آزواسپرمی یکی از دلایل عمده ناباروری مردان – بدان معنا که در مایع منی (سمن) آنها اسپرم قابل اندازه گیری وجود ندارد – است. به صورت عادی، بیضه ها که درون کیسه بیضه قرار می‌گیرند، مولد اسپرم هستند. اسپرم به منظور ترکیب با مایع سیال و شکل گیری اسپرم، به درون سیستم تناسلی جریان می‌یابد. آزواسپرمی که در 5 تا 10 درصد مردان دیده می‌شود، عامل ناباروری در نظر گرفته می‌شود. این مشکل ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشد و یا به تدریج رخ دهد.
انواع آزواسپرمی
دو نوع آزواسپرمی وجود دارد :
• آزواسپرمی انسدادی : در این مورد، تولید اسپرم حالتی طبیعی دارد، اما لوله تناسلی از هر دو بیضه مسدود است. این بدان معناست که هیچ اسپرم قابل اندازه گیری درون سمن نخواهد بود. برخی بیماران ممکن است مشکلات متفاوتی در هر سمت کیسه بیضه داشته باشند.
• آزواسپرمی غیر انسدادی : این حالت مربوط به تولید ضعیف اسپرم است. مردان در این حالت اسپرم های کافی و قابل تشخیصی در شمارش اسپرم های سمن تولید نمی کنند.
دلایل آزواسپرمی
دلایل آزواسپرمی وابسته به نوع آن متفاوت است. رایج ترین دلایل آزواسپرمی عبارتند از:
دلایل آزواسپرمی انسدادی
انسداد عمدتا در قسمتهای زیر رخ می‌دهد :
• اپیدیدیمیس : لوله ای در پشت هر بیضه که محل تکامل اسپرم به شمار می‌رود.
• واس دفرانس : لوله منتقل کننده اسپرم از اپیدیدیمیس
• مجرای انزالی : لوله ای که اسپرم وارد آن می‌شود و در ترکیب با مایع، سمن را تشکیل می‌دهد.
انسداد اپیدیدیمیس:
شرایط متفاوتی می‌تواند منجر به انسداد اپیدییمیس شود :
• عفونت هایی همچون التهاب اپیدیدیم
• التهاب
• آسیب / ترومای بیضه
• مشکلات ژنتیکی نادر : آنها می‌توانند منجر به انسداد یا رشد غیرعادی شوند.
تصلب کیستی بافت ها می‌تواند منجر به چرک تراوی و گیر کردن سمن شود. این مشکل حتی گاهی در مردان دارای جهش ژنی کیست های فیبری نیز به وجود می‌آید اما نشانه هیچ بیماری دیگری نخواهد بود.
جراحی واز دفرانس:
پزشک در حین وازکتومی هر واز دفرانس (لوله منی) را می‌برد یا گره می‌زند و این عمل جریان اسپرم را قطع خواهد نمود. اما موارد دیگری نیز هست که می‌تواند همین آثار را به همراه داشته باشند :
• تروما / صدمه
• جراحی های پیشین به دلایلی دیگر، من جمله ترمیم فتق
• جهش ژنی کیست های فیبری که منجر به عدم تشکیل نرمال به مجرای پیشاب می‌شود.
انسداد مجرای انزال:
برخی انسدادهای مجرای انزالی به صورت مادرزادی وجود دارند. برخی دیگر در طول زمان ایجاد می‌شوند و دلیل آن می‌تواند:
• عفونت
• تروما
• جراحی های پیشین باشند.
دلایل آزواسپرمی غیرانسدادی
دلایل بسیاری می‌تواند برای آزواسپرمی غیرانسدادی برشمرد:
ژنتیک:
تمامی دلایل ژنتیکی تولید اسپرم ناقص هنوز یافته نشده اما درک موارد زیر از اهمیت بالایی برخوردارند:
• دلایل مشخص و قابل تشخیص می‌تواند با احتمال بیشتری به یافتن اسپرم های نهان و درمان کمک نماید.
• ممکن است این جهش های ژنتیکی را به کودکانتان نیز منتقل نمایید و مشاوران ژنتیکی ما می‌توانند به شما در این تصمیمات مهم یاری برسانند.
نبود کروموزوم Y
کروموزوم Y حاوی ژن های بسیاری است که برای تولید اسپرم حیاتی هستند، اما برخی مردان بخشهای مهمی از آن را ندارند. نبود کروموزوم Y عامل 10 درصد از آزواسپرمی ها است. پسری که پدرش به مشکل نبود کروموزم Y مبتلا است، این مشکل را به ارث خواهد برد.
