شکستن سنگ حالب با اورتروسکوپی:عوارض و مزایا

تاریخ 15 نوامبر 2023

اورتروسکوپی روشی است که در طی آن جراح وسیله نوری کوچکی به‌ نام اورتروسکوپ (به ضخامت اسپاگتی) را از طریق مجرای ادرار و مثانه وارد حالب می‌کند تا محل سنگ کلیه را تشخیص دهد. فیبرهای لیزری کوچک‌ از طریق کانال اورتروسکوپ عبور کرده تا سنگ کلیه را تجزیه کنند.

لیزرهولمیوم (یاگ) یکی از رایج‌ترین و موثرترین سیستم‌های لیزری برای شکستن سنگ کلیه است که به روش کاملا سرپایی انجام می‌شود. سنگ‌هایی که معمولا کوچک‌تر از 1.5 سانتی‌متر بوده و در کلیه و یا قسمت‌های مختلف حالب قرار دارند از طریق اورتورسکوپی قابل تجزیه هستند.

مزایای اورتروسکوپی

سنگ‌های کلیه و حالب از طریق ابزار مخصوصی که به بدن وارد می‌شود، به‌طور مستقیم قابل مشاهده هستند. این سنگ‌ها می‌توانند با استفاده از لیزر تجزیه شوند. در روش اورتروسکوپی، از یک دستگاه کوچک به نام اورتروسکوپ استفاده می‌شود که از طریق کانال‌های طبیعی در بدن عبور می‌کند. این روش نیازی به جراحی و ایجاد برش در بدن بیمار ندارد و سنگ‌ها به‌راحتی قابل مشاهده هستند، به‌طوری که گاهی حتی می‌توانند در یک جلسه درمانی شکسته شوند.

دستگاه اورتروسکوپ انعطاف‌پذیری دارد و می‌تواند به تمام قسمت‌های کلیه و حالب وارد شود. با استفاده از این دستگاه، می‌توان تمام سنگ‌هایی که اندازه مناسبی داشته و در دسترس هستند را تخلیه یا تجزیه کرد.

قبل از درمان

در بیشتر موارد بنا به‌ صلاحدید پزشک و یا حتی به ‌دلایل اورژانسی و درد ناشی از انسداد کلیه، بیمار باید در بیمارستان بستری شود. به‌دلیل این‌که اورتورسکوپی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود بنابراین بیمار قبل از عمل باید از نوشیدن آب و یا خوردن غذا خودداری کند. بیمارستان‌ها دستورالعمل‌های متفاوتی برای قبل ازعمل بیماران دارند ولی معمولا توصیه می‌شود بیمار حداقل 5 ساعت قبل از عمل از خوردن و کمتر از 5 ساعت از نوشیدن اجتناب کند.

اگر اورتروسکوپی به‌منظور شکستن سنگ صورت گیرد معمولا قبل ازعمل نیاز به اشعه‌ایکس است. برای اطمینان از عفونت ادراری، نمونه ادرار بیمار مورد آزمایش قرار می‌گیرد. اغلب اوقات آنتی‌بیوتیک قبل ازعمل تجویز می‌شود اما گاهی برای پیشگیری از عفونت باکتریایی ممکن است از چند روز قبل ازعمل این کار انجام شود. در برخی موارد برای تکمیل درمان ممکن است بیمار به 2 و 3 جلسه اورتروسکوپی نیاز داشته باشد بنابراین باید درنظر داشت که سنگ کلیه و حالب تنها با 1 جلسه درمان نمی‌شود.

فرایند درمان

برای معاینه مثانه، از یک دوربین باریک (تلسکوپ) و تحت بیهوشی عمومی استفاده می‌شود. این روش به سیستوسکوپی مثانه معروف است. پزشک کنتراست یا ماده حاجب را به داخل ورید دست بیمار تزریق می‌کند. این ماده از طریق جریان خون وارد سیستم ادراری بیمار شده و تصویربرداری از سیستم ادراری صورت می‌گیرد. تلسکوپ از طریق مجرای ادرار (لوله آب)، مثانه، حالب (لوله بین مثانه و کلیه) و در صورت نیاز از کلیه عبور می‌کند.

مرحله بعدی شامل تشخیص موقعیت سنگ، تلاش برای شکستن سنگ و یا هدایت آن به سمت کلیه به‌منظور سنگ‌شکنی با دستگاه (ESWL) می‌باشد. اگر قرار باشد سنگ شکسته و یا تجزیه شود، این کار با کمک لیزر و یا چکش‌های کوچکی صورت می‌گیرد. در نهایت، یک لوله مخصوص (استنت حالبی دابل جی) در حالب، بین کلیه و مثانه قرار می‌گیرد.

انجام این کار ضروری است زیرا ممکن است حالب متورم شده و جریان ادرار از کلیه به مثانه را مسدود کند. گاهی‌ اوقات به‌جای استنت، از لوله باریک و مخصوصی استفاده می‌شود که از کلیه عبور کرده و از طریق مجرای ادرار وارد کیسه جمع‌آوری ادرار می‌شود.

لوله مخصوص معمولا به‌مدت 1 و یا چند روز داخل بدن بیمار قرار می‌گیرد و سپس به‌راحتی خارج می‌شود. این لوله باریک به‌منظور تخلیه مثانه، از طریق مجرای مثانه در مثانه قرار می‌گیرد و لزومی ندارد بیش‌تر از 24 ساعت در مثانه بماند.

