اگرچه سنگ کلیه در بین کودکان شیوع کمی دارد ولی تعداد کودکانی که هر روزه به این عارضه دچار می‌شوند در حال افزایش است. سنگ کلیه در واقع رسوب‌های کوچک و سخت از نمک‌های اسیدی و معدنی هتستند که در مجاری ادراری شکل می‌گیرند که می‌تواند باعث تخلیه ادرار شده و همچنین منجر به درد شدید خواهد شد، در برخی کودکان تهوع و استفراغ نیز دیده می‌شود. اکثر اوقات سنگ‌ها در کلیه یا حالب تشکیل می‌شوند (حالب لوله‌ای است که کلیه و مثانه را به هم متصل می‌کند). بسیاری از سنگ‌ها با ادرار از بدن خارج می‌شوند و نیازی به درمان ندارند، سایر سنگ‌ها را باید خارج کرد، برای این منظور می‌توان از روشهای غیر تهاجمی استفاده کرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتیکه فرزند شما دارای علائم زیر است به پزشک مراجعه کنید:
• درد قلنجی شدید
• عدم توانایی برای ادرار (هنگامی که سنگ مجاری ادراری را مسدود می‌کند)
• استفراغ
• تهوع
• کدر یا بد بو بودن ادرار، تب، لرز یا ضعف که می‌تواند نشانه‌ای از عفونت جدی باشد
• وجود خون در ادرار (هماچوری)
علل سنگ کلیه در کودکان
نوع سنگ کلیه برای پزشک معلوم می‌کند که علت ریشه‌ای ایجاد سنگ کلیه چیست. چهار نوع سنگ و ناهنجاری شیمیایی وجود دارد که می‌تواند باعث سنگ کلیه شود:
• سنگ‌های کلسیمی: افرادی به این سنگ‌ها دچار می‌شود که دارای مقدار زیادی از یکی از سه نوع ماده شیمیایی موجود در ادرار باشند یا مقدار کمی از مواد دیگر در ادرارشان وجود داشته باشد. یعنی یا مقدار زیادی از اگزالات، کلسیم یا اوره در ادرار خود دارند یا سیترات کمی دارند. خوردن نمک زیاد می‌تواند باعث بالا رفتن میزان کلسیم موجود در ادرار شود. تعداد کمی از بیماران دچار سنگ کلیه ناشی از تولید بیش از حد هورمون مهارکننده کلسیم، پاراتورمون، می‌شوند. نوشیدن شیر باعث ایجاد سنگ کلیه نمی‌شود.
• سنگ‌های استروویت: عفونت مزمن ادرار معمولاً باعث ایجاد شدن این نوع سنگ‌ها می‌شوند. باکتری‌هایی که باعث این نوع عفونت می‌شوند باعث تغییر در موارد شیمیایی ادرار شده که در نهایت منجر به ایجاد شدن این نوع سنگ‌ها در ادرار خواهند شد.
• سنگ‌های اسید اوره: این نوع از سنگ‌ها هنگامی تشکیل می‌شوند که اوره بیش از حد اسیدی باشد، که باعث تولید بیش از اندازه اسید اوره می‌شود.
• سنگ‌های سیستئینی: این سنگ‌ها بخاطر نوعی عارضه مادرزادی ایجاد می‌شوند که در آن بدن نمی‌تواند نوعی ماده شیمیایی به نام سیستئین را از خون پالایش کند. معمولاً سایر افراد خانواده بیمار نیز دچار همین عارضه هستند.
عوامل دیگری که می‌تواند در تشکیل سنگ کلیه در کودکان نقش داشته باشند
• عیوب مجاری ادراری می‌توانند جریان ادرار را مسدود کنند که باعث می‌شود مواد شیمیایی تشکیل دهنده سنگ کلیه روی هم انباشته شوند. حدوداً یک سوم کودکانی که از سنگ کلیه رنج می‌برند در مجاری ادراری خود نوعی ناهنجاری دارند.
• همچون بزرگسالان، رژیم غذایی نیز نقش مهمی در شکل گیری سنگ کلیه دارد. عادات غذایی نامناسب در کودکان، مثلاً نوشیدن کم آب یا مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند خاطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد.
تشخیص سنگ کلیه در کودکان
غالباً سنگ کلیه در بخش اورژانس بیمارستان تشخیص داده می‌شود، وقتی که کودکان با درد شدید در ناحیه شکم یا پهلو به بیمارستان مراجعه می‌کنند.
