تکرر ادرار (مثانه تحریک‌پذیر) در مردان و زنان: دلایل و درمان

تاریخ 25 آبان 1402

تکرر ادرار به گونه‌ای است که فرد احساس اضطرار به دفع ادرار به مقدار بیشتر از حد طبیعی را دارد. این مسئله تنها یک عامل آزاردهنده و دلیلی برای خواب نامناسب نیست، بلکه ممکن است نشانه‌ی یک مشکل پزشکی جدی باشد. بسیاری از افراد ممکن است به اشتباه فکر کنند که این وضعیت چیزی است که باید با آن کنار بیایند یا ارزش مراجعه به پزشک را نداشته باشد، یا حتی احساس ترس از اینکه این مشکل نشانگر یک بیماری جدی باشد.

اما بسیاری از افراد هنگام مراجعه به پزشک متوجه می‌شوند که دلیل این مسئله ممکن است جدی یا مضر نباشد و احتمال بازگشت به عادات ادراری طبیعی وجود دارد. با این حال، اگر تشخیص داده شود که تکرر ادرار نشانه‌ی یک مشکل جدی است، در این صورت نیاز به مراقبت پزشکی بیشتر وجود دارد. زیرا هر چه زودتر فرایند تشخیص و درمان آغاز شود، احتمال درمان موفقیت‌آمیز نیز بیشتر خواهد بود.

دلایل

---

ادرار یک فرایند پیچیده است که عضلات گروه‌ها و انواع مختلف و همچنین یک شبکه عصبی پیچیده در مغز، ستون فقرات و داخل و اطراف مثانه در آن درگیر می‌باشند. بنابراین منطقی است که تکرر ادرار ممکن است علائم بیماری‌ها، شرایط و اختلالات متعدد فیزیولوژیکی و روانی باشد.

مهم است که به خاطر داشت که اگر تکرر ادرار ناشناخته و مداوم باشد، این ممکن است نشانه‌ی یک مشکل جدی باشد. برخی داروها مانند داروهای ادرارآور نیز می‌توانند این وضعیت را تحت تأثیر قرار دهند. مصرف بیش از حد مایعات قبل از خواب، به ویژه اگر حاوی الکل یا کافئین باشد، می‌تواند باعث تکرر ادرار در هنگام شب شود.

تکرر ادرار در زنان و مردان ممکن است تنها یک عادت باشد، اما در این صورت همچنان توصیه می‌شود که سایر مشکلات احتمالی بررسی شوند. دلایل شایع تکرر ادرار شامل دیابت، بارداری و مشکلات پروستات در مردان مسن می‌باشند.

سایر دلایل تکرر ادرار عبارتند از:

• اضطراب
• دارو مثلاً داروهای ادرارآور
• سکته مغزی یا سایر مشکلات مغزی یا سیستم عصبی
• عفونت غده پروستات (التهاب پروستات)
• بزرگ شدن پروستات
• عفونت کلیه 
• تومور یا یک توده در ناحیه لگن
• عفونت مثانه (التهاب دیواره مثانه)
• سندروم مثانه بیش فعال (انقباضات کنترل نشده مثانه)
• سرطان مثانه
• اختلال عملکرد مثانه
• سنگ مثانه 
• بی‌اختیاری ادرار
• بازشدگی غیر عادی (فیستول) مجرای ادرار
• پرتودرمانی لگن برای مثال جهت درمان سرطان
• دیورتیکولیت

علائم

---

تکرار ادرار به معنی دفع ادرار بیش از حد طبیعی است. این مشکل ممکن است با اضطرار ادرار همراه باشد، به این معنی که فرد ناگهانی و فوری برای دفع ادرار نیاز دارد و درد در مثانه نیز احساس می‌شود.

تکرار ادرار در مردان و زنان به معنی بی‌اختیاری ادرار نیست که در آن کنترل ارادی برای عملکرد مثانه وجود ندارد و یادآور رفلکس‌های غیر ارادی در نوزادان می‌باشد. با این حال، بی‌اختیاری ادرار می‌تواند یکی از دلایل تکرار ادرار باشد و یا همزمان با آن رخ دهد.

زمانی که پزشکان علائم ادراری را بررسی می‌کنند، تلاش می‌کنند که احتمالات مختلف مانند شب ادراری، تکرار ادرار در روز، بی‌اختیاری ادرار، علائم انسدادی (مانند جریان ضعیف و قطع شونده یا ادرار قطره قطره) و نشانه‌های التهابی (مانند احساس اضطرار و سوزش) را مورد ارزیابی قرار دهند.

