سنگ کلیه عارضه‌ی بسیار دردناکی، به ویژه در دوران بارداری است. هرچند بارداری احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش نمی‌دهد، اما بارداری تشخیص سنگ کلیه را دشوارتر می‌کند و بهره‌گیری از روشهای معمول درمان سنگ کلیه را به دلیل خطر آسیب زدن به جنین پیچیده‌تر می‌کند. هرچند اکثر سنگ‌های کلیه خود به خود و بدون نیاز به درمان دفع می‌شوند، اما بعضی موارد سنگ کلیه با درد شدیدی همراه است. درمان در چنین مواردی توصیه می‌شود. سنگ کلیه در سه ماهه‌ی سوم بارداری خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد، به همین دلیل به بانوان باردار توصیه می‌شود که در صورت روبرو شدن با نشانه‌های سنگ کلیه حتماً به پزشک مراجعه کنند.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه تکه‌ای جامد از یک ماده‌ی خاص است که در کلیه تشکیل می‌شود. سنگ کلیه در اندازه‌های مختلف ایجاد می‌شود و ممکن است در کلیه باقی بماند یا رو به پایین به سمت مثانه حرکت کند. سنگ کلیه‌ی کوچک خود به خود با کمی درد یا بدون درد دفع می‌شود. اما سنگ کلیه بزرگ در حالب (لوله‌ی متصل کننده کلیه به مثانه) گیر می‌کند و به درد شدید و یا خونریزی دامن می‌زند.
انواع سنگ کلیه
سنگ کلیه دارای چهار نوع اصلی است:
- سنگ کلیه کلسیمی: سنگ کلیه کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است که معمولاً از کلسیم و اگزالات (ماده‌ی شیمیایی طبیعی موجود در اکثر غذاها) تشکیل می‌شود، البته سنگ کلیه کلسیمی گاهی اوقات از کلسیم و فسفات نیز تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه اسید اوریک: این سنگ زمانی تشکیل می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. سنگ اسید اوریک گاهی به تنهایی و گاهی همراه با کلسیم تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه استوویتی: چنانچه دچار گونه‌های خاصی از عفونت مجاری ادراری شده باشید که باکتری‌های عامل ایجاد آن آمونیاک تولید کنند، با جمع شدن آمونیاک در ادرار سنگ کلیه استوویتی تشکیل می‌شود. سنگ استوویتی از منیزیم، آمونیوم و فسفات تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه سیستینی: سنگ سیستینی از ماده‌ای شیمیایی به نام سیستین تشکیل می‌شود که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. سنگ سیستئینی نوع بسیار نادری از سنگ کلیه است و در اثر ابتلا به اختلالی ژنتیکی ایجاد می‌شود که باعث می‌شود سیستین از کلیه وارد ادرار شود.
علل تشکیل شدن سنگ کلیه در دوران بارداری
اگرچه بارداری خطر تشکیل شدن سنگ کلیه را افزایش نمی‌دهد، اما عللی وجود دارد که سنگ کلیه و بارداری را به هم ارتباط می‌دهد. شایع‌ترین علل تشکیل شدن سنگ کلیه در دوران بارداری عبارت است از:
- کاهش مایعات: مصرف نکردن مایعات کافی یکی از دلایل متداول تشکیل سنگ کلیه است. زمانی که مایعات بدن کم می‌شود، غلظت مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در ادرار افزایش می‌یابد و در نتیجه سنگ کلیه ایجاد می‌شود. نیاز بدن به آب و مایعات در دوران بارداری بیشتر می‌شود. بنابراین چنانچه مادر آب کافی ننوشد، خطر ایجاد سنگ کلیه افزایش می‌یابد.
- استعداد ژنتیکی: آرایش ژنتیکی بدن نیز می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. چنانچه درصد شیوع هیپرکلسیوری در خانواده‌تان بالا باشد، خطر ایجاد شدن سنگ کلیه در دوران بارداری افزایش می‌یابد. هیپرکلسیوری به عارضه‌ای گفته می‌شود که مقدار زیادی کلسیم در ادرار وجود دارد.
- تحریک روده: ابتلا به حساسیت معده ـ روده فرد را مستعد هیپرکلسیوری می‌کند و در نتیجه خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. چون التهاب مزمن روده‌ها تعداد یون‌های کلسیمی را که در کلیه‌ها رسوب می‌کند و در مرحله‌ی بعد به کریستال تبدیل می‌شود، افزایش می‌دهد.
