فهرست موضوعات
تاریخ 15 نوامبر 2023
علت روانی ناباروری ثانویه
بسیاری از آقایان در اثر ناباروری ثانویه دچار ناراحتی های روانی متعدد میشوند. آنها فکر میکنند که در حال حاضر یک فرزند، شاید هم چند فرزند دارند و باید با داشتن چنین خانوادهای احساس خوشبختی و رضایت بکنند. اما واقعیت این است که رویای داشتن خانوادهای بزرگتر هیچ اشکالی ندارد. هر فردی نظر خاصی درباره خانواده رویایی خودش دارد. برخی خانواده پرجمعیتی را تجسم میکنند که خواهرها و برادرها در دوران کودکی با هم در حیاط بازی میکنند و در دوران بزرگسالی نیز از یکدیگر حمایت میکنند؛ اما عده ای ترجیح میدهند که فقط یک فرزند داشته باشند و او را به بهترین وجه تربیت کنند. هر خانوادهای منحصر به فرد است و امیدها و رویاهای خاص خود را دارد. ناباروری ثانویه علیرغم داشتن فرزند میتواند به همان اندازه ناباروری اولیه دردناک و ناراحت کننده باشد. احساس ناراحتی، ناامیدی و حسرت داشتن فرزند کاملاً عادی و قابل درک است. بنابراین اگر آرزوی داشتن فرزندان بیشتری دارید، از ناراحتی خود احساس گناه نکنید.
دلیل ناباروری ثانویه در مردان
در این بخش با دلایل ناباروری ثانویه مردان آشنا می‌شوید.
واریکوسل
انسداد وریدهای کیسه بیضه یا واریکوسل به ورم غیرطبیعی کیسه بیضه که موجب افزایش دمای بیضه و تأثیرات منفی بر روی اسپرم‌ها می‌شود، معروف است. واریکوسل یکی از عوامل ناباروری در بیست درصد مردان است. اتساع عروق و ورم کیسه بیضه باعث افزایش دمای بیضه می‌شود که این موضوع میتواند تأثیرات مخربی بر روی اسپرم‌ها داشته باشد. دمای بالای بیضه‌ها میتواند منجر به از بین رفتن اسپرم‌ها، کاهش تعداد اسپرم‌های سالم یا تغییر شکل آنها شود و در نتیجه مشکلاتی برای باروری ایجاد کند.
عفونت
بعضی عفونت‌ها مانند سل، اوریون، مایکوپلاسما، آبله مرغان و عفونت‌های ادراری تعداد اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد. این عفونت‌ها به دلیل از بین بردن اسپرم‌ها و تاثیر گذاشتن بر تولید آنها منجر به ناباروری می‌شود.
آسیب دیدن اندام‌های تناسلی
چنانچه اندام‌های تناسلی به دلایلی مانند جراحی مجاری ادراری ـ تناسلی برای درمان بی‌اختیاری ادرار، سانحه یا وجود تومور خوش‌خیم یا بدخیم در پروستات یا بیضه و انجام شدن شیمی درمانی یا پرتودرمانی آسیب دیده باشد، تعداد اسپرم‌ها کم می‌شود و مشکل ناباروری ثانویه پیش می‌آید.
سبک زندگی
وابستگی به استعمال دخانیات قاتل باروری مردان است. اگر آنقدر خوش‌شانس بوده‌اید که همسرتان علیرغم غرق کردن خودتان در دخانیات و مواد مضر باردار شده است، مطمئن نباشید که بار دوم هم بتوانید شانس بیاورید. اگر دخانیات را ترک نکنید، سلامت اسپرم‌ها را به خطر می‌اندازید و راه را برای ناباروری ثانویه هموار می‌کنید.
مصرف بعضی داروها
مصرف بعضی داروها، مانند اسپیرونولاکتون، کتوکونازول، سایمتیدین، تتراسایکلین، نیتروورانتوئین، سولفاسالازین، تامسولوسین، فیناستراید، کلشیسین، متادون، متوترکسات، فنی‌توئین، تیوریدازین، بلوکرهای کانال کلسیم و عامل‌های سیتوتوکسیک باعث ناباروری ثانویه می‌شود.
عامل‌های محیطی
ناباروری ثانویه همواره معلول ناراحتی‌های روانی یا عادت‌های غذایی ناسالم نیست، عامل‌های محیطی نیز قدرت ناباروری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. استفاده از آفت‌کش‌های تهیه شده از مواد شیمیایی، تماس داشتن با سرب، دی سولفید کربن و حرارت بالا بر تعداد و سلامت اسپرم‌های مردان اثر می‌گذارد.
