اختلالات آزمایش اسپرم و غیر طبیعی بودن جواب آزمایش

آزمایش اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی یک بررسی میکروسکوپی از مایع منی یک مرد برای تجزیه و تحلیل شکل، تعداد و توانایی حرکت اسپرم است. علاوه بر این موارد، حجم منی نیز ارزیابی می‌شود. اگر منی یک مرد خارج از زیر پارامترهای طبیعی باشد، یک آزمایش اسپرموگرام غیرطبیعی در نظر گرفته می‌شود و نشانگر اختلالات در آزمایش اسپرم است. این لزوماً به معنای ناباروری یک مرد نیست، اما رسیدن به بارداری برای وی ممکن است مدت بیشتری طول بکشد یا از راه طبیعی برای رسیدن به بارداری مشکل داشته باشد. مردی که با اختلالات آزمایش اسپرم مواجه است یا آنالیز مایع منی غیرطبیعی دارد باید برای بحث در مورد گزینه‌های درمان به یک متخصص اورولوژی مراجعه کند. غیر طبیعی بودن آزمایش اسپرموگرام اغلب در اثر عوامل سبک زندگی، سایر شرایط پزشکی، انسداد در عبور اسپرم یا شرایط ژنتیکی بر تولید اسپرم ایجاد می‌شود.

آزمایش اسپرم چگونه انجام می‌شود؟

نمونه سمن به دو روش تهیه می‌شود؛ در یک روش لازم است که مرد انزال را پس از خودارضایی درون ظرف مخصوص جمع‌آوری نمونه انجام دهد؛ در روش دوم از مرد خواسته می‌شود که حین مقاربت از کاندوم مخصوصی استفاده کند. سپس نمونه تهیه شده برای بررسی ناهنجاری‌ها و اختلالات اسپرم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. چون زمان در آزمایش اسپرم مهم است، معمولاً توصیه می‌شود که نمونه در آزمایشگاه تهیه و جمع‌آوری شود.

اگر نتیجه آزمایش اول نرمال باشد، اکثر پزشکان انجام دادن آزمایش‌های بعدی را لازم نمی‌دانند. اما اگر نتیجه آزمایش اول غیرعادی باشد، پزشکان عموماً توصیه می‌کنند که آزمایش اسپرم تکرار شود تا از درست بودن نتیجه اولیه مطمئن شوند. متغیر بودن نتایج حاصل از آزمایش نمونه‌های مختلف اسپرم اتفاق رایجی است.

متخصص اورولوژی در صورت مشاهده کردن اختلالات در آزمایش اسپرم، انجام آزمایش‌های دیگری مانند معاینه بالینی، آزمایش خون، تست غربالگری، نمونه‌برداری از بیضه یا عکسبرداری را توصیه می‌کند.

محبوبیت آزمایش‌های خانگی اسپرم نیز در حال افزایش است، البته در کیت‌های خانگی فقط متغیر تعداد اسپرم بررسی می‌شود. بنابراین چون آزمایش خانگی فقط یکی از اختلالات احتمالی اسپرم را بررسی می‌کند، صرفاً با آزمایش خانگی نمی‌توان درباره باروری مرد نظر قطعی داد. بنابراین آقایانی که نگران وضعیت باروری‌شان هستند، بهتر است به متخصص مراجعه کنند تا ایشان دستور انجام آزمایش اسپرم را بدهند و ارزیابی کاملی از نمونه اسپرم انجام شود.

ویژگی‌های آزمایش اسپرم :مشخصات ، تعداد ، تحرک و مورفولوژی اسپرم 

مایع منی به طور معمول شفاف یا خاکستری مایل به سفید است. منی مایل به سبز، مایل به زرد، قهوه ای یا مایل به قرمز می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات باشد. ویژگی‌های دیگر که می‌تواند نشانگر اختلالات آزمایش اسپرم باشد  این است که خیلی غلیظ، آبکی و یا بوی بدی داشته باشد.

موارد زیر در آزمایش اسپرم بررسی می‌شود:

• حجم یاغلظت مایع منی: کم بودن حجم مایع منی می‌تواند به معنای وجود انسداد، کم بودن حجم نمونه تهیه شده، انزال برگشتی (برگشت مایع منی به مثانه به جای خروج آن از نوک آلت) و اختلال در عملکرد کیسه منی یا پروستات باشد. سازمان بهداشت جهانی حجم 1.5 میلی ‌لیتر یا بیشتر را حجم نرمال سمن در هر انزال اعلام کرده است.
• تعداد اسپرم: سازمان بهداشت جهانی تعداد نرمال اسپرم‌ها را در مایع منی هر انزال، حداقل 15 میلیون در هر میلی‌ لیتر اعلام کرده است. کم بودن تعداد اسپرم‌ها اصطلاحاً الیگواسپرمی گفته می‌شود.
• مورفولوژی اسپرم (شکل و اندازه): ارزیابی مورفولوژی اسپرم به معنای بررسی بزرگی سر اسپرم، ظاهر بخش میانی اسپرم و ساختار دم آن است. شکل سر اسپرم از آن رو مهم است که بر توانایی نفوذ اسپرم برای نفوذ کردن در سطح خارجی تخمک زن و بارور کردن آن اثر می‌گذارد. بنا به نظر سازمان بهداشت جهانی لازم است که حداقل چهار درصد اسپرم‌ها شکل عادی داشته باشند.
• جنبندگی (حرکت) اسپرم: زمانی که بحث متغیر جنبندگی مطرح می‌شود، متخصص آزمایشگاه دو ویژگی را در مایع منی بررسی می‌کند. ویژگی اول فعالیت اسپرم است، حداقل 40 درصد اسپرم‌ها باید فعال باشد تا مایع منی نرمال اعلام شود. ویژگی دوم چگونگی حرکت‌ اسپرم‌ها است.