- مصرف بالای کلسیم: به بانوان باردار توصیه می‌شود که کلسیم بیشتری مصرف کنند. این توصیه‌ی تغذیه‌ای فشار بیشتری را به کلیه‌ها وارد می‌کند و در نتیجه سنگ در کلیه‌ها تشکیل می‌شود. به علاوه زمانی که بدن مقدار زیادی کلسیم را برای کمک به رشد نوزاد جذب می‌کند، خطر ایجاد سنگ کلیه بالاتر می‌رود.
- افزایش تصفیه: چون فعالیت تصفیه کنندگی کلیه‌ها در دوران بارداری افزایش می‌یابد، اوریک اسید بیشتری از بدن دفع می‌شود و احتمال تشکیل شدن سنگ کلیه اوریک اسید بالاتر می‌رود.
- اتساع رحم: بخش فوقانی دستگاه ادراری در دوران بارداری بزرگ می‌شود، در نتیجه ادرار به طور کامل تخلیه نمی‌شود و خطر تشکیل شدن سنگ کلیه افزایش می‌یابد.
- عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs): تغییرات فیزیولوژیک خاص دوران بارداری و عفونت‌های ادراری مزمن از عامل‌های خطر تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری به شمار می‌آید.
نشانه‌ها و علائم
نشانه‌ها و علائم سنگ کلیه در دوران بارداری تفاوتی با مواقع عادی ندارد. در هر حال علائم خاصی وجود ندارد که ارتباط بین سنگ کلیه و عوارض بارداری را نشان دهد. بعضی از علائم شایع سنگ کلیه در دوران بارداری عبارت است از:
- درد: درد شدید یکی از نخستین و شایع‌ترین نشانه‌های سنگ کلیه است. محل احساس درد به محل وجود سنگ کلیه بستگی دارد. اگر سنک در کلیه باشد، درد در کمر، زیر قفسه سینه حس می‌شود. اما اگر سنگ به طرف پایین و به سمت حالب حرکت کرده باشد، مادر درد را در پهلو حس می‌کند. همان‌طور که سنگ پایین‌تر می‌رود، درد نیز پایین‌تر، حتی نزدیک ناحیه تناسلی یا ران حس می‌شود. همچنین ممکن است بیمار از درد پایین شکم نیز ناراحت باشد.
- احساس درد هنگام ادرار کردن: اگر سنگ پایین رفته باشد و در پایین حالب گیر کرده باشد، بیمار هنگام ادرار کردن دچار درد شدیدی می‌شود.
- وجود خون در ادرار : حرکت خود به خودی سنگ‌ها در کلیه می‌تواند به بافت‌ها و سلول‌های کلیه آسیب بزند و در نتیجه خون در ادرار مشاهده می‌شود.
بانوان باردار به جز علائم فوق دچار حالت تهوع، استفراغ و تب و لرز (علامت عفونت) نیز می‌شوند، برخی بیماران نیز از نفخ شکم شکایت دارند.
تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری
- آزمایش خون و ادرار برای تشخیص سنگ کلیه‌ی مادران باردار انجام می‌شود. آزمایش ادرار وجود خون، کریستال کلسیم یا اسید اوریک را در ادرار نشان می‌دهد. کشت ادرار برای تشخیص ارگانیسم‌های عامل عفونت و تعیین پادتن‌هایی انجام می‌شود که ارگانیسم‌های موجود به آنها حساس هستند.
- سونوگرافی کلیه چون با درد همراه نیست و جنین را در معرض تشعشع قرار نمی‌دهد، آزمایش تشخیصی بی‌خطری در دوران بارداری به شمار می‌آید. بااین حال نقطه ضعف سونوگرافی کلیه این است که این روش نوع سنگ کلیه را مشخص نمی‌کند و همچنین نمی‌توان تشخیص داد که آیا کلیه به دلیل بارداری بزرگ شده است یا انسداد ناشی از تشکیل سنگ کلیه باعث بزرگ شدن کلیه شده است.
- رادیوگرافی و سی تی اسکن در دوران بارداری به دلیل خطرناک بودن برای جنین توصیه نمی‌شود. هرچند MRI، به دلیل استفاده نکردن از اشعه یا مواد حاجب، روش تشخیصی ایمنی در دوران بارداری به شمار می‌آید، بااین حال MRI نیز برای تشخیص سنگ کلیه در سه ماهه‌ی نخست بارداری توصیه نمی‌شود.