علل روانی
استرس به روش‌های مختلف به سلامتی آسیب می‌زند و مسلماً به اسپرم‌ها نیز رحم نمی‌کند. استرس محور هورمونی را مختل می‌کند و باعث کم شدن تولید تستوسترون می‌شود که به نوبه‌ی خود اسپرماتوژنز را کاهش می‌دهد و با تاثیر گذاشتن بر مورفولوژی اسپرم‌ها در نهایت منجر به ناباروری می‌شود.
اختلال‌های خونی
هرچند باروری مسئله‌ی اصلی بیماران دچار اختلال خونی نیست، در هر حال بهتر است بدانید که ابتلا به بعضی بیماری‌های خونی مانند بیماری سلول‌های داسی شکل، تالاسمی، هموکروماتوز (وجود مقدار زیادی آهن در خون) به اندام‌های دیگر آسیب می‌زند و منجر به ناباروری می‌شود.
ابتلا به بیماری‌ها
چاقی و دیابت نوع دو احتمال باروری را کاهش می‌دهد. شانس آبستنی به موازات بالا رفتن سن برای این گروه از بیماران کمتر می‌شود. تشدید شدن این عارضه‌ها ناباروری ثانویه را بعد از متولد شدن فرزند اول در پی خواهد داشت.
تشخیص نازایی ثانویه در مردان
آزمایش‌های ناباروری ثانویه مانند آزمایش‌های ناباروری اولیه است.
- معاینه بالینی عمومی و بررسی سابقه پزشکی: پزشک اندام‌های تناسلی را معاینه می‌کند و درباره‌ی سابقه‌ی ابتلا به عارضه‌های ارثی، بیماری‌های مزمن، آسیب‌دیدگی‌ها یا جراحی‌های تاثیرگذار بر باروری از بیمار سوال می‌کند. همچنین پزشک سوالاتی را درباره عادت‌های جنسی و رشد جنسی در دوران بلوغ می‌پرسد.
- آنالیز منی: نمونه منی (سمن) از طریق خودارضایی و انزال در مطب به دست می‌آید و داخل ظرف مخصوصی ریخته می‌شود یا این که کاندوم مخصوصی برای جمع‌آوری نمونه حین مقاربت به مرد داده می‌شود. سپس نمونه منی برای اندازه‌گیری تعداد اسپرم‌های موجود و بررسی ناهنجاری‌های شکلی (مورفولوژی) و حرکت (جنبندگی) اسپرم‌ها به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. کارشناس آزمایشگاه وجود نشانه‌های مشکلاتی مانند عفونت را در نمونه بررسی می‌کند. تعداد اسپرم‌ها غالباً در یک نمونه تفاوت چشمیگری با نمونه‌ی دیگر دارد. به همین دلیل عموماً چند آزمایش ظرف یک مدت مشخص انجام می‌شود تا جواب دقیقی به دست بیاید. اگر نتایج آنالیز منی نرمال باشد، پزشک قبل از دستور آزمایش‌های بیشتر برای تست ناباروری مرد توصیه می‌کند که زن نیز آزمایش‌هایی را انجام دهد.
- سونوگرافی اسکروتوم (کیسه بیضه): در این روش تشخیصی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تهیه‌ی تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. سونوگرافی کیسه‌ی بیضه واریکوسل یا دیگر مشکلات بیضه و ساختارهای نگهدارنده را نشان می‌دهد.
- آزمایش هورمون‌ها: هورمون‌هایی که توسط غده هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه‌ها تولید می‌شود، نقش مهمی در رشد جنسی و تولید اسپرم دارند. ناهنجاری‌های مربوط به هورمون‌ها و اندام‌های دیگر نیز بر قدرت باروری اثر می‌گذارد. میزان هورون تستوسترون و هورمون‌های دیگر در آزمایش خون اندازه‌گیری می‌شود.
- آزمایش ادرار بعد از انزال: وجود داشتن اسپرم در ادرار نشان می‌دهد که اسپرم‌ها به جای آن که بعد از انزال از آلت خارج شوند، رو به عقب به مثانه برمی‌گردند. از این عارضه با اصطلاح انزال برگشتی یاد می‌شود.
- نمونه‌برداری از بیضه: پزشک نمونه‌ای از بیضه را با استفاده از سوزن برمی‌دارد. اگر نتایج عمل بیوپسی بیضه نشان دهد که تولید اسپرم نرمال است، احتمالاً انسداد یا مشکلات دیگر مربوط به انتقال و حرکت اسپرم باعث ناباروری شده است.