علت غیر طبیعی بودن و یا اختلال در آزمایش اسپرم چیست؟

دلایل زیادی در پشت غیر طبیعی و اختلالات آزمایش اسپرم وجود دارد، و برخی از این موارد در بخش تغییر سبک زندگی در زیرآورده شده است. دلایل دیگر عبارتند از:

• وجود عفونت یا سابقه ابتلا به عفونت
• آسیب دیدن بیضه‌ها در گذشته
• مصرف تستوسترون
• تماس با مواد سمی
• انجام دادن عمل وازکتومی یا جراحی‌های بزرگ شکم یا لگن
• داشتن مشکل بیضه یا بیضه‌های پایین نیامده در حال یا گذشته
• ابتلا به بیماری‌هایی مانند تومور یا بیماری‌های مزمنی مانند کم‌خونی داسی شکل
• مصرف بعضی داروها یا انجام دادن درمان‌هایی مانند پرتودرمانی برای کنترل سرطان

اقدامات لازم پس از بررسی اختلالات آزمایش اسپرم و غیر طبیعی بودن جواب آزمایش

چنانچه نتیجه آزمایش اسپرم بیانگر غیرطبیعی بودن مایع منی باشد، لازم است که فرد به متخصص باروری مردان یا همان متخصص اورولوژی مراجعه کند. اورولوژیست علت دقیق اختلال اسپرم را تعیین می‌کند و روشی را برای اصلاح اختلال یا کنترل آن پیشنهاد می‌دهد. سبک زندگی بیمار یکی از نخستین حوزه‌هایی است که متخصص اورولوژی در آن به دنبال علت اختلالات اسپرم می‌گردد؛ چنانچه سبک زندگی علت اختلالات موجود باشد، متخصص تغییرات لازم را برای رفع این اختلال به بیمار توصیه می‌کند.

با ایجاد تغییرات زیر در سبک زندگی می‌توان کیفیت مایع منی و سلامت اسپرم‌ها را بهبود داد:

• ترک سیگار و مواد مخدر: سیگار تعداد اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد و حرکت آنها را کند می‌کند. همچنین از آنجایی که کوکائین، ماری جوانا و مت‌آمفتامین‌ها به اسپرم آسیب می‌زند، بهتر است آقایان کشیدن ماری جوانا یا مصرف دیگر مواد مخدر را ترک کنند.
• کاهش مصرف کافئین: تعداد و غلظت اسپرم در اثر مصرف مقادیر زیاد کافئین یا سودا کمی کاهش می‌یابد.
• کاهش استرس: استرس یکی از مهم‌ترین علل اختلالات اسپرم است. زوجی که قصد باردار شدن دارند، باید از تنش و استرس دوری کنند و انرژی خود را تخلیه کنند.
• خنک نگه داشتن: لازمه تولید بهینه اسپرم‌ها این است که مرد بیضه‌ها را خنک‌تر از بقیه بدن نگه دارد. بنابراین به آقایان توصیه می‌شود که برای جلوگیری از داغ شدن بیش از اندازه اندام‌های تناسلی مدت کمتری در وان آب داغ، سونا و حمام بخار قرار بگیرند و لپ‌تاپ را مدت زیادی روی پاهای‌شان نگذارند.
• تغذیه سالم: رعایت برنامه غذایی سالمی که سرشار از سبزی، میوه و غلات کامل باشد، برای رفع اختلالات اسپرم بسیار مفید است. نوشیدن آب کافی برای تأمین آب مورد نیاز بدن نیز ضروری است.
• ورزش: به آقایان توصیه می‌شود که برای رفع اختلالات اسپرم، هر روز حداقل سی دقیقه ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دو، شنا، دوچرخه سواری یا هر ورزش متوسط دیگری را که به آن علاقه دارند، انجام بدهند.
• کاهش تماس با خطرات محیطی: تشعشع، آفت‌کش‌ها، بخار مواد آلی، حلال‌ها و سموم دیگر از جمله خطرات محیطی هستند که آقایان باید از آنها دوری کنند.
• قطع مصرف مکمل‌های مضر: بسیاری از فراورده‌هایی که برای حجیم کردن عضلات مصرف می‌شود، می‌تواند باروری را به دلیل متوقف کردن تولید اسپرم مختل کند.