستم تخلیه ادرار، عضلات یا اعصاب نیست. این نوع بی‌اختیاری هنگامی رخ می‌دهد که شخص نمی‌تواند به دلیل محدودیت‌های جسمی را روانی خود را به موقع به سرویس بهداشتی برساند.
بی‌اختیاری عملکردی در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
این نوع از بی‌اختیاری یکی از شایع‌ترین انواع آن در میان افراد مسن مبتلا به آرتروز، پارکینسون و آلزایمر است.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری عملکردی می‌شوند؟
این عارضه یکی از عوارض جانبی سایر مشکلات پزشکی یا روانی است.
بی‌اختیاری زودگذر
این نوع بی‌اختیاری یکی از انواع موقتی آن است و معمولاً بر اثر بیماری کوتاه مدت – یا عوارض درمان یک بیماری به وجود می‌آید.
بی‌اختیاری زودگذر در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
کسانی که یبوست شدید یا مثانه، مجرای ادراری یا واژن ملتهب یا تحریک‌پذیر دارند یا کسانی که در دوره نقاهت بعد از جراحی هستند و همچنین کسانی که داروهایی از قبیل داروهای مدر یا خواب‌آور مصرف می‌کنند بیشتر مستعد این نوع بی‌اختیاری ادرار هستند.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری زودگذر می‌شوند؟
این نوع از بی‌اختیاری در اثر عوارض جانبی دارو یا بیماری دیگری بروز می‌کند.
بی‌اختیاری کامل
بی‌اختیاری ادرار کامل، از دست دادن کامل کنترل ادرار است.
بی‌اختیاری کامل در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
کسانی که به فیستول بین مثانه و واژن مبتلا هستند، ارتباط غیر طبیعی بین مجاری ادراری و واژن را فیستول بین مثانه و واژن می‌گویند. همچنین کسانی که از عارضه‌های نخاعی، اسکلروز چندگانه (ام اس) یا سایر اختلالات مرتبط با کارکرد عصبی رنج می‌برند.
چه عواملی باعث بی‌اختیاری کامل می‌شوند؟
این نوع بی‌اختیاری می‌تواند در اثر ناهنجاری‌های کالبدی یا مصدومیت‌های شدید بوجود آید.
نحوه تشخیص بی‌اختیاری ادرار
دو قدم اول برای تشخیص بی‌اختیاری ادرار معمولاً سابقه پزشکی و معاینه جسمانی است:
1. سابقه پزشکی – متخصص زنان سوالات مقصلی را درباره نشانه‌ها و علائم بیماری از بیمار خواهد پرسید. احتمالاً بیمار باید یک فرم ثبت عادات مثانه را برای چند روز گذشته خود پر کند.
2. معاینه جسمانی – یک معاینه لگن انجام میشود تا پزشک پرولاپس اندام‌های لگنی را بررسی کرده و سایر مشکلات کالبدی را نیز چک کند. در حین معاینه یک “تست سرفه” از بیمار گرفته میشود. برای تست سرفه از بیمار خواسته میشود تا با مثانه کاملاً پر سرفه کند، پزشک نشت ادراری را بررسی خواهد کرد. یک تست با ید نیز انجام میشود که در آن بیمار باید پدی را بپوشد که نشت ادرار را به خود جذب می‌کند. سپس پزشک با وزن کردن پد، مقدار نشت ادرار را اندازه می‌گیرد. ضمناً یک آزمایش برای اندازه‌‌گیری میزان حمایت از مجرای پیشاب انجام خواهد شد.
در بعضی موارد، عکسبرداری و آزمایشات عملکرد مثانه نیز انجام میشود تا اطلاعات بیشتری درباره بیمار به دست آید.
درمان بی‌اختیاری ادرار
متخصص زنان ابتدا درمان‌های بدون جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. این درمان‌ها عبارتند از: تغییرات در سبک زندگی، تمرینات ورزشی برای مثانه، فیزیوتراپی و استفاده از ابزار حمایتی برای مثانه. برای بی‌اختیاری ادراری فوری، درمان با دارو نیز یکی از گزینه‌هاست. جراحی برای برخی از انواع بی‌اختیاری موثر است. غالباً برای رسیدن به بهترین نتیجه چند درمان با هم انجام میشود.