- آزمایش تخصصی عملکرد اسپرم: تست‌های متعددی برای بررسی نرخ زنده ماندن اسپرم‌ها بعد از انزال، چگونگی نفوذ اسپرم در تخمک و وجود مشکل در رسیدن و چسبیدن اسپرم به تخمک انجام می‌شود.
- سونوگرافی ترانس رکتال: ژل روی پروب سونوگرافی کوچکی زده می‌شود تا لغزنده شود، سپس متخصص پروب را وارد رکتوم (راست روده) می‌کند تا بتواند پروستات را ببیند و انسداد لوله‌های منتقل کننده منی (مجاری انزال و سمینال وزیکول) را بررسی کند.
درمان ناباروری ثانویه در مردان
درمان دارویی
داروهای باروری به روش‌های زیر به درمان ناباروری ثانویه در مردان کمک می‌کند:
- تحریک تولید هورمون: آمپول‌ها و قرص‌های ناباروری حاوی هورمون‌های سنتزی یا موادی شبه هورمونی هستند. این داروها تعادلی را بین هورمون‌های مختلف مسئول تولیدمثل ایجاد میکنند و میزان تستوسترون را در مردان افزایش میدهند.
- بهبود تولید منی: فاکتور اصلی تاثیرگذار بر باروری مردان ناتوانی اندام‌های تناسلی در تولید منی است. در چنین مواردی دارو برای افزایش تولید اسپرم‌های سالم و جنبنده تجویز می‌شود. این داروها گاهی تولید مایع منی را نیز افزایش می‌دهد.
- بالا بودن قند خون گاهی منجر به ناباروری در مردان و زنان می‌شود. این گروه از بیماران باید دارو برای کنترل کردن قند خون و پیشگیری از دیابت و ناباروری دریافت کنند.
- تحریک جریان خون: داروهای باروری نه تنها فعالیت اندام‌های تناسلی را بازیابی می‌کند، بلکه جریان خون را نیز تحریک می‌کند. چنانچه ناباروری پی‌آمد ضعیف بودن گردش خون در ناحیه‌ی تناسلی باشد، امید به باروری با مصرف دارو افزایش می‌یابد.
- افزایش میل جنسی: داروهای باروری باعث تحریک میل جنسی می‌شود. زندگی جنسی همسران در پی افزایش یافتن میل جنسی بهتر و پرشورتر می‌شود.
داروهای باروری مختلف برای مردان
اکثر داروهای باروری که برای زنان تجویز می‌شود، برای درمان ناباروری مردان نیز به کار برده می‌شود، چون تولید مثل در هر دو جنس توسط هورمون‌های یکسانی کنترل می‌شود. در این بخش با بعضی از بهترین داروهای باروری بدون نسخه آشنا می‌شوید:
- کلومیفن: این دارو تولید هورمون‌های هیپوفیز، هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی کننده (LH) را افزایش می‌دهد. این هورمون‌ها باعث می‌شود که بیضه‌ها تستوسترون ترشح کنند و اسپرم‌های سالمی تولید شود.
- گنادوتروپین‌ها (Hcg و hMG): این دارو بیضه‌ها را تحریک به تولید تستوسترون و اسپرم می‌کند. این دارو گاهی در کنار انجام درمان‌های کمک باروری (ART ) مصرف می‌شود.
- لتروزول: این دارو برای درمان مشکلات مربوط به اسپرم مصرف می‌شود. لتروزول میزان هورمون تستوسترون را در بدن افزایش می‌دهد تا تعداد اسپرم‌ها نیز بیشتر شود.
- ژل، آمپول یا قرص تستوسترون سنتزی: مصرف این داروها میزان هورمون تستوسترون را در بدن افزایش می‌دهد. مصرف ژل نسبت به قرص ایمن‌تر است. استعمال جلدی تستوسترون در حال حاضر روش متداول است.
- بروموکریپتین: این دارو از آزاد شدن هورمون پرولاکتین در بدن جلوگیری می‌کند، پرولاکتین هورمونی است که موجب کاهش تستوسترون می‌شود. مصرف بروموکریپتین برای مردانی مفید است که به دلیل هیپرپرولاکتینمی دچار اختلالات اسپرم شده‌اند.
- ایمی‌پرامین: این دارو برای درمان انزال برگشتی توصیه می‌شود. ایمی‌پرامین انزال غیرعادی اسپرم‌ها از مثانه به آلت را معکوس می‌کند.
- آنتی بیوتیک و داروهای ضدقارچی: این داروها برای درمان عفونت‌های باکتریایی و قارچی دستگاه تناسلی به کار برده می‌شود.