بعد از بررسی تاریخچه پزشکی و معایته برای تشخیص سنگ کلیه تست های زیر انجام خواهند شد.
• رادیولوژی: بعنوان بخشی از یک کمپین پزشکی، پزشکان بخش کودکان بیمارستان سینسیناتی تمام تلاش خود را می‌کنند تا میزان پرتوهایی که بدن کودک در معرض آن قرار می‌گیرد را کاهش دهند.
• سونوگرافی کلیوی: متداول‌ترین آزمایش سونوگرافی که برای تشخیص سنگ مجاری ادراری مورد استفاده قرار می‌گیرد سونوگرافی است. پزشک پروب را روی پوست کودک حرکت می‌دهد. این آزمایش بدون درد با استفاده از امواج صوتی انجام می‌شود تا تصاویری از کلیه، حالب و مثانه برای پزشک تهیه کند. تصاویر گرفته شده موقعیت هر سنگی را مشخص می‌کنند.
• سی تی اسکن: کودک روی پلتفرم دراز می‌کشد که وی را به داخل دستگاه می‌برد. از تکنولوژی اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر سه بعدی از بخش‌هایی از بدن استفاده می‌شود تا موقعیت(های) سنگ(ها) را مشخص کند. ممکن است از تزریق رنگ‌های کنتراستی در سی تی اسکن برای تشخیص سنگ کلیه استفاده شود تا به موقعیت‌یابی سنگ(ها) کمک کند. از کمترین مقدار ممکن پرتوتابی برای تشخیص استفاده می‌شود.
• عکس رادیولوژی کلیه، حالب و مثانه: یکی از تست‌های سریع و ساده که از پرتوتابی برای ارزیابی شکم کودک و دیدن مجاری ادراری وی و همچنین وجود هر گونه سنگ(ها) استفاده می‌کند.
• آزمایش ادرار (لیتولینک): از تست‌های ادرار متنوعی همچون آنالیز ادرار و کشت ادرار می‌توان برای بررسی وجود عفونت در مجاری ادراری استفاده کرد. سایر تست‌ها از جمله جمع‌آوری ادرار 24 ساعته می‌تواند سطح مواد شیمیایی که باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند را اندازه‌گیری کنند.
• آنالیز سنگ: به محض خارج شدن سنگ، برای آنالیز آن و تعیین ترکیبات شیمیایی آن، سنگ آنالیز خواهد شد. انواع مختلف سنگ علل مختلفی نیز دارند.
• آزمایشات خون: متخصص کلیه می‌تواند بر اساس تاریخچه کودک و معاینات انجام شده آزمایشات دیگری از جمله آزمایشات خون و متابولیک تجویز کند.
• آزمایش ژنتیک: ممکن است متخصص ژنتیک برای تعیین وجود پیش زمینه وراثتی برای ابتلا به سنگ کلیه آزمایشات خون را برای کودکتان تجویز کند.
• مشاوره غذایی: اغلب اوقات رژیم غذایی با تشکیل سنگ در کلیه مرتبط است. بر اساس نتایج آزمایش کودک و آنالیز سنگ، پزشک می‌تواند کودکتان را به یک متخصص رژیم غذایی ارجاع دهد تا مشاوره شود. متخصص رژیم غذایی مصرف روزانه کلسیم، ویتامین D، میوه، سبزیجات، نمک و پروتئین کودک را ارزیابی می‌کند تا مشخص شود که رژیم غذایی کودک ارتباطی با تشکیل سنگ در کلیه وی دارد یا خیر. غلظت بالای برخی عناصر خاص همچون کلسیم، فسفر و اگزالات می‌تواند منجر به ایجاد سنگ کلیه شود. در کودکانی که زمینه سنگ کلیه را دارند، برخی غذاهای خاص می‌تواند احتمال تشکیل سنگ را افزایش دهد.
