دلایل و علائم پس زدن کلیه بعد ازپیوند چیست و چگونه درمان می شود؟

تاریخ 24 آبان 1402

سیستم ایمنی نقش مهمی‌را در محافظت از بدن در برابر عفونت ایفا می‌‌کند. سلول‌های سیستم ایمنی بدن در جریان خون حرکت می‌‌کنند و وظیفه آنها شناسایی بافت‌های خارجی است و آنها را از بین می‌برند. آنتی ژن‌های لکوسیت انسانی (HLA)  به مولکول‌های گفته می‌شود که یک علامت ویژه را بر روی همه سلول‌ها ایجاد می‌کنند و به سلول‌های سیستم ایمنی نشان می‌دهند که کدام سلول متعلق به خود شما است و کدام سلول یک بافت بیگانه محسوب می‌شود و باید به آن حمله کند. سیستم ایمنی بدن به نحوی طراحی شده است که به جستجوی بافت‌های خارجی از قبیل ویروس آنفولانزا و سرماخوردگی یا یک عضو پیوند شده می‌پردازد و به آن حمله می‌کند. فرایند تخریب و حمله به عضو جدید پس زدن پیوند نام دارد. در صورتی که یک فرد تحت درمان با پیوند کلیه قرار بگیرد پزشک به او داروی ضد پیوند می‌‌دهد تا سیستم ایمنی بدن به عضو پیوند شده آسیب نرساند.

احتمال موفقیت پیوند کلیه

موفقیت دائمی پیوند کلیه به عوامل متعددی بستگی دارد که به شرح زیر می‌باشند:

• باید به طور منظم و در فواصل زمانی تعیین شده تحت نظر اعضای تیم پزشکی پیوند قرار بگیرید و از دستورات آنها پیروی کنید.
• داروهای ضد پیوند را به صورت روزانه و در زمان مناسب و با دوز صحیح طبق دستور پزشک مصرف کنید تا از پس زدن کلیه پیوند شده جلوگیری شود.
• از برنامه پیشنهادی پزشک برای انجام آزمایشات مخصوص و مراجعه در فواصل زمانی منظم غافل نشوید زیرا باید پزشک از عملکرد صحیح کلیه اطمینان حاصل کند.
• سبک زندگی سالمی را انتخاب کنید و در صورت لزوم وزن خود را کاهش دهید به خوبی ورزش کنید و رژیم غذایی مناسبی داشته باشید.

انواع پس زدن پیوند کلیه شامل چه مواردی است؟

---

پس زدن پیوند زمانی رخ می‌‌دهد که سیستم ایمنی بدن به حضور کلیه پیوندی واکنش منفی نشان دهد. البته باید بدانید در افرادی که برای پیوند کلیه تحت درمان قرار دارند سیستم ایمنی بدن سرکوب می‌‌شود تا از کلیه پیوند شده محافظت گردد. پس زدن پیوند کلیه چند نوع دارد و این مسئله توسط نوع سلول‌هایی که باعث پس زدن کلیه می‌شوند، زمان پس زدن کلیه و شدت بروز این مشکل توصیف می‌‌شود که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

• پس زدن خیلی حاد: این نوع پس زدن در مراحل اولیه پس از پیوند کلیه رخ می‌دهد که در این شرایط آنتی بادی‌های بدن بیمار کلیه پیوند شده را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و به آن حمله می‌‌کنند معمولا نمی‌‌توان به درمان پس دادن خیلی حاد کلیه پرداخت و در نهایت کلیه پیوند شده از دست خواهد رفت. پزشک قبل از شروع فرآیند پیوند کلیه از یک آزمایش مخصوص که آزمایش کراس مچ نام دارد برای شناسایی آنتی بادی‌هایی که باعث پس زدن شدید کلیه می‌شوند استفاده می‌کند.
• پس زدن حاد شتابی: این نوع پس زدن معمولا شیوع بالایی دارد و احتمال بروز آن در هر زمانی وجود دارد. حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد از افرادی که تحت پیوند کلیه قرار می‌‌گیرند حداقل به مدت سه ماه پس از پیوند کلیه دچار یک دوره پس زدن حاد کلیه به صورت خفیف تا متوسط خواهند شد. این نوع پس زدن کلیه قابل درمان است و بروز این وضعیت به معنای از دست دادن کلیه پیوند شده نیست اما آنچه که اهمیت بسیار زیادی دارد شناسایی و درمان هر چه زودتر مشکل پیش آمده است.
• پس زدن مزمن کلیه: این وضعیت در صورتی پیش می‌آید که فرآیند پس زدن کلیه به طور کامل درمان نشود یا آنکه پس زدن کلیه به تدریج و با گذر زمان پیش بیاید. به علت تغییرات دائمی ایجاد شده در بافت کلیه درمان این وضعیت بسیار دشوار است و در نهایت عملکرد کلیه به طور کامل از دست خواهد رفت.