ناهجاری کاریوتیپ:
مردان معمولا دارای 46 کروموزوم هستند : 22 جفت کروموزوم که در کل 44 تای آنها را تشکیل می‌دهد، بعلاوه یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y . اما حدود 10 درصد از بیماران مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی، با ناهنجاری هایی روبرو هستند که تولید اسپرمشان را محدود می‌نماید. دارا بودن یک کروموزوم X بیشتر منجر به ابتلا به سندروم کلاین فلتر می‌شود که از نشانه های آن عملکرد بیضوی ضعیف و همچنین شمارگان اسپرم و سطح تستوسترون پایین خواهد بود.
تشعشعات و مواد سمی:
قرارگیری در معرض برخی مواد خاص می‌تواند تولید ناقص اسپرم را به همراه داشته باشد:
• فلزات سنگین
• شیمی درمانی
• رادیوتراپی
اگر قصد انجام شیمی درمانی یا رادیوتراپی دارید، بهتری است که از پیش اسپرم هایتان را منجمد نمایید.
دارو:
داروهای متفاوتی ممکن است به تولید اسپرم آسیب بزند. تستوسترون یکی از موارد است : در حالیکه این هورمون برای عملکرد باروری نرمال ضروری است، مصرف مکمل های آن می‌تواند منجر به آزواسپرمی شود.
عدم توازن هورمونی:
ممکن است که عدم توازن هورمون ها منجر به آزواسپرمی شود و پزشک می‌تواند آن را درمان کند.
واریکوسل:
عروق بیضه ممکن است بزرگ شده و منجر به ایجاد واریکوسل و تولید اسپرم های ناقص شود.
تشخیص آزواسپرمی
معمولا آزواسپرمی توسط آنالیز اسپرم و بررسی سابقه پزشکی تشخیص داده می‌شود.
بررسی سابقه ی پزشکی
به عنوان بخشی از تشخیص، پزشک سابقه پزشکی بیمار من جمله موارد زیر را نیاز خواهد داشت :
• موفقیت یا شکست در باروری در گذشته (توانایی تولد بچه)
• بیماری های کودکی
• صدمات یا جراحی در ناحیه لگنی
• عفونت مجاری ادراری یا سیستم تناسلی
• بیماری های مقاربتی جنسی
• قرارگیری در معرض تشعشعات یا شیمی درمانی
• هر گونه مصرف دارو در گذشته یا حال
• تب یا قرارگیری در معرض گرما من جمله سونای مکرر یا حمام بخار (گرما سلولهای اسپرم را از بین می‌برد)
• سابقه خانوادگی نقایص مادرزادی، عقب ماندگی ذهنی، مشکلات تناسلی یا کیست های فیبری
معاینه ی فیزیکی
پزشک همچنین آزمون های فیزیکی اجرا نموده و موارد زیر را بررسی خواهد نمود :
• تکامل کلی، اندازه و شکل بدن و ارگان های تناسلی
• محتویات آلت تناسلی و کیسه بیضه
• وجود یا عدم وجود واز دفرانس
• حساسیت یا تورم اپیدیدیم
• وجود یا عدم وجود واریکوسل
• معاینه رکتوم به منظور وجود یا عدم وجود انسداد مجاری انزالی
آنالیز اسپرم
در صورت عدم مشاهده هر گونه سلول اسپرمی در نمونه های مایع منی قرار گرفته در سانتریفیوژ و سپس با استفاده از میکروسکوپ های توان بالا، آزواسپرمی تشخیص داده می‌شود. سانتریفیوژ یک ابزار آزمایشگاهی است که نمونه آزمایش را با سرعتی بالا و به منظور جداسازی آن به بخش های مختلفش، می‌چرخاند. در رابطه با مایع منی، اگر در آن سلولهای اسپرم وجود داشته باشد، از مایع اطرافش جدا خواهد شد و می‌توان آنها را در زیر میکروسکوپ مشاهده نمود.
سایر روش های تشخیص ازواسپرمی
پزشک ممکن است از آزمایش های زیر نیز استفاده نماید :
• اندازه گیری سطح هورمونهایی مانند تستوسترون و هورمون های محرک فولیکل ها (FSH)
• آزمایشات ژنتیکی
• تصاویر اشعه ایکس و مافوق صورت از ارگانهای تناسلی به منظور بررسی وجود هر گونه مشکل در اندازه یا شکل و همچنین وجود تومور، انسداد یا عدم خونرسانی کافی
• تصویربرداری از مغز به منظور بررسی وجود اختلالات هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز
• در صورت نرمال بودن اندازه بیضه ها و سطح هورمونی، از نمونه برداری بیضه ها به منظور بررسی نوع آزواسپرمی (انسدادی یا غیرانسدادی) استفاده می‌شود. نمونه نرمال به معنای امکان انسداد در برخی نقاط در سیستم انتقال اسپرم خواهد بود. گاهی اوقات هر اسپرمی که در بیضه ها پیدا می‌شود را به منظور تجزیه و تحلیل های آینده یا کمک به بارداری، منجمد می‌شوند.