درمان سنگ کلیه در کودکان
سنگ‌های کوچک کلیه می‌توانند بدون نیاز به درمان از مجاری ادراری عبور کنند. ممکن است نیاز باشد کودک چند روز روی یک صافی ادرار کند تا سنگ کلیه در یک ظرف مخصوص خارج شود. متخصص پزشکی سنگ کلیه را به آزمایشگاه می‌فرستد تا نوع آن را مشخص نماید. کودکان باید مقدار زیادی آب مصرف کنند تا به حرکت کردن سنگ کلیه در طول مجاری ادراری کمک کند. ممکن است پزشک متخصص داروی مسکن نیز تجویز کند. سنگ‌های بزرگتر کلیه یا سنگ کلیه‌هایی که مجاری ادراری کودک را مسدود می‌کنند یا باعث درد شدید می‌شوند نیازمند درمان اورژانسی هستند. کودکی که استفراغ می‌کند و آب بدن خود را از دست داده باید به بیمارستان برده شود تا از طریق تزریق سرم، مایعات بدن وی بازگردانده شود.
برداشتن سنگ کلیه
متخصص اورولوژیست می‌تواند با درمان‌هایی که در ادامه به آن اشاره می‌شود سنگ کلیه را برداشته یا آن را به قطعات کوچک‌تری تقسیم کند
سنگ شکنی شاک ویو
سنگ شکنی شاک ویو در خارج از بدن کودک کار می‌کند و سنگ کلیه را به قطعات کوچک‌تری خرد می‌نماید. سپس قطعات کوچکتر سنگ کلیه می‌توانند از مجاری ادراری عبور کنند. پزشک متخصص از بیهوشی در حین این عمل سرپائی استفاده می‌کند تا از درد جلوگیری کرده یا کودک را بی‌حرکت نگاه دارد.
سیستوسکوپی و اورتروسکوپی
در حین سیستوسکوپی، پزشک متخصص از یک لوله باریک با یک عدسی ریز استفاده می‌کند تا داخل مجرای پیشاب و مجرای پیشاب را ببیند و سنگ را پیدا کند. در حین اورتروسکوپی، از یک ابزار بلندتر و نازک‌تر استفاده می‌شود تا بافت حالب و کلیه‌هادیده شود. در هر دو عمل، پزشک متخصص لوله را از طریق مجرای پیشاب وارد می‌کند تا باقی مجاری ادراری را ببیند. به محض پیدا شدن سنگ، می‌توان آن را برداشت یا به قطعات کوچک‌تری خرد کرد. پزشک متخصص این عمل‌ها را در بیمارستان و تحت بیهوشی انجام می‌دهد. معمولاً کودک می‌تواند همان روز مرخص شود.
نفرولیتوتومی از راه پوست
از یک ابزار مشاهده نازک، به نام نفروسکوپ، برای تعیین موقعیت و برداشتن سنگ کلیه استفاده می‌شود. پزشک از راه یک برش کوچک که روی کمر ایجاد می‌شود ابزار مخصوص را مستقیماً به کلیه وارد می‌کند. برای سنگ‌های بزرگتر ممکن است از یک لیزر برای شکستن سنگ کلیه به قطعات کوچکتر استفاده شود. پزشک متخصص نفرولیتوتومی از راه پوست را در بیمارستان و تحت بیهوشی انجام می‌دهد. معمولاً ریکاوری چند روز طول می‌کشد که بیمار باید در این چند روز بستری بماند.
مراقبت‌های بعد از برداشتن سنگ کلیه
پس از این عمل‌ها، گاهی اوقات اورولوژیست یک لوله منعطف و نازک را به نام استنت حالبی در مجاری ادراری بیمار می‌گذارد تا به جریان یافتن ادرار یا گذشتن سنگ از کلیه کمک کند. به محض خارج شدن سنگ کلیه، به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا نوع سنگ تشخیص داده شود. پس از خارج شدن یا عبور سنگ کلیه نمونه ادرار کودک برای 24 ساعت گرفته می‌شود. هدف از این کار اندازه‌گیری مقدار ادرار تولید شده در یک روز است و همچنین مقدار مواد معدنی موجود در آن. اگر کودک در یک روز به اندازه کافی ادرار تولید نکند یا مقدار زیادی از مواد معدنی در ادرار او وجود داشته باشد، احتمال دارد وی مجدداً دچار سنگ کلیه شود.
پیشگیری از بازگشت سنگ کلیه در کودکان
برای کمک به پیشگیری از بازگشت سنگ کلیه، علت پیدایش سنگ کلیه قبلی در کودکتان را بدانید. با این اطلاعات، پزشک می‌تواند تغییراتی را در عادات غذایی و نوشیدنی کودک پیشنهاد دهد تا از تشکیل سنگ کلیه در آینده پیشگیری نماید.