علائم و نشانه‌های پس زدن کلیه شامل چه مواردی است؟

---

پس از پیوند کلیه پزشک از شما می‌خواهد به طور منظم تست عملکرد کلیه را انجام دهید زیرا الگوهای به دست آمده از این تست به پزشک برای مشاهده و ارزیابی آنچه که در کلیه در حال رخ دادن است کمک خواهد کرد. در صورتی که نتیجه آزمایش خون در بازی طبیعی قرار نداشته باشد پزشک پیوند کلیه و اعضای تیم پزشکی با شما در این خصوص مشورت خواهند کرد. در دوران بهبود پس از پیوند تا حدودی غیر طبیعی بودن شاخص آزمایشات قابل قبول است زیرا به عوارض احتمالی پیوند ارتباط دارد اما باید به تدریج و با گذر زمان بهبود پیدا کند. پس از آنکه شما از بیمارستان مرخص شدید از تعداد دفعات انجام آزمایش خون کاسته خواهد شد. در صورتی که بدن شما کلیه پیوند شده را پس بزند شما با علائم و نشانه‌های خفیفی مواجه خواهید شد البته حال برخی از بیماران تا مدتی بعد از پس زدن پیوند کلیه خوب است و مشکل چندانی ندارند. در بخش زیر به برخی از علائم و نشانه‌های بسیار شایع پس زدن پیوند کلیه اشاره می‌کنیم.

• تب بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد
• افزایش عملکرد کلیه در آزمایشات
• کاهش میزان دفع ادرار
• حساسیت در محل پیوند کلیه
• تورم دست، پلک یا پاها
• افزایش یک یا دو کیلوگرم وزن طی مدت ۲۴ ساعت

چگونه می‌توان به کمک بیوپسی به تشخیص پس زدن پیوند کلیه پرداخت؟

---

در صورتی که کلیه پیوند شما عملکرد مناسبی نداشته باشد یا پزشک مشکوک به پس‌زدن پیوند کلیه شود، ممکن است نیاز به انجام بیوپسی از کلیه پیوند شده داشته باشید. اگر زمان زیادی طول می‌کشد تا کلیه شما شروع به فعالیت کند، ممکن است هر هفته بیوپسی از کلیه انجام داده شود تا در نهایت کلیه فعالیت خود را آغاز کند. پس از ترخیص از بیمارستان، پزشک ممکن است از شما بخواهد که سه ماه و یک سال پس از پیوند کلیه برای انجام بیوپسی به بیمارستان مراجعه کنید. هدف از انجام بیوپسی، اطمینان حاصل کردن از عدم پس‌زدن پیوند کلیه است و پزشک می‌تواند تاثیر داروها بر روی کلیه را ارزیابی کند، زیرا این مسئله ممکن است در آزمایشات خون نشان داده نشود. همچنین، در صورت لزوم، پزشک ممکن است از شما بخواهد که بیوپسی کلیه را انجام دهید تا از عدم پس‌زدن کلیه و بروز عفونت اطمینان حاصل کند.

فرایند بیوپسی چگونه انجام می‌شود؟

---

 در این روش تحت بیحسی موضعی و با کمک دستگاه اولتراسوند فرآیند اسکن کلیه انجام می‌شود و پزشک دستگاه را روی پوست شما قرار می‌‌دهد. یک دستگاه مخصوص از طریق شکم وارد کلیه می‌شود تا قسمت کوچکی از بافت کلیه را بر دارد. پس از اتمام این مرحله پزشک از شما می‌خواهد که حدود ۴ تا ۶ ساعت دراز بکشید و استراحت کنید و پرستار نیز ضربان قلب و فشار خون شما را ارزیابی خواهد. گاهی اوقات ممکن است پزشک بخواهد از کلیه خود شما نیز نمونه برداری کند اما نمونه برداری از کلیه پیوند شده اهمیت بیشتری دارد.