تشخیص

---

به دلیل پیچیدگی فرایند ادرار، دلیل تکرر ادرار می‌تواند عصبی، فیزیکی یا حتی روانی باشد، بنابراین پزشک باید یک تشخیص کامل را انجام دهد. برای این منظور، یک معاینه فیزیکی انجام می‌شود و پزشک سوالاتی را جهت بررسی سابقه پزشکی می‌پرسد و اطلاعاتی را در مورد علائم شما جمع‌آوری می‌کند.

پس از در نظر گرفتن سابقه پزشکی و بسته به آنچه که در طی معاینه فیزیکی مشخص می‌شود، ممکن است پزشک برخی آزمایش‌ها را تجویز کند مانند:

• آزمایش ادرار: تعیین وجود هرگونه ترکیبات غیر طبیعی
• آزمایش‌های تصویربرداری: مانند سونوگرافی، برای نگاه کردن داخل بدن
• آزمایش‌های عصبی: برای بررسی وجود اختلالات عصبی
• تست‌های اورودینامیک: بررسی چگونگی جمع‌آوری و تخلیه ادرار توسط مثانه، اسفنکتر و مجرای ادرار.

تست‌های اورودینامیک از مشاهدات ساده تا اندازه‌گیری‌های دقیق با استفاده از تجهیزات پیشرفته متغیر می‌باشند. مشاهدات ساده شامل بررسی زمانی که برای ایجاد جریان ادرار طول می‌کشد، تعیین میزان ادرار تولید شده و توانایی قطع جریان ادرار هستند.

اندازه‌گیری‌های دقیق شامل استفاده از تجهیزات تصویربرداری به منظور مشاهده پر و خالی شدن مثانه با استفاده از مانیتورهایی جهت اندازه‌گیری فشار داخل مثانه و استفاده از حسگرهایی به منظور ثبت فعالیت عضلانی و عصبی می‌باشند.

بیشتر تست‌های اورودینامیک نیازی به آماده‌سازی خاصی ندارند، هر چند ممکن است برخی افراد نیاز به ایجاد تغییر در مصرف مایعات یا قطع مصرف برخی داروها داشته باشند. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که با مثانه‌ی پر وارد کلینیک شوید.

درمان

---

اهمیت مراجعه به پزشک و تشخیص درست، تعیین دلیل زمینه‌ای تکرر ادرار در زنان و مردان است. سپس بر مبنای آن درمان صورت می‌گیرد.

• برای مثال اگر دلیل آن دیابت باشد، در این صورت درمان برای دیابت ارائه خواهد شد که هدف از آن کنترل قند خون است.
• اگر دلیل عفونت کلیه باشد، در این صورت درمان معمولاً شامل یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک و احتمالاً مسکن خواهد بود.
• اگر دلیل این مشکل، مثانه بیش فعال باشد، در این صورت چند داروی توصیه شده وجود دارند که همراه با تکنیک‌های رفتاری می‌توانند احتمال موفقیت درمان را افزایش دهند. متداول‌ترین داروها شامل آنتی‌کولینرژیک‌ها می‌باشند که بیش فعالی عضله دترسور را هدف قرار می‌دهند. این داروها باید تنها تحت دستور پزشک مصرف شوند و می‌توانند عوارض جانبی مانند خشکی دهان، یبوست، تاری دید و گیجی (در سالمندان) به همراه داشته باشند.

سایر درمان‌ها برای تکرر ادرار عبارتند از:

• ورزش کگل: این ورزش‌های منظم روزانه عضلات لگن و مجرای ادرار را قوی می‌کنند و موجب تقویت مثانه می‌گردند. یاد گرفتن تکنیک و روش صحیح انجام آنها با تعداد دفعات توصیه شده (حداقل ۳۰ تا ۸۰ بار در روز به مدت ۸ هفته) مهم است.
• بیوفیدبک: همراه با ورزش‌های کگل انجام شده و به بهبود اختیار و کنترل عضلات لگنی کمک می‌کند.
• تمرین مثانه: هدف از آن کمک به مثانه جهت نگه داشتن ادرار به میزان طولانی‌تر و در نتیجه کمتر شدن تعداد دفعات ادرار می‌باشد. این روش شامل افزایش دوره‌ی بین مراجعه به دستشویی جهت خالی کردن مثانه بوده و به تدریج طی دو تا سه ماه انجام می‌شود.
• کنترل مصرف مایعات: برای مثال ممکن است نوشیدن پیش از خواب دلیل اصلی تکرر ادرار در مردان و زنان باشد.
• تغییر رژیم غذایی: پرهیز از مواد غذایی که باعث تحریک مثانه شده یا در نقش ادرارآور عمل می‌کنند برای مثال کافئین، الکل، شکلات، غذاهای ادویه‌دار، شیرین‌کننده‌های مصنوعی. مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر می‌تواند به کاهش یبوست که باعث بدتر شدن مثانه بیش فعال می‌شود، کمک کند.