الیگو اسپرمی چیست: علت و درمان کم بودن تعداد اسپرم در مایع منی

تاریخ 14 نوامبر 2023

تعداد کم اسپرم، از نظر فنی به عنوان الیگواسپرمی یا الیگوزواسپرمی شناخته می‌شود یک علت شایع ناباروری در مردان است. این بیماری معمولاً از وقوع بارداری جلوگیری نمی‌کند، اما ممکن است بچه دار شدن فرد مدتی طول بکشد زیرا احتمال اینکه اسپرم زنده در لقاح با تخمک همسر شرکت کند، کاهش می باشد و در برخی موارد ممکن است از بارداری جلوگیری کند. تعداد زیادی از مردانی که تعداد اسپرم کم دارند، هنوز هم می‌توانند به عنوان یک پدر بچه ای را به دنیا آورند. باید در نظر داشت که باردار شدن یک موضوع دو طرفه است و سلامت همسر یک مرد نیز برای باردار شدن بسیار مهم است.

 انواع الیگواسپرمی 

الیگواسپرمی در دسته‌های زیر طبقه بندی می‌شود:

• الیگواسپرمی خفیف. هنگامی که تعداد اسپرم موجود در مایع منی 10 میلیون تا 20 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر باشد.
• الیگواسپرمی متوسط. هنگامی که تعداد اسپرم موجود در مایع منی بین 5 میلیون تا 10 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر باشد. در پی درمان مناسب و یک شیوه زندگی سالم برای چند ماه می‌توان در این موارد بهبودی حاصل کرد. تجزیه و تحلیل مایع منی باید پس از چند ماه تکرار شود.
• الیگواسپرمی شدید. وقتی تعداد اسپرم موجود در منی بین 1 تا 5 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر باشد. در این حالت ، بارداری فقط با ART (فن آوری تولید مثل به کمک روش‌های پزشکی) حاصل می‌شود.
• کریپتوزواسپرمیا. وقتی تعداد اسپرم‌های یافت شده در نمونه مایع منی بعد از سانتریفیوژ 0 یا به تعداد خیلی خیلی کم باشد. در این حالت بارداری نیز فقط با ART (فن آوری تولید مثل به کمک روش‌های پزشکی) حاصل می‌شود.
• آزواسپرمی. هنگامی که هیچ اسپرمی در انزال فرد پیدا نشود، بیماری آزواسپرمی نامیده می‌شود. در این حالت، بارداری فقط با ART (فن آوری تولید مثل به کمک روش‌های پزشکی) حاصل می‌شود.

حتی اگر حاملگی با الیگوسپرمیا امکان پذیر باشد، اما باید در نظر داشت که بسته به شدت مورد، درمان‌های ناباروری در دسترس است که به زوجین اجازه می‌دهد از این موانع عبور کنند و اجازه می‌دهند لقاح با موفقیت انجام شود.

علت الیگواسپرمی: تعداد یا غلظت کم اسپرم

بیشتر مردان تا زمانی که با مشکلات باروری مواجه شوند و نتوانند همسر خود را باردار کنند، از وضعیت باروری خود آگاه نیستند. در مقالات مختلف، بسیاری از دلایل ناباروری و مشکلات تولید مثل گزارش شده است، اما در اکثر موارد، علت دقیق ناشناخته می‌ماند زیرا تعداد کم اسپرم ممکن است به عنوان یک تغییر موقتی رخ دهد. عواملی مانند مسائل پزشکی، عوامل محیطی و سبک زندگی ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم شوند. درمان نیز کاملاً به علت اصلی مشکل بستگی دارد.

دلایل پزشکی الیگواسپرمی 

 تعداد کم اسپرم می‌تواند به دلیل تعدادی از مسائل بهداشتی و درمان های پزشکی ایجاد شود.