 عوارض و خطرات بیوپسی کلیه چیست؟

 معمولاً در اکثر موارد نمونه برداری از کلیه خطر و عوارضی ندارد اما حدود ۲ تا ۵ درصد ریسک بروز خونریزی وجود دارد. فقط تعداد کمی از بیمارانی که پس از نمونه برداری از کلیه دچار خونریزی می‌شوند و به دریافت خون نیاز دارند و تعداد بسیار کمتری به روش‌های درمانی بیشتر برای متوقف کردن خونریزی نیازمند هستند. معمولا ریسک بروز آسیب دیدگی کلیه پیوند شده بسیار کم است و مزایای حاصل از نمونه برداری و ارزیابی دقیق کلیه بسیار بیشتر از این موارد جزئی و نادر است.

 داروی ضد پس زدن پیوند کلیه چیست؟

---

 داروهای ضد پس زدن پیوند کلیه باعث سرکوب سیستم ایمنی بدن می‌‌شوند و در نتیجه میزان واکنش طبیعی سیستم ایمنی بدن به ذرات خارجی از قبیل کلیه پیوند شده کاسته می‌شود. با سرکوب کردن سیستم ایمنی بدن احتمال پس زدن کلیه‌ها کاهش پیدا خواهد کرد.

داروهای مخصوص پس زدن پیوند کلیه شامل چه مواردی هستند؟

به طور کلی داروهای مخصوص پس زدن پیوند کلیه به سه گروه تقسیم می‌شوند که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

• داروی القا کننده: یک داروی قوی ضد پس زدن پیوند کاری است که قبل از شروع پیوند کلیه و در اتاق عمل یا آنکه فورا پس از جراحی پیوند به بیمار داده خواهد شد.
• داروی محافظت کننده: بیمار باید تا زمانی که کلیه پیوند شده در بدن وجود دارد از داروهای ضد پس زدن کلیه استفاده نمایند.
• داروهای ضد پس زدن کلیه: از این داروها برای جلوگیری از پس زدن کلیه پس از جراحی استفاده می‌شود.

چرا استفاده از داروی ضد پس زدن کلیه ضروری است؟

 استفاده از داروی ضد پس زدن کلیه پس از درمان بسیار ضروری است زیرا در مراحل اولیه تشخیص پس زدن کلیه کار دشواری است. معمولا پس از آنکه فرآیند پس زدن کلیه شروع شد نمی‌توان کار زیادی انجام داد به همین دلیل باید بیمار از قطع مصرف داروهای خود اجتناب کند حتی زمانی که احساس می‌کند حالش به طور کامل بهبود یافته است و کلیه پیوند شده او به خوبی کار می‌کند زیرا قطع مصرف این داروها باعث پس زدن کلیه خواهد شد.

چگونه باید از داروی ضد پس زدن کلیه استفاده کرد؟

 در بخش زیر به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم که به شما برای مصرف دقیق و صحیح داروی ضد پس زدن کلیه و سرکوب سیستم ایمنی بدن کمک خواهد کرد:

• داروهای خود را به عنوان بخشی از فعالیت روزمره مصرف کنید.
• از زنگ ساعت برای به خاطر آوردن زمان مصرف داروهای خود استفاده نمایید. کمی خلاقیت به خرج بدهید زیرا زمانی که احساس می‌کنید داروها را بر اساس اسم و دوز مصرفی آنها می‌‌شناسید احتمال فراموش کردن آنها بسیار بالا خواهد بود. بهتر است دلیل مصرف هر دارو را بدانید.
• از پزشک خود در خصوص تغییرات احتمالی در نحوه مصرف دوز دارو و تعداد دفعات مصرف آن سوال بپرسید.
• در جلساتی که با به پزشک مراجعه می‌کنید با اعضای تیم پیوند مشورت نمایید و با آنها در خصوص مشکلات و نگرانی‌هایی که در خصوص مصرف داروها دارید صحبت کنید.
• در صورتی که یک پزشک دیگر به غیر از اعضای تیم پیوند برای شما دارو تجویز می‌کند حتما قبل از مصرف داروی تجویز شده به تیم پیوند اطلاع دهید زیرا مصرف برخی از داروهای خاص می‌تواند باعث اختلال در روند مصرف داروهای ضد پس زدن پیوند کلیه شود و از عملکرد مناسب آن جلوگیری نماید.
• حتی زمانی که احساس می‌کنید حال شما به طور کامل خوب شده است به مصرف داروهای خود ادامه دهید و حتی اگر تصور می‌‌کنید که کلیه پیوند شده شما عملکرد خوبی دارد زیرا قطع مصرف داروها می‌‌تواند باعث پس زدن پیوند کلیه شود.

