سنگ کلیه یکی از عارضه‌های شایعی است که راجع به آن بسیار می‌شنوید، اما تا زمانی که دچار آن نشوید، متوجه نمی‌شوید که وجود سنگ کلیه چطور می‌تواند زندگی‌تان را تحت‌الشعاع قرار دهد. سنگ کلیه با چنان درد شدیدی همراه است که بسیاری از بیماران درد دفع سنگ کلیه را معادل درد زایمان می‌دانند. در این مقاله پاسخ پرسش‌های متداول مرتبط با سنگ کلیه را می‌خوانید.
چند نوع سنگ کلیه وجود دارد؟
- سنگ کلسیمی: شایع‌ترین نوع سنگ کلیه سنگ کلسیمی است که از کلسیم و اگزالات یا کلسیم و فسفات تشکیل میشود.
- سنگ استوویتی یا عفونی: سنگ استوویتی از منیزیم و آمونیوم تشکیل میشود، شکلی شاخ مانند دارد و نسبتاً بزرگ است.
- سنگ اوریک اسید: این نوع سنگ صاف و قهوه‌ای رنگ است و در افرادی تشکیل میشود که رژیم غذایی سرشار از پروتئین دارند.
- سنگ سیستئینی: سنگ سیستینی غالباً زرد رنگ و بلوری شکل است.
علل ایجاد سنگ کلیه
سنگ کلیه در پی تبلور ترکیبات ادرار ایجاد میشود. وظیفه‌ی کلیه این است که پسماندهای بدن را به صورت ادرار و در ترکیب با حداقل مقدار آب ممکن تصفیه و از بدن دفع کند. بنابراین ادرار بسیار غلیظ است، یعنی این که مقدار زیادی مواد زائد در مقدار کمی آب وجود دارد. چون مولکول‌های پسماند فراوانی در ادرار وجود دارد، این مولکول‌ها در شرایط مناسب متبلور میشود، دقیقاً مانند زمانی که بلورهای نمک از آب دریا ایجاد میشود. این بلورها در سنگ کلیه به وجود می‌آید. تشکیل شدن این کریستال‌ها چند علل اصلی دارد که از آن جمله می‌توان به ژنتیک، تغذیه و عفونت اشاره کرد.
سنگ کلیه چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک درباره‌ی علائم و تغذیه از بیمار سوال میکند. در فرایند تشخیص باید اندازه، محل دقیق و نوع سنگ کلیه مشخص شود. متخصص با بهره‌گیری از روشهای تصویربرداری رادیولوژی مانند سی تی اسکن، محل و اندازه‌ی سنگ و درجه‌ی انسداد سنگ را تعیین میکند. این آزمایش‌ها را معمولاً می‌توان به سرعت در همان جلسه‌ی اول انجام داد. دیگر آزمایش‌های تشخیصی سنگ کلیه عبارت است از:
- آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت
- آزمایش خون برای بررسی بالا بودن غلظت مواد شیمیایی مرتبط با ایجاد سنگ کلیه در خون
- رادیوگرافی: سنگ‌های حاوی اوریک اسید معمولاً در عکس رادیوگرافی دیده نمی‌شود.
- IVU (پیلوگرام داخل وریدی): ماده حاجب رنگی مخصوصی تزریق میشود که در عکس رادیوگرافی قابل مشاهده است.
- سی تی اسکن: هیچ ماده‌ای تزریق نمی‌شود و اسکن فقط دو دقیقه طول میکشد.
هر ساله چند نفر دچار سنگ کلیه میشوند؟
دو تا سه درصد مردم دچار سنگ کلیه میشوند. سنگ کلیه یک سوم از موارد ناراحتی‌های مجاری ادراری را به خود اختصاص می‌دهد.
بزرگی سنگ کلیه چقدر است؟
سنگ کلیه می‌تواند کوچکتر از دانه‌های شن یا به بزرگی توپ گلف باشد. سنگ کلیه ممکن است صاف یا تیز باشد یا لبه‌های ناهموار داشته باشد.