درمان آزواسپرمی
دوره درمان به دلیل بروز آزواسپرمی و متناسب با هر بیمار خواهد بود. پزشک با شما راجع به مورد بخصوص‌تان صحبت و گزینه های پیش رو به منظور درمان را بازگو خواهد نمود.
درمان آزواسپرمی انسدادی
جراحی معمولا می‌تواند انسداد لوله تناسلی را ترمیم نماید و یا ارتباطی را که به دلیل نقص مادرزادی هیچوقت ایجاد نشده را ایجاد نماید. اگر امکان ترمیم به وسیله جراحی وجود نداشته باشد و یا از آن اجتناب می‌کنید، معمولا گزینه های دیگری نیز وجود دارد. پزشک می‌تواند اسپرم را از موارد زیر استخراج نماید :
• بیضه ها
• اپیدیدیمیس، لوله مجاور بیضه که اسپرم تکامل می‌یابد.
• لوله منی (واز دفرانس)، لوله ای که اسپرم را از آنجا منتقل می‌کند
پزشک اسپرم را به منظور تلاش برای لقاح مصنوعی (IVF) استخراج خواهد نمود.
اگر جراحی ممکن باشد، دو نوع اصلی وجود دارد : ریزجراحی و جراحی اندوسکوپی.
آزواسپرمی انسدادی و ریزجراحی (میکرو جراحی):
ریزجراحی روش ثابت شده ای است که سابقه ای طولانی دارد. در این جراحی :
• با استفاده از ماده بیهوشی، به خواب می‌روید.
• پزشک برشهای کوچکی در بیضه ایجاد می‌نماید
• پزشک با استفاده از ابزار بخصوص و بزرگنمایی با قدرت بالا به دقت انسداد را ترمیم نموده و یا ارتباطی که قطع شده را احیا نموده و برش را خواهد بست.
آزواسپرمی انسدادی و جراحی اندوسکوپی:
جراحی اندوسکوپی یک روند کم تهاجمی است که از برشهای کوچک تری استفاده می‌نماید. در حین این جراحی :
• با بیهوشی، به خواب می‌روید و برای راحتی بیشتر از بی حسی موضعی نیز استفاده می‌شود.
• پزشک یک اسکوپ (برای مثال میکروسکوپ) مخصوص (بسیار باریک و منعطف) دارای یک دوربین، چراغ و عامل بزرگنمایی به درون نقطه جراحی وارد نموده و تصویر آن را برای راهنمایی بر روی یک نمایشگر می‌بیند.
• به منظور عدم نیاز به ایجاد برشی دیگر، اسکوپ به دقت درون مجرای پیشاب وارد می‌شود.
درمان آزواسپرمی غیرانسدادی
راه های درمان آزواسپرمی غیر انسدادی عبارتند از:
هورمون درمانی:
بسته به سطح اسپرم موجود، برخی مردان مبتلا به آزواسپرمی غیرانسدادی، می‌توانند از درمان با استفاده از هورمونهای بخصوصی که اسپرم را به سمن باز می‌گرداند و یا احتمال یافتن اسپرم در فرایند استخراج را زیاد می‌کند، بهره مند شوند. این هورمون های عبارتند از :
• هورمونهای محرک فولیکل ها (FSH)
• گونادوتروپین کوریونی انسان (HCG)
• کلومیفن
• آناستروزول
• لترازول
جراحی واریکوسل:
برخی مردان ممکن است به واریکوسل – عروق بزرگ شده در کیسه بیضه که می‌تواند از تولید اسپرم جلوگیری نماید – مبتلا باشند. پزشک در حین جراحی میکروسکوپی واریکوسل با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی، عروق مشکل دار را تشخیص داده و گره خواهد زد و در عین حال به دقت اقدام به حفظ ساختارهای حیاتی اطراف (برای مثال شاهرگ، لوله منی، کانالهای لنفاوی) خواهد نمود. اکثر مردان، بازگشت پس از این عمل شاهد بازگشت اسپرم به منی‌شان خواهند بود. آنهایی که به موفقیت دست پیدا نمی کنند، می‌توانند اقدام به استخراح اسپرم نمایند.
پیشگیری از آزواسپرمی
راه مشخصی برای پیشگیری از مشکلات ژنتیکی عامل آزواسپرمی وجود ندارد. می‌توانید از اقدامات زیر به منظور پیشگیری از آزواسپرمی استفاده نمایید :
• خودداری از فعالیت هایی که می‌تواند به سیستم تناسلی آسیب وارد آورند.
• خودداری از قرار گیری در معرض تشعشعات
• آگاهی از خطرات و مزایای داروهایی که به تولید اسپرم آسیب می‌زنند.
• خودداری از قرار دادن طولانی مدت بیضه ها در معرض دمای زیاد
