فهرست موضوعات
تاریخ 24 آبان 1402
سنگ کلیه عارضه‌ی بسیار دردناکی، به ویژه در دوران بارداری است. هرچند بارداری احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش نمی‌دهد، اما بارداری تشخیص سنگ کلیه را دشوارتر می‌کند و بهره‌گیری از روش‌های معمول درمان سنگ کلیه را به دلیل خطر آسیب زدن به جنین پیچیده‌تر می‌کند. هرچند اکثر سنگ‌های کلیه خود به خود و بدون نیاز به درمان دفع می‌شوند، اما بعضی موارد سنگ کلیه با درد شدیدی همراه است. درمان در چنین مواردی توصیه می‌شود. سنگ کلیه در سه ماهه‌ی سوم بارداری خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد، به همین دلیل به بانوان باردار توصیه می‌شود که در صورت روبرو شدن با نشانه‌های سنگ کلیه حتماً به پزشک مراجعه کنند.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه، یک توده جامد از مواد خاصی است که در داخل کلیه تشکیل می‌شود. این توده در اندازه‌های مختلفی شکل می‌گیرد و ممکن است در داخل کلیه باقی بماند یا به سمت مثانه حرکت کند. سنگ کلیه‌های کوچک معمولاً بدون درد یا با درد کمی از بین می‌روند. اما سنگ کلیه‌های بزرگ ممکن است در حالب (لوله ای که کلیه به مثانه متصل می‌شود) گیر کنند و باعث درد شدید و یا خونریزی شوند.
عوامل مختلفی می‌توانند باعث تشکیل سنگ کلیه شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:
1. کمبود مایعات: کمبود مایعات در بدن می‌تواند باعث افزایش غلظت مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در ادرار شود که در نتیجه تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
2. عوامل ژنتیکی: آرایش ژنتیکی بدن نیز می‌تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود. اگر در خانواده شما سابقه‌ی هیپرکلسیوری (مقدار زیاد کلسیم در ادرار) رایج است، خطر ایجاد سنگ کلیه برای شما بیشتر می‌شود.
3. التهاب روده: ابتلا به حساسیت معده-روده ممکن است باعث هیپرکلسیوری شود و در نتیجه خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. چرا که التهاب مزمن روده‌ها تعداد یون‌های کلسیمی را که در کلیه‌ها رسوب می‌کند و در مرحله‌ی بعد به کریستال تبدیل می‌شود، افزایش می‌دهد.
در کل، تشکیل سنگ کلیه یک مسئله‌ی جدی است که می‌تواند باعث درد و ناراحتی شدید شود. برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه، می‌توانید به مصرف مایعات کافی، کاهش مصرف نمک و مواد غذایی پرچرب، و ورزش منظم توجه کنید. در صورتی که شما به علائمی مانند درد شدید در پایین دل، خونریزی، تب و ادرار با رنگ غیرعادی دچار شدید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید.
انواع سنگ کلیه
سنگ کلیه دارای چهار نوع اصلی است:
- سنگ کلیه کلسیمی: سنگ کلیه کلسیمی شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است که معمولاً از کلسیم و اگزالات (ماده‌ی شیمیایی طبیعی موجود در اکثر غذاها) تشکیل می‌شود، البته سنگ کلیه کلسیمی گاهی اوقات از کلسیم و فسفات نیز تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه اسید اوریک: این سنگ زمانی تشکیل می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. سنگ اسید اوریک گاهی به تنهایی و گاهی همراه با کلسیم تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه استوویتی: چنانچه دچار گونه‌های خاصی از عفونت مجاری ادراری شده باشید که باکتری‌های عامل ایجاد آن آمونیاک تولید کنند، با جمع شدن آمونیاک در ادرار سنگ کلیه استوویتی تشکیل می‌شود. سنگ استوویتی از منیزیم، آمونیوم و فسفات تشکیل می‌شود.
- سنگ کلیه سیستینی: سنگ سیستینی از ماده‌ای شیمیایی به نام سیستین تشکیل می‌شود که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. سنگ سیستئینی نوع بسیار نادری از سنگ کلیه است و در اثر ابتلا به اختلالی ژنتیکی ایجاد می‌شود که باعث می‌شود سیستین از کلیه وارد ادرار شود.
علل تشکیل شدن سنگ کلیه در دوران بارداری
اگرچه بارداری خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش نمی‌دهد، اما عواملی وجود دارند که این دو را به هم مرتبط می‌کنند. عوامل شایعی که ممکن است در تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری نقش داشته باشند عبارتند از:
- کاهش مصرف مایعات: یکی از عوامل متداول در تشکیل سنگ کلیه، کمبود مایعات در بدن است. وقتی که مقدار مایعات در بدن کاهش می‌یابد، غلظت مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در ادرار افزایش می‌یابد و در نتیجه سنگ کلیه تشکیل می‌شود. این مسئله در دوران بارداری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا بدن نیاز بیشتری به مایعات دارد. بنابراین، اگر مادر آب کافی مصرف نکند، خطر ایجاد سنگ کلیه افزایش می‌یابد.