• واریکوسل – منجر به کاهش کیفیت اسپرم می‌شود. بزرگ شدن رگ‌های موجود در بیضه جریان خون در بیضه را مختل می‌کند ، این امر باعث افزایش دما در بیضه‌ها می‌شود و افزایش دما می‌تواند بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.
• عفونت‌ها – این امر در تولید اسپرم یا سلامت اسپرم اختلال ایجاد می‌کند و می‌تواند باعث آسیب دائمی بیضه نیز شود. عفونت‌هایی مانند اپیدیدیمیت (التهاب اپیدیدیم)، ارکیت (التهاب بیضه) می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم در منی شود. حتی بیماری مقاربتی نیز می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم شود.
• انزال – چنین مشکلاتی به دلیل برخی از مسائل بهداشتی مانند دیابت، آسیب‌های ستون فقرات، جراحی مثانه، پروستات یا مجرای ادرار می‌تواند باعث انزال رتروگراد شود که منی به جای خارج شدن از نوک آلت تناسلی به مثانه وارد می‌شود.
• تومورها – جراحی ، پرتودرمانی یا شیمی درمانی برای درمان تومورها می‌تواند تعداد اسپرم را کاهش دهد.
• عدم تعادل هورمونی – مغز و بیضه‌ها چندین هورمون تولید می‌کنند که مسئول انزال و تولید اسپرم هستند و عدم تعادل هورمونی ممکن است تعداد اسپرم را کاهش دهد.
• داروها – بعضی از داروها مانند بتا بلاکرها ، آنتی بیوتیک ها و داروهای فشار خون می‌توانند باعث ایجاد انزال و کاهش تعداد اسپرم شوند.
• نقایص ژنتیکی – مردانی که تعداد اسپرم آن‌ها بسیار کم است یعنی زمانی که تعداد آن‌ها کمتر از 5 میلیون اسپرم در میلی لیتر اسپرم باشد، در معرض خطر بیشتر ناهنجاری‌های ژنتیکی هستند. این موارد ممکن است منجر به ناهنجاری‌های ساختاری یا عملکردی بیضه شود. در نهایت فقط 20-30٪ از مردان مبتلا به الیگوسپرمی و آزواسپرمی شدید تشخیص داده می‌شوند که یک اختلال خاص دارند. دلایل ژنتیکی مشخص تعداد کم اسپرم می‌تواند سندرم کلاینفلتر، حذف کروموزوم Y، فیبروز کیستیک را نشان دهد.

علل محیطی و الیگو اسپرمی

قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی محیطی می‌تواند بر تولید و عملکرد اسپرم تأثیر بگذارد.

• مواد شیمیایی صنعتی – قرار گرفتن طولانی مدت در برابر بنزن، تولوئن، زایلن، علف‌کش‌ها، سموم دفع آفات، حلال‌های آلی، مواد نقاشی ممکن است منجر به کم شدن تعداد اسپرم شود.
• قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین – قرار گرفتن در معرض سرب یا سایر فلزات سنگین می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم شود.
• اشعه‌ها یا اشعه X – قرار گرفتن در معرض اشعه‌ها می‌تواند تولید و عملکرد اسپرم را کاهش دهد. با دوزهای بالای اشعه، تولید اسپرم می‌تواند برای همیشه کاهش یابد.
• گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها – افزایش دما باعث کاهش تولید و عملکرد اسپرم می‌شود. استفاده از وان های آب گرم، سونا، نشستن ساعت‌های طولانی، پوشیدن لباس تنگ باعث افزایش درجه حرارت در بیضه می‌شود، که منجر به کاهش تولید اسپرم می‌شود.

گزینه‌های سبک زندگی و الیگو اسپرمی 

 از دیگر دلایل کم بودن تعداد اسپرم، می‌توان به انتخاب سبک زندگی اشاره کرد.

• استفاده از دارو – استروئیدهای آنابولیک که برای تحریک قدرت و رشد عضلات مصرف می‌شوند، می‌توانند بیضه‌ها را کوچک کرده و از این رو، تولید اسپرم کاهش یابد. استفاده از داروهای غیرقانونی نیز باعث کاهش تعداد و کیفیت اسپرم می‌شود.
• سیگار کشیدن و مصرف الکل – مردانی که بیش از 20 نخ سیگار در روز می‌کشند، تعداد اسپرم کمتری دارند. و مصرف بیش از حد الکل می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش دهد و از این رو باعث کاهش تولید اسپرم شود.
• استرس – فشار روانی شدید یا طولانی مدت ممکن است باعث عدم تعادل هورمونی شود، که ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم شود.
• وزن – افراد چاق می‌توانند تعداد اسپرم کم داشته باشند. بافت‌های چربی (چربی) تستوسترون را به استروژن تبدیل می‌کنند و استروژن اضافی در بدن یک مرد می‌تواند بر تعداد اسپرم و کیفیت اسپرم تأثیر منفی بگذارد. چربی بیش از حد بدن و توده عضلانی کم سطح تستوسترون را پایین تر از حد نرمال نگه می‌دارد و منجر به کیفیت پایین اسپرم می‌شود.

بسته به منشأ تغییر محل تولید اسپرم، علل را می‌توان در سه نوع طبقه بندی کرد.

علائم کم اسپرم

نشانه اصلی این شرایط عدم باروری است. هیچ نشانه‌های قابل توجه دیگری مشاهده نمی‌شود. در برخی موارد، مسائل اساسی مانند ناهنجاری‌های کروموزومی ارثی، عدم تعادل هورمونی، گشاد شدن رگ‌های بیضه یا اختلالاتی که مانع عبور اسپرم می‌شوند، ممکن است علائم هشدار دهنده‌ای ایجاد کنند. علائم کم تعداد اسپرم یا الیگوسپرمی شامل موارد زیر است:

• مشکلاتی در عملکرد جنسی، مانند کاهش میل جنسی یا عدم موفقیت در نعوظ.
• تورم، درد یا توده در ناحیه بیضه.
• کاهش موهای صورت یا بدن یا سایر علائم عدم تعادل کروموزومی یا هورمونی نیز یکی از نشانه‌های کم تعداد اسپرم است.