تلقیح داخل رحمی (IUI )
پزشک اسپرم را در روش تلقیح داخل رحمی با استفاده از لوله داخل رحم زن قرار می‌دهد. IUI غالباً راه‌حل مناسبی برای پایین بودن تعداد اسپرم‌ها، رفع مشکلات مربوط به حرکت و جنبندگی اسپرم‌ها، درمان انزال برگشتی و دیگر علل ناباروری است.
لقاح خارج رحمی (IVF )
IVF یک روش درمانی است که در آن تخمک زن یا اهدا کننده تخمک در پتری دیش به اسپرم رسانده می‌شود. برای انجام آی‌وی‌اف، تخمدان‌ها به شدت تحریک میشوند که این تحریک معمولاً از طریق داروها انجام می‌شود. در این روش، بسیاری از تخمک‌های بالغ بازیابی میشوند و تا 5 تا 3 روز بعد، تخمک‌های بارور شده (نطفه) درون رحم قرار داده میشوند. آی‌وی‌اف عموماً برای زنانی مناسب است که دچار مشکل انسداد لوله‌های فالوپ هستند. همچنین، IVF در حال تبدیل شدن به یک روش درمانی متداول برای مردانی است که دچار الیگواسپرمی (تعداد پایین اسپرم) بسیار شدید و غیرقابل درمان هستند.
تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسم (ICSI )
ICSI نوعی آی وی اف است که در صورت ناباروری شدید مردان توصیه می‌شود و امکان آبستنی را برای همسرانی به ارمغان می‌آورد که امید بچه‌دار نشدن ندارند. یک تک اسپرم با سوزنی بسیار ظریف داخل تخمک تزریق می‌شود. تخمک بعد از بارور شدن داخل رحم زن قرار داده می‌شود. ICSI در صورت پایین بودن شدید کیفیت منی یا در شرایطی به کار برده می‌شود که به دلیل انسداد یا نارسایی غیرقابل درمان بیضه، اسپرمی در سمن وجود نداشته باشد. اسپرم را می‌توان با انجام دادن جراحی از بیضه یا اپیدیدیم گرفت.
وازواپیدیدیموستومی
وازواپیدیدیموستومی عملی جراحی است که برای درمان واریکوسل انجام می‌شود. جراح رگ‌های متورم را می‌برد و سر رگ را می‌بندد. سپس خونرسانی در این ناحیه را با استفاده از رگ‌های دیگری را از ناحیه‌ی کشاله ران برقرار می‌کند. این عمل به روش لاپاراسکوپی یا از طریق جراحی باز انجام می‌شود. جراح در روش لاپاراسکوپی از اسکوپ (لاپاراسکوپ) یا لوله باریک مجهز به منبع نور استفاده می‌کند و عمل را از راه چند برش کوچک انجام می‌دهد.
آیا راهی برای پیشگیری از ناباروری در مردان وجود دارد؟
معمولاً هیچ راهی برای پیشگیری از ناباروری ناشی از مشکلات ژنتیکی یا ابتلا به بیماری‌های مختلف وجود ندارد. با این حال روش‌های مختلفی برای کاهش احتمال ناباروری وجود دارد که عبارتند از:
- داشتن رابطه‌ی جنسی ایمن و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
- مصرف نکردن مواد مخدر و داروهای غیرمجاز
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه
- اجتناب از تماس با مواد سمی
- رعایت بهداشت فردی
- استفاده نکردن از سونا یا حمام‌ها و وان‌های گرم و طولانی
- پوشیدن لباس زیر گشاد
سوالات رایج
مقدار طبیعی اسپرم برای بارداری ثانویه مردان چقدر است?
بازه‌ی تعداد متوسط اسپرم در حالت نرمال، 100 ـ 15 میلیون اسپرم در هر میلیمتر است. چنانچه تعداد اسپرم‌ها کمتر از ده میلیون باشد، ممکن است مشکل ناباروری به وجود بیاید. 15 میلیون اسپرم یا بیشتر برای باروری کافی است، البته به شرطی که جنبندگی و مورفولوژی اسپرم‌ها نرمال باشد. فقدان کامل وجود اسپرم در 15 ـ 10 درصد از مردان نابارور مشاهده می‌شود.
چه زمانی برای درمان ناباروری ثانویه مردان به پزشک مراجعه کنیم؟
چنانچه زوجی بعد از حداقل یک سال رابطه‌ی محافظت نشده نتوانند بچه‌دار شوند، می‌توانند برای درمان به پزشک مراجعه کنند. البته این مدت برای همسران جوان است؛ چون بارداری موفق در سنین بالاتر از 35 سال دشوارتر می‌شود، درمان این گروه سنی زودتر، بعد از شش ماه رابطه‌ی محافظت نشده شروع می‌شود.