- وراثت: آرایش ژنتیکی بدن نیز ممکن است احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. اگر در خانواده‌تان هیپرکلسیوری (مقدار زیاد کلسیم در ادرار) رایج باشد، خطر ایجاد سنگ کلیه در دوران بارداری بیشتر می‌شود.
- التهاب روده: ابتلا به حساسیت معده-روده فرد را مستعد هیپرکلسیوری می‌کند و در نتیجه خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. چرا که التهاب مزمن روده‌ها تعداد یون‌های کلسیمی را که در کلیه‌ها رسوب می‌کند و در مرحله‌ی بعد به کریستال تبدیل می‌شود، افزایش می‌دهد.
- مصرف بالای کلسیم: به بانوان باردار توصیه می‌شود که کلسیم بیشتری مصرف کنند. این توصیه‌ی تغذیه‌ای فشار بیشتری را به کلیه‌ها وارد می‌کند و در نتیجه سنگ در کلیه‌ها تشکیل می‌شود. به علاوه زمانی که بدن مقدار زیادی کلسیم را برای کمک به رشد نوزاد جذب می‌کند، خطر ایجاد سنگ کلیه بالاتر می‌رود.
- افزایش تصفیه: چون فعالیت تصفیه کنندگی کلیه‌ها در دوران بارداری افزایش می‌یابد، اوریک اسید بیشتری از بدن دفع می‌شود و احتمال تشکیل شدن سنگ کلیه اوریک اسید بالاتر می‌رود.
- اتساع رحم: بخش فوقانی دستگاه ادراری در دوران بارداری بزرگ می‌شود، در نتیجه ادرار به طور کامل تخلیه نمی‌شود و خطر تشکیل شدن سنگ کلیه افزایش می‌یابد.
- عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs): تغییرات فیزیولوژیک خاص دوران بارداری و عفونت‌های ادراری مزمن از عامل‌های خطر تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری به شمار می‌آید.
نشانه‌ها و علائم
نشانه‌ها و علائم سنگ کلیه در دوران بارداری تفاوتی با مواقع عادی ندارد. در هر حال علائم خاصی وجود ندارد که ارتباط بین سنگ کلیه و عوارض بارداری را نشان دهد. بعضی از علائم شایع سنگ کلیه در دوران بارداری عبارت است از:
- درد: درد شدید یکی از نخستین و شایع‌ترین نشانه‌های سنگ کلیه است. محل احساس درد به محل وجود سنگ کلیه بستگی دارد. اگر سنک در کلیه باشد، درد در کمر، زیر قفسه سینه حس می‌شود. اما اگر سنگ به طرف پایین و به سمت حالب حرکت کرده باشد، مادر درد را در پهلو حس می‌کند. همان‌طور که سنگ پایین‌تر می‌رود، درد نیز پایین‌تر، حتی نزدیک ناحیه تناسلی یا ران حس می‌شود. همچنین ممکن است بیمار از درد پایین شکم نیز ناراحت باشد.
- احساس درد هنگام ادرار کردن: اگر سنگ پایین رفته باشد و در پایین حالب گیر کرده باشد، بیمار هنگام ادرار کردن دچار درد شدیدی می‌شود.
- وجود خون در ادرار : حرکت خود به خودی سنگ‌ها در کلیه می‌تواند به بافت‌ها و سلول‌های کلیه آسیب بزند و در نتیجه خون در ادرار مشاهده می‌شود.
بانوان باردار به جز علائم فوق دچار حالت تهوع، استفراغ و تب و لرز (علامت عفونت) نیز می‌شوند، برخی بیماران نیز از نفخ شکم شکایت دارند.
تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری
در دوران بارداری، برای تشخیص سنگ کلیه در مادران باردار، آزمایش خون و ادرار انجام می‌شود. این آزمایش‌ها می‌توانند وجود خون، کریستال کلسیم یا اسید اوریک را در ادرار نشان دهند. همچنین، با انجام کشت ادرار، می‌توان ارگانیسم‌های عامل عفونت و پادتن‌هایی که حساس به ارگانیسم‌های موجود هستند، تشخیص داد.
سونوگرافی کلیه به دلیل عدم همراهی با درد و عدم قرار گرفتن جنین در معرض تشعشع، به عنوان یک آزمایش تشخیصی بی‌خطر در دوران بارداری محسوب می‌شود. با این حال، نقطه ضعف این روش این است که نوع سنگ کلیه را مشخص نمی‌کند و همچنین نمی‌تواند تشخیص دهد که آیا بزرگ شدن کلیه به دلیل بارداری است یا انسداد ناشی از تشکیل سنگ کلیه باعث بزرگ شدن کلیه شده است.