سنگ کلیه چه نشانه هایی دارد؟
سنگ کلیه عارضه‌ای با علائم پیچیده و منحصر به فرد است، هر نوع سنگ کلیه مشکلات و دشواری‌های خاص خود را برای بیمار دردمند ایجاد میکند. زمانی که بیمار شروع به دفع سنگ کلیه میکند، دچار دردی سخت و ناگهانی میشود. این درد به صورت موجی بروز می‌یابد و ممکن است بیمار سنگ را حس کند که در حالب حرکت میکند و وارد مثانه میشود و از میزراه خارج میشود. بعضی سنگ کلیه‌ها مدت‌ها بدون علائم در کلیه باقی می‌مانند، حتی بعضی سنگ‌ها در بافت کلیه جای می‌گیرند و بنابراین به طور طبیعی دفع نمی‌شوند.
روشهای درمان سنگ کلیه
سه روش اصلی برای درمان سنگ کلیه وجود دارد که عبارتند از:
- سنگ‌شکنی برون اندامی با شاک ویو (درمان سنگ کلیه با شاک ویو تراپی )
- یوتروسکوپی (URS)
- نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)
روشهای جایگزین درمان های سنگ کلیه
چنانچه سنگ کلیه به طور طبیعی دفع نشود، روشهای جایگزین چندانی برای درمان سنگ کلیه وجود ندارد. البته متخصص اورولوژی توصیه‌های پیشگیرانه‌ای مانند مدیریت عارضه از طریق تغذیه مناسب را توصیه میکند. توصیه‌های تغذیه‌ای به نوع سنگ کلیه بستگی دارد. برای مثال مطالعات جدید نشان داده است که بین مصرف سیترات و درصد تشکیل سنگ کلیه کلسیم اگزالات و کلسیم فسفات رابطه‌ی معکوس وجود دارد. نوشیدن آب کافی ساده‌ترین و مهم‌ترین راه برای کاهش خطر عود سنگ کلیه است.
چه مدت باید برای شروع درمان سنگ کلیه صبر کنم؟
انتظار قبل از شروع درمان به شدت علائم، پزشک مسئول درمان و نوع درمان بستگی دارد. بعضی سنگ‌ها سال‌ها بدون ایجاد هیچ علامتی در کلیه باقی می‌مانند، این سنگ‌ها معمولاً در بافت کلیه جای گرفته‌اند. اما بعضی سنگ‌ها مسیر کلیه به سمت حالب یا خود حالب را مسدود می‌کنند، این سنگ‌های مسدود کننده باید در اولین فرصت درآورده شوند، تا کلیه آسیب نبیند. درمان هر نوع سنگ کلیه متفاوت است و بسته به این که سنگ چه تاثیری بر سلامتی کلیه و بیمار گذاشته شده است، زمان شروع درمان متغیر است.
احتمال عود سنگ کلیه چقدر است؟
عود سنگ کلیه در تمام بیماران یکسان نیست. مطالعات نشان داده است که 50 درصد موارد عود سنگ کلیه ظرف 10 ـ 5 سال و 75 درصد ظرف 20 سال رخ می‌دهد. البته با رعایت توصیه‌های پیشگیرانه مانند نوشیدن آب کافی خطر عود سنگ کلیه کاهش می‌یابد. نتایج مطالعات پیشین حاکی از آن است که افزایش مصرف مایعات بعد از دفع سنگ کلیه، خطر عود سنگ کلیه را به میزان 15 درصد کمتر از بیمارانی میکند که تغییری در مصرف مایعات ایجاد نکرده‌اند.
آیا سنگ کلیه خطرناک و مرگبار است؟
سنگ کلیه علی‌رغم ناراحت کننده بودن، به ندرت وضعیتی خطرناک و مرگبار ایجاد میکند. موادر نادر شامل انسدادهای منجر به عفونت خون (سپسیس) و نارسایی کلیه در بیمارانی میشود که سنگ، تنها کلیه‌ی سالم آنها را مسدود میکند.
چه داروهایی برای مدیریت علائم سنگ کلیه وجود دارد؟
خط اول درمان سنگ کلیه شامل تغییر برنامه‌ی غذایی است و معمولاً دارو از ابتدا تجویز نمی‌شود. بااین حال داروهایی مانند داروهای مدر تیازیدی و سیترات پتاسیم با توجه به عامل‌های خطر سنگ کلیه می‌تواند به مدیریت عارضه کمک کند. تیازیدها غلظت کلسیم را در ادرار کاهش می‌دهند و از اسیدی شدن ادرار جلوگیری می‌کنند. همچنین سیترات پتاسیم نیز از اسیدی شدن ادرار جلوگیری میکند که به نوبه‌ی خود مانع تشکیل شدن سنگ کلیه میشود. برای اطمینان از مناسب بودن مصرف این داروها با متخصص اورولوژی مشورت کنید.