تغییر در سبک زندگی
تغییراتی که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد می‌تواند به کاهش نشت ادرار کمک کند:
• کاهش وزن: در زنان مبتلا به اضافه وزن، حتی کاهش مقدار کمی از وزن (کمتر از 10 درصد کل وزن بدن) می‌تواند نشت ادرار را کاهش دهد.
• مدیریت مصرف مایعات: اگر نشت ادراری در اوایل صبح یا شب رخ می‌دهد، بهتر است مصرف مایعات خود را چند ساعت پیش از خواب محدود کنید. محدود کردن مقدار مصرف نوشیدنی‌ها نیز می‌تواند موثر باشد (تنها 2 لیتر در هر روز). محدود کردن مصرف الکل و کافئین نیز موثر است.
• تمرین دادن مثانه. هدف از تمرین دادن به مثانه یادگیری نحوه کنترل اضطرار برای تخلیه مثانه و همچنین افزایش مدت زمان بین دفعات ادرار کردن است (هر 3 الی 4 ساعت در طول روز و هر 4 الی 8 ساعت در طول شب).
• خوردن غذاهای سالم، مقدار زیاد آب، دوری از غذاها و نوشیدنی‌هایی که می‌تواند باعث وخامت نشت ادرار شود (مثل کافئین، مرکبات و آبمیوه‌ها، غذاهای تند، شکلات و غیره).
دارو برای درمان بی‌اختیاری ادرار
طیف وسیعی از داروها برای کاهش علائم بی‌اختیاری فوری ادرار و مثانه بیش فعال وجود دارد:
• داروهایی که اسپاسم عضلات یا انقباضات ناخواسته مثانه را کنترل می‌کنند می‌توانند به جلوگیری از نشت ادرار ناشی از بی‌اختیاری فوری ادرار کمک کرده و علائم اضطرار و تکرر ادرار را تسکین بخشند.
• میرابگرون دارویی است عضله مثانه را شل کرده و به مثانه اجازه می‌دهد تا مقدار بیشتری ادرار در خود ذخیره کند. از این دارو برای درمان بی‌اختیاری فوری ادرار و تسکین علائم اضطرار و تکرر ادرار استفاده میشود.
• تزریق دارویی موسوم به اونا بوتولینیوم توکسینیا یا سم بوتولینوم نوع A به عضله مثانه نیز انقباضات ناخواسته عضله مثانه را متوقف می‌کند. تأثیر این دارو برای 3 الی 9 ماه باقی می‌ماند.
روش درمانی بیوفیدبک برای درمان بی‌اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار یک عارضه شایع است که بسیاری از افراد با آن مبتلا هستند. درمان این عارضه می‌تواند با استفاده از روش بیوفیدبک موثر باشد. در این روش، ابزارهای الکترونیکی جمع‌آوری اطلاعات درباره عملکرد غیرارادی بدن فرد، مانند ضربان قلب، تعداد تنفس، فشار خون، دمای بدن و تنش عضلانی، استفاده می‌شوند. این اطلاعات دریافت شده بر روی یک صفحه نمایش نمایش داده می‌شوند که هم فرد مبتلا و هم پزشک آن را مشاهده می‌کنند.
مهمترین نکته در این روش، دخالت مستقیم فرد مبتلا به درمان است. با افزایش آگاهی فرد نسبت به اعمال ارادی و غیرارادی بدن خود و آموزش برای کنترل بیشتر نسبت به اعمال ارادی، می‌توان به درمان بی اختیاری ادرار دست یافت. این روش توسط فیزیوتراپ‌ها، فیزیولوژیست‌ها و پرستاران انجام میشود و در درمان بی اختیاری ادرار فوری و استرسی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحریک الکتریکی TENS برای درمان بی‌اختیاری ادرار
تحریک الکتریکی یکی از روشهای نوین درمان بی اختیاری ادرار است که از طریق عبور جریان الکتریکی خفیف به اعصاب ماهیچههای بخش تحتانی کمر یا لگن(بخشهای مرتبط با ادرار)، انجام میشود. این روش معمولا توسط پزشک فیزیوتراپ انجام میشود و مکانیزم آن تقویت ماهیچههای مثانه از طریق عبور جریانهای خفیف و تحریک الکتریکی است. از این روش برای درمان بی اختیاری فوری و استرسی و یا هر دوی آنها استفاده میشود. طول درمان با این روش متفاوت و با توجه به شرایط بیمار است. ممکن است برای فردی 12 هفته با دز 15دقیقه و دوبار در روز انجام شود.