 عوارض جانبی داروهای ضد پس زدن کلیه شامل چه مواردی است؟

 داروهای مخصوص ضد پس زدن کلیه و عوارض جانبی متعددی همراه هستند که معمولاً در اکثر بیماران قابل کنترل است. پزشک به طور منظم سطح خون بیمار را بررسی می‌‌کند تا بتواند از پس زدن پیوند کلیه جلوگیری کند و ریسک عوارض احتمالی دارو را به حداقل برساند. در صورتی که عوارض جانبی احتمالی به وجود بیاید ممکن است پزشک دوز و نوع داروی مصرفی را تغییر دهد. برخی از عوارض جانبی بسیار شایع داروهای ضد پس زدن پیوند کلیه عبارت است از بالا بودن فشار خون، افزایش وزن، افزایش ریسک بروز عفونت و افزایش ریسک بروز انواع سرطان.

 چه روش‌هایی برای درمان پس زدن پیوند کلیه وجود دارد؟

---

 درمان پس زدن کلیه پیوند شده به نوع آن بستگی دارد. روش‌های موجود برای درمان پس زدن کلیه به شرح زیر می‌باشند:

درمان پس زدن حاد کلیه

در صورتی که نمونه‌برداری بافت کلیه نشانه‌های پس‌زدن عضو پیوند شده را نشان دهد، پزشک از داروی استروئیدی با دوز بالا به نام متیل پردنیزولون استفاده خواهد کرد. این دارو معمولاً به صورت وریدی و به مدت سه روز و روزی یک بار تزریق می‌شود که به این روش پالس متیل پردنیزولون معروف است. این روش در بسیاری از موارد باعث سرکوب فرآیند پس‌زدن کلیه می‌شود و باعث کاهش سطح کراتینین در بدن می‌شود. بیماران معمولاً به دو دوره از این دارو نیاز دارند و در صورتی که متیل پردنیزولون بهبود بیمار را فراهم کند، ممکن است از داروهای قوی‌تر برای جلوگیری از پس‌زدن کلیه پیوند شده استفاده شود.

تغییرات دقیق در نوع و دوز دارو به شدت پس‌زدن کلیه و قوانینی که در واحدهای مختلف پیوند حاکم است بستگی دارد. در صورتی که پزشک از داروی سیکلوسپورین برای جلوگیری از پس‌زدن پیوند کلیه استفاده کرده باشد، ممکن است داروی تاکرولیموس را جایگزین کند تا از پس‌زدن پیوند کلیه جلوگیری شود. همچنین، در صورتی که پزشک از تاکرولیموس برای بیمار استفاده کرده باشد، ممکن است آزاتپوپرین را جایگزین کند و در صورت استفاده از این دارو، میکوفنولات را جایگزین کند. گاهی اوقات ممکن است از یک داروی وریدی قوی‌تر مانند آنتی‌تیموسیت گلوبولین به مدت پنج تا ده روز استفاده شود تا شانس موفقیت پیوند کلیه به ۹۰ درصد برسد.

درمان پس زدن مزمن کلیه

درمان پس‌زدن مزمن کلیه چالش‌هایی دارد و تا کنون هیچ روشی کاملاً موفق برای درمان این بیماری وجود ندارد. با این حال، برخی بیماران پس از تعویض داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن، بهبودی قابل توجهی را تجربه کرده‌اند. یکی از نگرانی‌های مربوط به این درمان‌ها، این است که داروهای ضد پس‌زدن کلیه مانند تاکرولیموس و سیکلوسپورین ممکن است برای کلیه‌ها ضررآور باشند. استفاده از این داروها به طور طبیعی می‌تواند در جلوگیری از پس‌زدن کلیه مؤثر باشد، اما مصرف آنها در موارد پس‌زدن مزمن کلیه ممکن است باعث تشدید آسیب دیدگی کلیه شود. به همین دلیل، در صورتی که بیمار دچار پس‌زدن مزمن کلیه باشد و از این داروها استفاده کند، پزشک ممکن است دوز دارو را به طور قابل توجهی کاهش دهد یا از آنها صرفنظر کند، و یا از داروهای دیگری مانند میکوفنولات یا سپرولیموس استفاده کند. این داروها ممکن است اثرات قوی مانند سیکلوسپورین یا تاکرولیموس نداشته باشند، اما به طور مستقیم باعث مسمومیت کلیه نمی‌شوند.