جراحی سنگ کلیه چقدر طول میکشد؟
مدت زمان جراحی سنگ کلیه به نوع عمل بستگی دارد. سنگ‌شکنی با شاک ویو (SWL) 60 ـ 45 دقیقه طول میکشد، اما یوتروسکوپی یک ساعت و نیم زمان می‌برد. نفرولیتوتومی از روی پوست (PCNL) سه تا چهار ساعت طول میکشد.
دفع کردن سنگ کلیه چقدر طول میکشد؟
دفع خود به خودی سنگ کلیه از راه مجاری ادراری و همراه با مصرف مایعات فراوان معمولاً 48 ساعت طول میکشد. اگر سنگ بعد از این مدت دفع نشد، نگران نشوید، چون ممکن است حرکت کردن سنگ در مجاری ادراری و دفع آن چند روز تا چند هفته زمان می‌برد. البته این زمانبندی فقط درباره‌ی سنگ‌های کوچکتر صادق است، چون دفع سنگ‌های بزرگتر مشکل است، سنگ‌های بزرگ در بدن باقی می‌مانند و به درد دامن می‌زنند.
چه روشهایی به تسکین درد سنگ کلیه کمک میکند؟
برای حل شدن سنگ کلیه و دفع آن از بدن بهتر است به جای مصرف دارو و درمان‌های پزشکی معمول به درمان‌های طبیعی روی بیاورید. بهترین روشهای طبیعی برای درمان سنگ کلیه عبارت است از: آب، سدیم بی‌کربنات یا جوش شیرین، سرکه سیب ارگانیک، ریحان، کرفس ارگانیک و آب انار.
آیا سنگ کلیه باعث تب میشود؟
تب یکی از علائم شایع سنگ کلیه در بیماران دچار عفونت است. البته سنگ کلیه با علائم زیر نیز همراه است:
- درد شدید پهلو و پشت بدن و زیر دنده‌ها
- قرمز، صورتی یا کدر و بدبو شدن ادرار
- حالت تهوع و استفراغ
- دردی که در پایین شکم و کشاله ران منتشر میشود.
- احساس درد هنگام ادرار کردن
آیا بانوان نیز دچار سنگ کلیه میشوند؟
بله، هر فردی ممکن است دچار سنگ کلیه شود. درصد شیوع سنگ کلیه در بانوان هفت درصد است که کمتر از سیزده درصد شیوع این عارضه در مردان است.
سنگ کلیه دارم و استنتگذاری انجام داده ام، اما سنگ هنوز دفع نشده است. چرا؟
سنگ کلیه عفونی می‌تواند کشنده باشد. اگر سنگ جریان ادرار را مسدود کرده باشد و جریان ادرار عفونی شود، احتمال ابتلا به سپسیس یا عفونت خون (فشار خون پایین و نارسایی احتمالی اندام‌ها) وجود دارد. ایمن‌ترین روش برای درمان این گروه از بیماران، تجویز آنتی بیوتیک و استنتگذاری برای خروج سنگ است. ادرار عفونی بعد از استنتگذاری از اطراف سنگ تخلیه میشود. سنگ هنوز وجود دارد، اما دیگر باعث انسداد نمی‌شود. چون شکستن سنگ یا خارج کردن آن خطر عفونت خون را افزایش می‌دهد، این درمان‌ها بعد از رفع عفونت، یعنی معمولاً تقریباً یک تا دو هفته بعد از استنتگذاری انجام میشود.
مایع بعد از انجام دادن نفرولیتوتومی، از دور لولهی باقیمانده در بدن ترشح میکند. آیا این نشت خطرناک است؟
خیر، لوله با بالن نگهدارنده‌ی کوچکی ثابت نگه داشته میشود. این بالن گاهی جریان ادرار به سمت حالب را مسدود میکند و در نتیجه ادرار دور لوله جمع میشود. کافی است پانسمان را محکم کنید. نشت معمولاً دو تا سه روز بعد از برداشتن لوله ادامه دارد و بعد التیام یافتن زخم شروع میشود.