بعد از درمان

گاهی بعد از درمان به خاطر وجود خون در ادرار رنگ آن تغییر کرده و قرمز می‌شود. این امر طبیعی است و جای نگرانی ندارد. معمولا بعد از درمان برای بیماران داروی آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. بعد از خارج کردن سوند اگر استنت دابل جی وارد بدن بیمار شود ممکن است علائمی زیرمشاهده شود:

• تکرر ادرار و نیاز به دفع سریع ادرار
• احساس درد و ناراحتی در مثانه و کلیه هنگام تخلیه ادرار
• وجود خون در ادرار به‌ویژه در زمان انجام فعالیت

تمام علائم ذکر شده موقت هستند ولی در صورتی که با تب همراه و برای بیمار مشکل‌ساز شوند  باید حتما توسط پزشک متخصص بررسی شوند. در بعضی مواقع بعد از اورتروسکوپی ممکن است برای اطمینان از وجود سنگ نیاز به اشعه‌ایکس ساده و یا اشعه ایکس با کنتراست (IVU) باشد. استنت حالب  معمولا در بیمارستان و تحت بیهوشی موضعی و با کمک سیستسکوپ منعطف به‌صورت سرپایی از بدن بیمار خارج می‌شود. در صورتی که سنگ به سمت کلیه حرکت کرده باشد گام بعدی درمان شامل استفاده از دستگاه سنگ‌شکن کلیه (ESWL) برای شکستن سنگ است.

هر چند وقت یک‌بار نیاز به تکرار اورتورسکوپی است؟

به دلیل تورم شدید ناشی از وجود سنگ در حالب، ممکن است پزشک در جلسه اول درمان نتواند به سنگ دسترسی پیدا کند. در چنین مواردی، یک استنت در حالب قرار داده می‌شود. این استنت به ادرار از کلیه به مثانه تخلیه کردن کمک می‌کند و در نتیجه حالب بزرگ‌تر می‌شود. این امر باعث می‌شود که انتقال اورتروسکوپ و دسترسی به سنگ و شکستن آن آسان‌تر باشد.

گاهی اوقات، در صورتی که سنگ بسیار بزرگ باشد، یک جلسه درمان کافی نیست و سنگ در طی دو جلسه از بدن دفع یا شکسته می‌شود. همچنین، در برخی موارد، قطعات کوچک‌تر سنگ یا حتی کل سنگ ممکن است به سمت کلیه حرکت کنند. اگر اورتروسکوپ در دسترس باشد، می‌توان سنگ را به سمت کلیه هدایت کرده و با استفاده از لیزر، قطعات سنگ را دفع یا تجزیه کرد.

عوارض

عوارض ناشی از اورتروسکوپی شامل:

• عفونت ادرار: این مورد معمولا تنها با مصرف آنتی‌بیوتیک قابل درمان است.
• خونریزی: این مشکل به ‌سرعت برطرف می‌شود.
• آسیب به حالب که منجر به تنگ ‌شدن و یا سوراخ شدن حالب می‌شود. این مورد معمولا به ‌ندرت پیش می‌آید و با وارد کردن بالن و یا قرار دادن استنت رفع می‌شود.
• عدم شکستن و یا دفع سنگ: در این حالت باید از طریق روش‌های دیگر اقدام به دفع و یا شکستن سنگ کرد.
• سوراخ شدن حالب: در چنین مواقعی استنت به‌ مدت چندهفته در بدن بیمار کار گذاشته می‌شود.
• جدا شدن حالب از کلیه: این مورد بسیار نادر و معمولا اجتناب‌پذیر است و از طریق جراحی باز ترمیم می‌شود.
• درد در ناحیه شکم یا پشت
• عوارض جانبی ناشی از استنت دابل جی

روش‌های جایگزین

گزینه‌های درمانی دیگر شامل:

• لیتوتریپسی امواج شوک از خارج بدن ESWL)): این مورد بیشتر برای خردکردن سنگ‌های کوچک بالای حالب و پایین حالب نزدیک مثانه انجام می‌شود. اورتروسکوپی توسط متخصصین اورولوژی انجام می‌شود.
• نفرولیتومی از راه پوست (PCNL): این روش از طریق برش کوچک در پشت و عبور دادن لوله از طریق کلیه انجام می‌شود و تاثیر خوبی در شکستن سنگ‌های بالای حالب دارد. به دلیل برشی که برای انتقال لوله صورت می‌گیرد این روش در مقایسه با اورتروسکوپی تهاجمی‌تر است.
• لاپاراسکوپی یا جراحی باز: این روش موفق‌تر از اورتروسکوپی است اما از آن‌ جایی‌که از طریق برش‌های متعدد صورت می‌گیرد نیاز به بستری طولانی‌مدت در بیمارستان دارد. گرچه خطر مطلق لاپاراسکوپی بسیار کم است اما خطر ناشی از عفونت در این روش بیمار را بسیار تهدید می‌کند. معمولا وقتی تمام روش‌های درمانی با شکست مواجه شدند پزشک از طریق لاپاراسکوپی وارد عمل می‌شود.