تشخیص تعداد اسپرم پایین

بیشترین موارد الیگوسپرمی، هنگامی که مرد سعی در باروری دارد، تشخیص داده می‌شود. در صورتی که حاملگی به صورت طبیعی حاصل نشود، حتی پس از یک سال رابطه منظم بدون استفاده از محافظت، هم زن و هم مرد باید آزمایشاتی را برای بررسی شرایط باروری انجام دهند.

یک متخصص اورولوژی یا مشاور ناباروری ممکن است آزمایش آنالیز مایع منی را پیشنهاد دهد. تشخیص الیگوسپرمی بر اساس تعداد کم اسپرم‌های موجود در نمونه آزمایش مایع منی تشخیص داده می‌شود.

درمان تعداد کم اسپرم 

تعداد کم اسپرم یک منطقه قابل درمان در زمینه ناباروری است و بنابراین درمان اولیگوسپرمی یا درمان تعداد کم اسپرم به علت بیماری بستگی دارد.

• مردی که از واریکوسل رنج می‌برد، جراحی برای تعداد کم اسپرم در الیگوسپرمی رایج ترین روش درمانی است.
• برای تعداد کم اسپرم به دلیل عفونت دستگاه ادراری یا تولید مثل، آنتی بیوتیک برای پاک سازی عفونت تجویز می‌شود. دارو و درمان جایگزینی هورمون زمانی استفاده می‌شود که علت کم شدن تعداد اسپرم مربوط به عدم تعادل هورمونی باشد.
• اگر زوجی هنوز باردار شدن برایشان دشوار است، توصیه می‌شود که به یک متخصص ناباروری مراجعه کنند و برای کمک به تولید مثل می‌توان از طریق IUI (تلقیح داخل رحمی)، IVF (لقاح آزمایشگاهی)، ICSI (تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی) و دیگر روش‌های پزشکی نوین به باروری کمک کرد. و در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال یافت نشود یا تعداد اسپرم بسیار کم باشد روش‌های آسپیراسیون اسپرم از بیضه توصیه می‌شود که اسپرم را از بیضه مکش کرده و استخراج کرده و سپس همراه با IVF استفاده می‌کنند.

نکاتی برای افزایش تعداد اسپرم به طور طبیعی 

هنگامی که پس از ارزیابی کامل از تمام گزارش‌ها مانند تجزیه و تحلیل اسپرم، همراه با آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها، سونوگرافی، معاینه فیزیکی و سابقه خانوادگی دقیق، تعداد اسپرم کم گزارش می‌شود، پس اگر این بیماری قابل درمان باشد، باید قبل از انتخاب فن آوری کمک باروری اصلاح شود. یک پزشک ممکن است برخی از تغییرات غذایی را توصیه کند، ممکن است برخی ویتامین‌ها یا داروها را پیشنهاد دهد، ممکن است برخی تغییرات در سبک زندگی را برای بهبود کیفیت و تعداد اسپرم انجام دهد. برخی از نکات لازم عبارتند از:

• مصرف منظم مکمل‌های دارای ویتامین و غذای غنی از روی و اسید فولیک (سبزیجات برگ سبز) و آنتی اکسیدان (انواع توت‌ها، سایر میوه‌ها و سبزیجات با رنگ روشن)
• اجتناب از عادت‌های ناسالم مانند سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و مصرف داروهای غیرقانونی زیرا باعث کم شدن تعداد اسپرم و ایجاد مشکل در تحرک اسپرم می‌شود. سیگار کشیدن مانع تولید اسپرم می‌شود.
• از قرار گرفتن بیضه در حرارت زیاد باید خودداری شود. چند درجه افزایش در دمای کیسه بیضه می‌تواند به شدت بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد. بنابراین، از پوشیدن لباس زیر تنگ باید خودداری شود و از وان های آبگرم و سونا نیز باید خودداری شود.
• به حداقل رساندن استرس تا حد ممکن. به طور منظم ورزش کنید، تا حد امکان آرام شوید و از موقعیت‌های استرس زا پرهیز کنید. مطالعات استرس را به عدم تعادل هورمونی مرتبط می‌دانند.
• حفظ وزن سالم. اضافه وزن یا کمبود وزن می‌تواند بر تعداد اسپرم تأثیر بگذارد. سطح استروژن و تستوسترون تحت تأثیر توده بدن و میزان چربی بدن فرد قرار دارد.
• اجتناب از استروئیدها زیرا باعث کوچک شدن بیضه و ناباروری می‌شوند.

اگر بعد از این تعداد اسپرم افزایش پیدا نکند، توصیه می‌شود به یک متخصص ناباروری مراجعه کنی ، بسته به علت بیماری زمینه‌ای، ممکن است شما را درمان کند. ممکن است برخی از داروها را به شما پیشنهاد دهد یا برای باروری، فناوری کمک باروری را پیشنهاد دهد.