سعی میکنم که سنگ را دفع کنم. چرا دچار تکرار ادرار شده ام؟
هر چه سنگ به مثانه نزدیکتر میشود، عضله‌ی مثانه را بیشتر تحریک میکند و باعث اسپاسم یا انقباض مثانه میشود. بنابراین دفعات بیشتری حس می‌کنید که باید ادرار کنید، حتی وقتی مثانه پر نشده است.
سعی میکنم که سنگ را دفع کنم، اما در بیضه ها و کشاله ی ران احساس درد میکنم، چرا؟
سنگ در حال دفع شدن عصب‌های کشیده شده به سمت کشاله‌ی ران را تحریک میکند. بانوان این درد و تحریک را در کشاله ران یا لابیا حس می‌کنند؛ آقایان در بیضه‌ها یا کشاله ران دچار درد میشوند. البته این ناحیه‌ها منشأ درد نیستند، اما به نظر می‌رسد که درد از این نقاط شروع شده است. هیچ درمان خاصی برای این دردها لازم نیست و ناراحتی بعد از دفع شدن سنگ یا خارج کردن آن از بین می‌رود.
بعد از درمان چه اتفاقی برای سنگ میافتد؟
دفع قطعات سنگ خرد شده معمولاً 24 ساعت بعد از درمان شروع میشود، البته احتمال دارد دفع دیرتر شروع شود. هنگام ترخیص صافی به بیماران داده میشود و از آنها خواسته میشود ادرار را به مدت 10 ـ 7 روز صاف کنند و ذرات سنگ را جمع کنند. ذرات سنگ برای تجزیه به آزمایشگاه فرستاده میشود تا ترکیبات تشکیل دهنده‌ی آنها مشخص شود. پزشک با توجه به این اطلاعات، طرح درمان مناسب را برای پیشگیری از تشکیل شدن سنگ کلیه در آینده تهیه میکند.
نوشیدن چه مایعاتی مضر است؟
چون آب گریپ فروت خطر تشکیل شدن سنگ کلیه را افزایش می‌دهد، به بیماران مستعد ایجاد سنگ کلسیم اگزالات توصیه میشود که از نوشیدن آب گریپ فروت خودداری کنند. به علاوه آب قره قاط که نوشیدن آن غالباً به دلیل کمک به پیشگیری از عفونت‌های مجاری ادراری توصیه میشود، چون حاوی اگزالات است، برای بیماران مستعد تشکیل سنگ کلیه مفید نیست.
مصرف پروتئین حیوانی چه تاثیری بر تشکیل سنگ کلیه دارد؟
گوشت قرمز و دیگر پروتئین‌های حیوانی، مانند تخم مرغ و ماهی حاوی پورین هستند که در ادرار به اوریک اسید تجزیه میشود. خوراکی‌های سرشار از پورین شامل گوشت اندام‌هایی مانند جگر میشود. بیمارانی که مستعد تشکیل سنگ کلیه اسید اوریکی هستند، باید مصرف گوشت قرمز را به 170 گرم در روز کاهش دهند. پروتئین‌های حیوانی غیرلبنی نیز با افزایش دادن دفع کلسیم و کاهش دفع سیترات در ادرار، خطر به وجود آمدن سنگ‌های کلسیمی را افزایش می‌دهند. سیترات از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری میکند، اما اسید موجود در پروتئین‌های حیوانی غلظت سیترات را در ادرار کاهش می‌دهد.
وزن چه تاثیری بر تشکیل سنگ کلیه دارد؟
مطالعات نشان داده است که اضافه وزن خطر تشکیل سنگ کلیه کلسیمی و اسید اوریکی را افزایش می‌دهد. دانشمندان نمی‌دانند که آیا کاهش وزن به تنهایی خطر تشکیل سنگ کلیه را کمتر میکند یا خیر. در هر حال نگه داشتن وزن در حد مناسب از طریق تغذیه سالم و ورزش، خطر ایجاد سنگ کلیه را کاهش می‌دهد.