نوشیدن مایعات
نوشیدن مایعات به اندازه کافی در هر روز مهمترین عادت در سبک زندگی است که به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند. نوشیدن مایعات به مقدار کافی ادرار را رقیق کرده و به تخلیه مواد معدنی که باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند کمک می‌کند. اگر کودک به اندازه کافی آب بنوشد ادرار وی تقریباً شفاف خواهد بود. نوجوانان باید 6 تا 8 لیوان در روز آب بنوشد مگر آن که دچار نارسائی کلیه باشد. نوجوانان مبتلا به سنگ‌های سیستئینی به مایعات بیشتری نیاز خواهند داشت. کودکان کم سن و سال می‌توانند از راهنمایی‌های پزشک درباره میزان مصرف مایعات در روز پیروی کنند. اگر کودکتان بخاطر سایر مشکلات سلامتی همچون بی اختیاری ادراری، تکرر ادرار، یا نارسائی کلیه، نمی‌تواند مقدار توصیه شده مایعات را مصرف کند، حتماً پزشک را در جریان بگذارید. مقدار مایعات مورد نظر به میزان فعالیت کودک نیز بستگی دارد. کودکان و نوجوانانی که در آب و هوای گرم زندگی یا ورزش می‌کنند به مایعات بیشتری نیاز دارند تا جایگزین مایعاتی که از راه تعریق از دست رفته شود. شاید از کودک خواسته شود برای 24 ساعت نمونه ادرار خود را جمع آوری کند تا مقدار ادرار تولید شده در یک روز اندازه گیری گردد. اگر مقدار ادرار خیلی کم باشد، کودک باید مایعات بیشتری مصرف کند. اگرچه آب بهترین گزینه است ولی سایر مایعات همچون آب مرکبات نیز به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند. آب لیمو شیرین یا ترش حاوی مقادیر زیادی از سیترات است که از رسوب کریستال‌ها و تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌کند. از آب مرکباتی که شکر کمی دارند استفاده کنید تا خطر مصرف کالری زیاد که می‌تواند ناسالم باشد نیز از بین برود.
دارو
پس از اولین مورد سنگ کلیه در کودک؛ پزشک می‌تواند داروهایی تجویز کند تا از بروز سنگ کلیه در آینده پیشگیری نماید. ممکن است نیاز باشد دارو برای چند هفته، چند ماه یا بیشتر مصرف شود که به علت سنگ کلیه اولیه بستگی دارد. برای مثال، در مورد سنگ‌های استروویت، کودک باید برای 1 الی 6 هفته یا احیاناً بیشتر آنتی بیوتیک مصرف کند. درمان مجاری ادراری با شکل غیرطبیعی نیز یکی از راه‌های توصیه شده برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های استروویت در آینده است. برای سایر انواع سنگ‌ها، پزشک می‌تواند قرص پتاسیم سیترات را از 1 الی 3 بار در روز برای کودک تجویز کند. کودک می‌تواند مصرف پتاسیم سیترات را برای ماه‌ها یا بیشتر ادامه دهد تا وقتی که خطر سنگ کلیه کاملاً از بین برود.
سوالات رایج
برای درمان سنگ کلیه کودکان به چه کسی باید مراجعه کرد؟
دو دسته از متخصصین برای درمان کودکان مبتلا به سنگ کلیه آموزش دیده‌اند:
• نفرولوژیست اطفال، که تخصص او در زمینه درمان اختلالات کلیه در کودکان است.
• اورولوژیست اطفال، که تخصص وی در زمینه درمان کودکانی است که مشکلاتی در آلت و مجاری ادراری خود دارند.
این متخصصین می‌توانند از کودک شما و سلامت کلیه او از دوران نوزادی تا نوجوانی و در مواردی حتی تا جوانی محافظت کنند.
آیا سنگ کلیه در بین کودکان رایج است؟
سنگ کلیه طفولیت در بین کودکان رایج نیست. هرچند این عارضه نادر است بسیار از پزشکان گزارش کرده‌اند که در تعداد موارد سنگ کلیه در میان اطفال در سال‌های اخیر افزایش موارد مشاهده شده است. متخصصین مطمئن نیستند که چه عاملی باعث افزایش در سنگ کلیه در میان کودکان شده است.