درمان پس‌زدن مزمن کلیه، نظارت دقیق بر فشار خون بیمار را ضروری می‌سازد، زیرا افزایش فشار خون می‌تواند باعث تشدید آسیب دیدگی کلیه شود. فشار خون ۱۳ به ۸ یا پایین‌تر از آن، به عنوان فشار خون مناسب در نظر گرفته می‌شود. اما در صورتی که فشار خون بیمار بالاتر از این مقدار باشد، پزشک ممکن است از داروهای خاص برای کاهش فشار خون استفاده کند.

مراقبت‌های بعد از پیوند کلیه برای جلوگیری از پس زدن آن شامل چه مواردی است؟

---

 توجه به مراقبت‌های بعد از پیوند کلیه در زمان بهبود و در موفقیت آمیز بودن پیوند کلیه تاثیر به سزایی دارد.

بازگشت به محل کار

 اگر شما قصد دارید به محل کار خود برگردید و مجدداً فعالیت‌های خود را شروع کنید اعضای تیم پزشکی از شما می‌خواهند که سه تا شش هفته پس از جراحی به انجام فعالیت‌های خود بپردازید. همچنین ممکن است در ابتدا شما با محدودیت‌هایی از قبیل اجتناب از برداشتن اجسام سنگین مواجه باشید. به طور کلی مراقبت از بدن پس از جراحی پیوند کلیه اهمیت بسیار زیادی دارد.

 رانندگی کردن

 شما می‌توانید حدود ۲ تا ۴ هفته پس از جراحی پیوند کلیه به رانندگی کردن بپردازید دلیل این وقفه زمانی این است که مصرف برخی از داروها بعد از پیوند کلیه می‌‌تواند باعث اختلالات بینایی و لرزش دست و پا شود. زمانی که بهبود می‌یابید و مجدداً به رانندگی کردن می‌پردازید بهتر از شخص دیگری نیز در ماشین حضور داشته باشد تا کاملاً از شما مراقبت نماید.

روابط جنسی

 اعضای تیم پیوند کلیه از شما می‌خواهند که به مدت چهار تا شش هفته پس از جراحی از داشتن روابط جنسی اجتناب کنید و تا زمانی که محل جراحی بهبود می‌یابد صبر کنید. زنانی که تحت جراحی پیوند کلیه قرار می‌‌گیرند باید بدانند که چرخه قاعدگی آنها کاملاً منظم است و همواره احتمال باردار شدن در آنها مطرح خواهد بود اما پزشک از بیمار می‌خواهد که تا یک سال پس از جراحی و پیوند کلیه از اقدام به باردار شدن خودداری کند. بیمار می‌تواند با پزشک خود در خصوص روش‌های مناسب برای جلوگیری از بارداری پس از پیوند کلیه جدید مشورت نماید.

 حفظ سلامت کلیه پیوند شده

 رعایت موارد زیر در حفظ سلامت عمومی شما و مراقبت از کلیه پیوند شده اهمیت به سزایی دارد به همین دلیل بهتر است به خوبی از خود مراقبت کنید و به موارد زیر توجه نمایید:

• داروهای مخصوص سرکوب سیستم ایمنی بدن و سایر داروهای تجویز شده را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف نمایید.
• با علائم و نشانه‌های عفونت و پس دادن احتمالی کلی آشنا باشید و در صورت بروز این موارد فوراً با پزشک خود و اعضای تیم پزشکی تماس بگیرید.
• از قرار گرفتن در کنار افرادی که بیمار هستند خودداری کنید.
• مقدار زیادی آب بنوشید تا بدن شما دچار بی آبی نشود.
• از غذاهایی که حاوی مقدار بسیار کمی نمک چربی و کلسترول هستند استفاده کنید.
• پس از آن که به طور کامل بهبود پیدا کردید با اجازه پزشک به انجام فعالیت‌های روزمره به تمرینات ورزشی از قبیل پیاده روی و دوچرخه‌ سواری بپردازید